રાજેશ ખન્ના અને અમિતાભ બચ્ચન વચ્ચે શી તકરાર હતી?

Sandesh - Sanskaar purti - 25 Dec 2016 

Multiplex 

‘રાજેશ ખન્ના અને અમિતાભ બચ્ચન 'નમકહરામ'ના સેટ પર એકબીજા સાથે સભ્યતાથી વર્તતા, પણ અંદરખાને બંને વચ્ચે એક પ્રકારનું ટેન્શન રહૃાા કરતું,’ અસરાની યાદ કરે છે, ‘રાજેશ ખન્નામાં ‘હું મહાન છું, મને કોઈ હલાવી શકે તેમ નથી’ પ્રકારની ગુરુતાગ્રંથિ ઘર કરી ચૂકી હતી.’

અત્યારે ભલે હિન્દી સિનેમા પર શાહરૂખ-સલમાન-આમિરનું રાજ ચાલે છે, પણ કહેવાવાળા તો હંમેશાં કહેતા રહેવાના કે સાહેબ, એક જમાનામાં રાજેશ ખન્નાનો જે દબદબો હતો તેની સામે આ સૌ તો પાણી ભરે. અરે, રાજેશ ખન્નાને ચાહકોનો જે અધધધ પ્રેમ મળ્યો છે, એવો તો અમિતાભ બચ્ચનને પણ મળ્યો નથી. આ વાતમાં તથ્ય છે. આજે દુનિયા આખી થર્ટીર્ફ્સ્ટ ડિસેમ્બરની ઉજવણી કરશે તેના બે દિવસ પહેલાં એટલે કે ૨૯ ડિસેમ્બરે, રાજેશ ખન્નાના અઠંગ ચાહકો એમના ફેવરિટ સ્ટારની ૭૪મી જન્મજયંતી મનાવશે.

અસરાનીએ એક મુલાકાતમાં રાજેશ ખન્ના અને અમિતાભ બચ્ચન વચ્ચેના ખટમીઠા સંબંધ વિશે રસપ્રદ વાતો કરી હતી. યોગાનુયોગે, હિન્દી સિનેમા જેમને ‘અંગ્રેજો કે જમાને કે જેલર’ તરીકે હંમેશાં યાદ રાખવાના છે એવા ગોવર્ધન અસરાનીનો બર્થડે પહેલી જાન્યુઆરીએ આવે છે. રાજેશ ખન્ના કરતાં તેઓ એક વર્ષ અને બે દિવસ નાના. અમિતાભ બચ્ચન અને રાજેશ ખન્નાની ઉંમર લગભગ એકસરખી છે. અમિતાભ, રાજેશ ખન્ના કરતાં પોણાત્રણ મહિના મોટા.

માધુરી-ફ્લ્મિફેર ટેેલેન્ટ કોન્ટેસ્ટ જીતી લેવાને કરણે ત્રેવીસ વર્ષના રાજેશ ખન્નાને ફ્લ્મિોમાં બ્રેક મળ્યો હતો તે વાત સૌ જાણે છે. ‘મુંબઈના રીગલ સિનેમામાં ત્રણ બોકસ રાખવામાં આવ્યા હતા, જેમાંથી ઇન્ડસ્ટ્રીના એક નહીં પણ ત્રણ એકટરો પેદા થયા,’ અસરાની યાદ કરે છે, ‘રાજેશ ખન્ના ઉપરાંત સુભાષ ઘાઈ અને ધીરજ કુમાર પણ પેલી માધુરી-ફ્લ્મિફેર ટેલેન્ટ કોન્ટેસ્ટના વિનર્સ હતા. મને યાદ છે, એક દિવસ નટરાજ સ્ટુડિયોમાં મેં એક જુવાન છોકરાને જોયેલોે. એના ચહેરા પર પાર વગરના ખીલ હતા અને એણે ભગવા રંગનો ઝભ્ભો તેમજ લુંગી પહેર્યા હતા. મને એમ કે આ કોઈ સંન્યાસી હશે, પણ કોઈએ મને કહ્યું કે આ રાજેશ ખન્ના છે, પેલો ફ્લ્મિફેરની કોન્ટેસ્ટનો વિનર. એમની પહેલી ત્રણ ફ્લ્મિો ‘આખરી ખત’ (૧૯૬૬), ‘રાઝ’ (૧૯૬૭) અને ‘બહારોં કે સપને’ (૧૯૬૭)’ રિલીઝ થઈ ચૂકી હતી, પણ એમાંની એકેય ચાલી નહોતી. જોકે પછી ‘આરાધના’ (૧૯૬૯), ‘દો રાસ્તે’ (૧૯૬૯), ‘સચ્ચા જૂઠા’ (૧૯૭૦) અને ‘સફ્ર’ (૧૯૭૦) વગેરે ફ્લ્મિો ધૂમ ચાલી અને રાજેશ ખન્ના સુપરસ્ટાર બની ગયા.’

મુંબઈના મેટ્રો સિનેમામાં ‘દો રાસ્તે’નું પ્રીમિયર હતું. યુનાઈટેડ પ્રોડયૂસર્સ કાઉન્સિલના આઠેય પ્રોડયૂસરો – રાજ ખોસલા, જે. ઓમપ્રકાશ, પ્રમોદ ચક્રવર્તી, મોહન સહગલ, નાસિર હુસેન, શકિત સામંતા, એફ્.સી. મહેરા અને હેમંત કુમાર – સૂટબૂટ પહેરીને રાજેશ ખન્નાનું સ્વાગત કરવા કતારમાં ઊભા રહી ગયા હતા. થિયેટરની બહાર જનમેદની સતત વધતી જતી હતી. આખરે ‘ધ રાજેશ ખન્ના’ પધાર્યા. એમને જોઈને લોકો પાગલ થઈ ગયા. પેલા સુટેડ-બુટેડ પ્રોડયૂસરોને એક બાજુ હડસેલી દઈને ટોળું રાજેશ ખન્નાને જોવા, એમને સ્પર્શવા આગળ ધસી આવ્યું. સડક પરથી પસાર થઈ રહેલા લોકો પણ મેટ્રો સિનેમાના પ્રિમાઈસિસમાં ઘૂસી ગયા હતા. પરિસ્થિતિ એટલી વણસી ગઈ કે પોલીસે લાઠીચાર્જ કરવો પડયો. થિયેટરના ગેટથી ઓડિટોરિયમના સ્ટેજ સુધી પહોંચવામાં રાજેશ ખન્નાને ચાલીસ મિનિટ લાગી! એમાંય જ્યારે ‘બિંદીયા ચમકેગી’ ગીત આવ્યું ત્યારે ઓડિયન્સે એટલી ચિચિયારીઓ પાડી, એટલા સિક્કા અને ચલણી નોટો ઉછાળ્યા કે ન પૂછો વાત. લોકોનો ઉન્માદ પારખી ગયેલા આયોજકોએ ફ્લ્મિ પૂરી થાય તે પહેલાં રાજેશ ખન્નાને વિનંતી કરવી પડીઃ સર, તમે ‘ધી એન્ડ’ થાય તે પહેલાં જ બહાર સરકી જજો, નહીં તો આ ક્રાઉડ તમને હેરાન કરી નાખશે!

‘મેં રાજેશ ખન્ના સાથે ‘બાવર્ચી’ (૧૯૭૨)માં પહેલી વાર કામ કર્યું,’ અસરાની કહે છે, ‘સેટ પર તેઓ બધાથી અંતર જાળવી રાખતા. કેટલાય ડિરેકટરો, પ્રોડયૂસરો, લેખકો અને પત્રકારો કાયમ એમની રાહ જોતા બેઠેલા દેખાતા. બસો ભરી ભરીને ચાહકો શૂટિંગ જોવા આવતા. આ સૌને સોફ્ટ ડ્રિન્ક પિરસવામાં આવતું. બીજાઓની જેમ હું પણ રાજેશ ખન્નાને આભો થઈને જોયા કરતો.’

દરમિયાન અમિતાભ બચ્ચનનું ઇન્ડસ્ટ્રીમાં આગમન થઈ ચૂકયું હતું, પણ તેઓ ‘બંધે હાથ’, ‘સંજોગ’, ‘બંસી બિરજુ’ જેવી આજે આપણને જેમના નામ પણ ખબર નથી એવી એક પછી એક ફ્લોપ ફ્લ્મિો આપતા જતા હતા. હૃષિકેશ મુખર્જીની ‘આનંદ’ (૧૯૭૧)માં અમિતાભે સફ્ળતા જોઈ ખરી, પણ એનો મેઈન હીરો રાજેશ ખન્ના હતા, અમિતાભ નહીં. હૃષિકેશ મુખર્જીએ આ બંનેને ફરી એક વાર સાઈન કર્યા, ‘નમક હરામ’માં (૧૯૭૩). આ ફ્લ્મિનું શૂટિંગ ચાલી રહ્યું હતું ત્યારે અમિતાભની ‘ઝંઝીર’ હજુ સુધી રિલીઝ થઈ નહોતી.

‘સેટ ઉપર રાજેશ અને અમિતાભ એકબીજા સાથે સભ્યતાથી વર્તતા, પણ અંદરખાને બંને વચ્ચે એક પ્રકારનું ટેન્શન રહૃાા કરતું,’ અસરાની યાદ કરે છે, ‘રાજેશ ખન્નામાં ‘હું મહાન છું, મને કોઈ હલાવી શકે તેમ નથી’ પ્રકારની ગુરુતાગ્રંથિ ઘર કરી ચૂકી હતી.’

હૃષિકેશ મુખર્જીએ શરૂઆતમાં જ બંનેને કહ્યું હતું કે જુઓ, મારી ફ્લ્મિમાં બે દોસ્તારોની વાત છે. એક એન્ડમાં મરી જાય છે, જ્યારે બીજો જીવીને પરિસ્થિતિનો સામનો કરે છે. બોલો, તમારે કયો રોલ કરવો છે? એ જમાનામાં ટ્રેન્ડ જેવું થઈ ગયું હતું કે ફ્લ્મિના અંતે હીરો જો મરી જાય તો ફ્લ્મિ સરસ ચાલે અને એકટરની ખૂબ વાહ-વાહ થાય. ‘આનંદ’માં ભવ્ય મોતનો આનંદ માણી ચૂકેલા રાજેશ ખન્નાએ જવાબ આપ્યોઃ હું મરીશ!

મુંબઈના મોહન સ્ટુડિયોમાં ફ્લ્મિના અંતિમ તબક્કાનું શૂટિંગ ચાલી રહ્યું હતું ત્યારની આ વાત છે. રાજેશ ખન્નાનો સુખડના હારવાળો ફ્રેમ કરેલો મોટો ફોટોગ્રાફ્ સેટ પર લાવવામાં આવ્યો. અમિતાભ પોતાની આદત મુજબ સમય કરતાં એક કલાક વહેલા સેટ પર પહોંચી ગયા હતા. એમણે રાજેશ ખન્નાની પેલી તસવીર જોઈ. કેઈને ક્શું ક્હૃાા વિના તેઓ પોતાના મેકઅપ રૂમમાં જઈને બેસી ગયા. સાડાદસે હૃષિકેશ મુખર્જી આવ્યા. તેમણે પોતાના આસિસ્ટન્ટને કહ્યું કે જા, અમિતાભને બોલાવી લાવ, શોટ રેડી છે. આસિસ્ટન્ટ થોડી મિનિટોમાં પાછો આવ્યોઃ સર, અમિતાભસર દરવાજો ખોલતા નથી!

કયાંથી ખોલે? અમિતાભ અંદર રિસાઈને બેઠા હતા! અમિતાભે એન્ડમાં ન મરતા હીરોનો રોલ સ્વીકારી તો લીધેલો, પણ એમના મનમાં ચચરાટ રહી ગયો હતો. એમને હતું કે ફ્લ્મિનો અંત બદલવા માટે તેઓ હૃષિકેશ મુખર્જીને મનાવી લેશે. અમિતાભને એવી તક જ ન મળી. સુખડના હારવાળો ફોટો સેટ પર આવી ગયો હતો એનો અર્થ એ હતો કે રાજેશ ખન્ના એન્ડમાં મરશે તે પાકું છે.

હૃષિકેશ મુખરજી અકળાઈને અમિતાભના મેકઅપ રૂમ પાસે ગયા. બહારથી દરવાજો ખટખટાવીને પૂછયું: ‘અમિત, કયા હુઆ?’ અંદરથી અમિતાભ કહેઃ ‘વો ફોટો…’ હૃષિકેશ મુખરજી કહેઃ ‘તું કહેવા શું માગે છે? તુમકો બોલા થા ના… તેં જ આ રોલ પસંદ કર્યો છે. હવે તું છેલ્લી ઘડીએ નાટક કરે તે કેમ ચાલે? હવે જો તું બહાર નહીં નીકળે તો અત્યારે જ પેક-અપ કરાવી દઉં છું.’ 

આખરે માંડ માંડ અમિતાભ બહાર આવ્યા અને શૂટિંગ આગળ વધ્યું.

જીવનમાં પાસાં કયારે અને કેવી રીતે પલટે છે તે કોણ કહી શકે છે! ‘નમક હરામ’ રિલીઝ થાય તેના પાંચેક મહિના પહેલાં, ૧૧ મે ૧૯૭૩ના રોજ, અમિતાભની ‘ઝંઝીર’ રિલીઝ થઈ. ચિક્કાર શાંતિમાં જાણે એકાએક બોમ્બ ફૂટયો હોય તેવી અસર આ ફ્લ્મિે સર્જી હતી. ‘ઝંઝીર’ થકી હિન્દી સિનેમાના એન્ગ્રી યંગ મેનનો જન્મ થયો અને પછી જે કંઈ બન્યું તે ઇતિહાસ છે. ૧૯ નવેમ્બર ૧૯૭૩ના રોજ ‘નમક હરામ’ આવી ત્યાં સુધીમાં ચિત્ર પલટાઈ ચૂકયું હતું. આ ફ્લ્મિ પણ સફ્ળ થઈ. ‘નમક હરામ’માં એક સીન છે, જેમાં રાજેશ ખન્નાનો એકિસડન્ટ થાય છે અને અમિતાભ ક્રોધથી રાતાપીળા થઈને ટોળાને પૂછે છેઃ કિસને મારા? આ ડાયલોગ વખતે ઓડિયન્સ તાળીઓનો ગગડાટ કરી મૂકતું.

યોગાનુયોગ જુઓ. એક જ સમયગાળામાં રિલીઝ થયેલી ‘ઝંઝીર’ અને ‘નમક હરામ’થી અમિતાભની ચડતી શરૂ થઈ અને રાજેશ ખન્નાની પડતીની શરૂઆત થઈ. રોમેન્ટિક લવરબોયના જમાના પર પૂર્ણવિરામ મૂકાયું અને આક્રોશથી ધધકતા મારફડીયા એન્ગ્રી યંગ મેનનો દોર શરૂ થયો!

‘રાજેશ ખન્ના સાથે મારો સંબંધ છેક સુધી સરસ રહૃાો,’ અસરાની સમાપન કરે છે, ‘એ મને ઘણી વાર ડ્રિંકસ માટે આમંત્રણ આપતા. અમે ગપ્પાં મારતા, પણ પોતાના મનની અંતરંગ વાતો તેઓ કોઈની સાથે શેર ન કરતા. નિકટની કહી શકાય એવી કોઈ વ્યકિત એમની આસપાસ નહોતી. એમને માત્ર જીહજુરિયાઓ અને ચમચાઓની સોબત જ ગમતી. પોતાનું સુપરસ્ટારડમ પૂરું થઈ ગયું છે અને કારકિર્દીનું અધઃપતન થઈ રહ્યું છે તે હકીક્ત રાજેશ ખન્ના કયારેય સ્વીકારી ન શકયા…’

0 0 0 

તેજ છુરી ધાર હે દુનિયોં… ભાઈ! ઘણી મકકાર હે દુનિયોં

Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 21 Dec 2016

ટેક ઓફ

 ‘નૂં તો આ પાલણપૂરી બોલી અપભ્રંશ હે. મારવાળી, સિંધી, હિન્દી, રાજસ્થોંની, ગુજરાતી, ઉડદૂ અને ફારસી કે અપભ્રંશ શબ્દોં કે મિસરણમેં સી બણેલી આ બોલી હે.’

કાનજી પટેલ અને એમની ટીમે ચિક્કાર મહેનત કરીને એક અભ્યાસપૂર્ણ, દળદાર અને મૂલ્યવાન ગ્રંથ બહાર પાડયો છે, જેનું શીર્ષક છે – ‘ભારતીય ભાષા લોક સર્વેક્ષણઃ ગુજરાત, દીવ-દમણ અને દાદરા-નગર હવેલીની ભાષા’. પુસ્તક નોંધે છે તે મુજબ, ગુજરાતમાં મુખ્ય પાંચ બોલીઓ બોલાય છેઃ (૧) સૌરાષ્ટ્રી અથવા કાઠિયાવાડી, (૨) ઉત્તર ગુજરાતી અથવા પટ્ટણી, (૩) મધ્યગુજરાતી અથવા ચરોતરી, (૪) દક્ષિણ ગુજરાતી અથવા સુરતી અને (૫) ગુજરાત અને રાજસ્થાનની સરહદ ઉપર બોલાતી ‘થોરી’ બોલી.

ગુજરાતી બોલીની વાત આવે ત્યારે સામાન્યપણે પહેલા ચાર પ્રકારો વધારે ચર્ચાય છે. ગુજરાત-રાજસ્થાન સરહદ પર બોલાતી બોલીઓની ચર્ચા, કોણ જાણે કેમ, વર્તુળની બહાર રહી જાય છે. તેથી જ ‘મસ્ત કલંદર’ પાલણપુરી લિખિત ‘પાલણપુરી બોલીકા બગીચા’ જેવું પુસ્તક હાથમાં આવે ત્યારે કાન પાસે એકાએક બોમ્બ ફ્ૂટયો હોય એવી લાગણી જાગે છે. આપણને થાય કે, અરે, પાલણપુરી બોલી આટલી હદે જાનદાર છે અને તે આવું બળકટ સાહિત્ય પેદા કરી શકે છે એની અત્યાર સુધી ખબર કેમ ન પડી!

લોકસાહિત્યકાર મુરાદખાન ચાવડાએ પાલણપુરી ભાષા વિશે નોંધ્યું છે કે, ‘નૂં તો આ પાલણપૂરી બોલી અપભ્રંશ હે. મારવાળી, સિંધી, હિન્દી, રાજસ્થોંની, ગુજરાતી, ઉડદૂ અને ફારસી કે અપભ્રંશ શબ્દોં કે મિસરણમેં સી બણેલી આ બોલી હે.’

ભારતમાં બોલીઓ તો હજારો છે, પણ જેમાં કવિતા સર્જી શકાય તેવી લોકબોલીઓ ખૂબ ઓછી છે. પાલણપુરી બોલીનું નથી કોઈ નિશ્ચિત બંધારણ કે નથી સુવ્યાખ્યાયિત વ્યાકરણ. આમ છતાં તેમાં કોઈપણ સમૃદ્ધ ભાષાની જેમ ગઝલો રચાઈ છે. પાલણપુરી-ધાણધારી બોલીના પહેલા કવિ એટલે દીન દરવેશ, જે ‘દીવોંન શેરા સલેમખોંન’ના જમાનામાં થઈ ગયા. દીન દરવેશ ફ્કીર હતા. વડગામ તાલુકાના વરણાવાડા ગામના ગરીબ લુહારને ત્યાં જન્મ્યા હતા. એમની રચનાઓ ગુજરાત, મારવાડ અને આખા રાજસ્થાનમાં પ્રખ્યાત જાણીતી બની હતી. દીન દરવેશ પછી નામના પામેલા પાલનપુરી કવિ એટલે ‘શેરમહંમદ ખોંનજીકે જમોંનેમેં હુવેલે’ મુરાદમુહંમદ.

આ બંને કવિઓની રચનાઓ કમનસીબે વ્યવસ્થિત રીતે ગ્રંથસ્થ ન થઈ શકી. આ બંને પ્રારંભિક કવિઓ પછી આવ્યા આદિકવિ બલોચ લશ્કરખાન અલેદાદખાન ફોજદાર. ૧૮૯૦ની આસપાસ પાલણપુરમાં તેમનો જન્મ. અંગ્રેજોને પણ ઝાંખા પાડી દે તેવો વિદ્વત્તાભર્યો દમામદાર દેખાવ. પાલણપુરી કવિતાને સુવ્યવસ્થિત સ્વરૂપ આપવાનું કામ એમણે કર્યું. લશ્કરખાન બલોચનું વિત્ત વડાદરાના તત્કાલીન રાજવી સયાજીરાવ ગાયકવાડે પારખ્યું. તેમને રાજ્યમાં નોકરી આપી, એટલું જ નહીં, યુરોપનો પ્રવાસ પણ કરાવ્યો.

૮૬ વર્ષ પહેલાં લશ્કરખાનની કવિતાઓની પહેલી પુસ્તિકા છપાઈ. શીર્ષક હતું, ‘પાલણપુરી લશ્કરમાલા – ભાગ પૅલા’. મુખપૃષ્ઠ પર સુટબુટધારી કવિરાજ કલાત્મક રાઇટિંગ ટેબલ પર શાનથી બેઠા હોય તેવી મોટી તસવીર છે. નીચે છપાયું છેઃ ‘આ પુસ્તક શ્રી ‘ભારતવિજય’ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ-મોદીખાના રોડ, વડોદરામાં પરભુલાલ શિવલાલ ઠકકરે એના લેખક માટે છાપ્યું. તા. ૧૮-૪-૩૦’. કિંમત રૂ. ૦-૮-૦ એટલે કે આઠ આના. પાલણપુરી બોલીની મસ્તમજાની મહેક માણવી હોય તો ‘કવિ લશ્કરખાન અલેદાદખાનજી ફોજદાર પાલણપુરી’એ લખેલી પ્રસ્તાવના મૂળ મિજાજમાં જ વાંચવા જેવી છેઃ

‘સચ પૂછો તો હિન્દુસ્તોંન તો કયા અપણ લગભગ આખી દુનિયોંમેં જોં જોં બોલી બોલાય હે વોં વોં એ બોલિયોંમેં ચીજોં લિખોંય હેં અને ગવોંય હેં અનેં પાલણપુરી બોલીમેં આજ લગણ ના તો કોઈ ગીત લિંખોંણા હે ના ગવોંણા હેં. એ વાત મિજે કોંટેકી નાત ખટકતી થી. એ વેલા મેંને પ્હેલા જ પ્હેલ ‘જઉં કે ના જઉં’ ગીત લિખા અને શ્રી હજૂર સાબ કુંવરપદે થે તદે ઇનોંકુ સુંણાયા. હજૂર સાબ તો ઘણે રાજી હુવે. મિજે બી હિંમત આઈ કની, તો કાગતોંકે કુટકોંમેં વધારે નેં વધારે ગીત નેં ગજલો લિખતા ગિયા અને બાપજી કૂં સુણાતા ગિયા. મિજે ‘દમ’ કા તખલ્લુસ ખુદાવિંદ શ્રી નવાબ તાલેમહંમદખોંનજી સાહબ બહાદુરને દિયા.

હજૂર સાબકા ર્ફ્મોન બી થા અને મેરા મનસુબાબી કે એક દીવોંન જેવી મેરી ગજલોંકી ચોપળી છપવા નોંખેં. અપણ ઘણેં વરસોં લગણ શ્રીમંત સરકાર સયાજીરાવ ગાયકવાડ મહારાજ સાબકે સાથે વિલાયતમેં જ રેંણેંકા હુવા કની, તો આ ચોપળી છપવોણેકા લાગીજ ના મિલા. હા ના કરતેક નેં મેંને તો બાધે મેરે જુને કાગતિએ જોં તોં સી સમેટતેક નેં યોં બડોદે લાયા અને છાપખોંનેમેં છપોણે નોંખે તદ નિરોંત વલી.’

કવિ લશ્કરખાનનું નિધન વડોદરામાં થયું, ૧૯૫૦માં. તેમના ખરા ઉત્તરાધિકારી ‘મસ્ત કલંદર’ પાલણપુરી ઉફ્ર્ મુસાફ્રિ પાલણપુરી બન્યા. લશ્કરખાનની રચનાઓ તેઓ નાનપણથી જ સાંભળતા. શૂન્ય પાલણપુરી પાસેથી પણ લશ્કરખાનની ગઝલો ખૂબ સાંભળવા મળતી. મુસાફ્રિ પાલણપુરીએ ગઝલના પ્રચલિત છંદોને પાલણપુરી બોલીમાં સરસ ઉતાર્યા છે. લશ્ક્રખાનના સંગ્રહ પછીના સાત દાયકા દરમિયાન પાલણપુરી બોલીને ઝીલતું એક પણ પુસ્તક ન આવ્યું. છેક ૨૦૦૧માં મુસાફ્રિ પાલણપુરીની ‘ગઝલો-કવિતાયોંે-રુબાઈયોં’નું પુસ્તક ‘પાલણપુરી બોલીકા બગીચા’ પ્રકાશિત થયું. દસ વર્ષ પછી તેની બીજી આવૃત્તિ છપાઈ.

મુસાફ્રિર પાલણપુરીની ગઝલોમાં સચોટ નિરીક્ષણો છે, જીવનના તીવ્ર આરોહઅવરોહ ઝીલ્યા પછી જ ખીલી કે એવી જીવનદષ્ટિ છે અને ધારદાર અભિવ્યકિત છે. જેમ કે, કેવો છે આજનો જમાનો? કવિ કહે છે –

તેજ છુરી ધાર હે દુનિયોં

ભાઈ! ઘણી મકકાર હે દુનિયોં.

કોંમ પળે તો કોંમ નો આવે

મતલબ મેં હુંશિયાર હે દુનિયોં.

ભીતર ઈસકે લાઈ બલે હે

બાર સે ઠંડી ગાર હે દુનિયોં.

આવી દુનિયામાં સીધોસાદો, ભલોભોળો માણસ જીવે કઈ રીતે? કવિ સલાહ આપે છે –

જે નિફ્ફ્ટ હૈ, હરોંમી હેં, જે ગરજૂ હેં ને જૂઠેં હેં

તેરા તંબૂ ઈનોં સી દૂર તોંણીજે ભલા મોંણસ.

નફ્ફ્ટ, હરામી, જૂઠા અને ગરજુડા માણસોથી સો ગજ દૂર રહેવાની સલાહ આપતા કવિ, પાલણપુરથી જરાય દૂર નથી એવા મગરવાડા ગામે ૨૩ ડિસેમ્બરથી શરૂ થયેલા ત્રિદિવસીય ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના જ્ઞાાનસત્રમાં ‘પાલણપુરી બોલી’ વિષય પર વકતવ્ય આપવાના છે.

‘પાલણપુરી બોલીકા બગીચા’ પછી થોડા વર્ષે કવિ સ્વ. અગમ પાલનપુરીએ ‘અરવાખુશ’ નામનો સંગ્રહ આપ્યો હતો. મુસાફિર પાલણપુરી હજુય સરસ કામ કરી રહૃાા છે, પણ તેમના કામને સુંદર રીતે આગળ ધપાવી શકે તેવો સશકત ઉત્તરાધિકારી નજરમાં આવતો નથી. આ બળકટ બોલીના બગીચાને લીલોછમ રાખવો હશે તો નવકવિઓએ આગળ આવ્યા વગર ચાલે તેમ નથી .

0 0 0 

ઘર ભલે ગૃહિણનું કહેવાય, પણ ગૃહનાથ વગર ઘરની શોભા નથી

ચિત્રલેખા - નવેમ્બર ૨૦૧૬ 

 કોલમ: વાંચવા જેવું 

 આપણે ભારતીયો ઘણી વાર લિવ-ઇન રીલેશનશિપનો ખોટો અર્થ કરીએ છીએ. પરણેલો પુરુષ અવિવાહિત સ્ત્રી સાથે સંબંધ બાંધે અને એની સાથે વારે તહેવારે રહે એને લિવ-ઇન સંબંધ નહીં, પણ લગ્નેતર સંબંધ કહેવાય.

 લગ્ન એટલે સાત જન્મોનું બંધન એવું આપણી પરંપરામાં કહેવાયું હોય, પણ આજનો સામાજિક માહોલ એવો છે કે આ સૂફિયાણું સૂત્ર આપણને યાદ પણ આવતું નથી. હવે તો લગનગાડું સાત શું, એક ભવ પણ હેમખેમ ચાલતું રહે તોય ઘણું છે. અસંખ્ય લગ્નો સાત વર્ષ કે ઇવન સાત મહિના પણ ટકી શકતા નથી. શા માટે આવું બને છે? ધારો કે અલગ થવાની અપ્રિય ઘડી આવી જ ગઈ તો એને કેવી રીતે હેન્ડલ કરવી જોઈએ? આ અને આના જેવા કેટલાય સવાલના જવાબ આજના પુસ્તકમાં વિગતવાર અપાયા છે.

 સામાન્યપણે સમાધાનમાં બન્ને પક્ષનું હિત સમાયેલું હોય છે. આપણા કાયદાના ઘડવૈયા આ વાત સારી રીતે સમજતા હોવાથી એમણે ડિવોર્સની કાનૂની કાર્યવાહી શરુ થાય તે પહેલાં કોર્ટે નીમેલા મેરેજ કાઉન્સિલર પાસે જઈને ઝઘડાનું આપસમાં નિરાકરણ લાવવાનો પ્રયત્ન કરવાનું માટે ફરજિયાત બનાવ્યું છે.

 મુંબઈની ફેમિલી કોર્ટમાં સાત કોર્ટ રુમ છે અને પ્રત્યેક સાથે સાથે બબ્બે મેરેજ કાઉન્સિલરો સંકળાયેલા છે. સવારના અગિયારથી સાંજના પોણા પાંચ સુધી આ ચૌદ કાઉન્સિલરો છૂટાછેડા લેવા માગતાં બળાપા સાંભળે છે. સિક્કાની બન્ને બાજુ જાણી લીધા પછી બન્ને પક્ષકારોને સામસામા બેસાડી ખુલાસા કરાવે છે. જરુર જણાય તો જ એમના વકીલોને સામેલ કરે છે. જે ઝઘડાનું નિરાકરણ ઘરના સભ્યો, સગાં-વહાલાં કે દોસ્તો ન લાવી શક્યા હોય એ આ મેરેજ કાઉન્સિલરોના લાવી બતાવે છે. છૂટાછેડા લેવા માગતાં કેટલાંય દંપતીઓનાં લગ્નજીવન આ કાઉન્સિલરો પાસે આવ્યા બાદ ટકી રહે છે, એટલું જ નહીં, સુધરી પણ જાય છે. આ કાન્સિલરો ભલે પગારદાર સરકારી કર્મચારીઓ હોય, પણ લેખિકા એમને સમાજસેવક કરતાં ઉતરતા ગણતાં નથી.

 અલબત્ત, તમામ લગ્નો ટકી જ રહેવાં જોઈએ તે જરુરી નથી હોતું. ઇચ્છનીય પણ નથી હોતું. વાત અનહદ વણસી ચુકી અને સુલેહ થવાની કોઈ શક્યતા જ ન હોય ત્યારે સાથે રહીને જિંદગીભર એકબીજાને અને ખુદને દુખી કરતા રહેવાને બદલે સમયસર અલગ થઈ જવું જ સારું. છૂટાછેડા લેવા ઇચ્છતાં સ્ત્રીપુરુષે માત્ર કાયદાની આંટીઘૂંટીને કારણે નીચે એક જ છત નીચે ફરજિયાત સાથે રહેવું પડે તે યોગ્ય નથી. તેથી જ લેખિકા કહે છે કે લગ્ન-વિચ્છેદના અમુક કાયદા બદલવાની જરુર છે.

 સંબંધ જ્યારે બગડે છે ત્યારે સ્ત્રી અને પુરુષ બન્ને એકબીજાને બને એટલી હાનિ પહોંચાડવાની કોશિશ કરે છે અને ભરણપોષણના નામે લૂંટી શકાય એવું લૂંટવાનો પ્રયત્ન કરે છે. એક આર્કિટેક્ટ ફર્મમાં ઊંચો પગારે નાકરી કરતી એક સ્ત્રીએ છુટાછેડાની અરજી કરી એના બે દિવસ પહેલાં રાજીનામું આપી દીધું. શા માટે? પતિ પાસેથી ભરતપોષણના નામે ઊંચી રકમ વસૂલી શકે એટલા ખાતર! આ ચાલાકી સમજી ચુકેલા ન્યાયાધીશે સ્ત્રીની ખખડાવી, એટલું જ નહીં, મારી પાસે આવકનું કોઈ સાધન નથી એવા રોદણાં રડનાર આ સ્ત્રીને અદાલતને ગેરમાર્ગે દોરવાની કોશિશ કરવા બદલ પચ્ચીસ હજાર રુપિયાનો દંડ પણ ફટકાર્યો.

 બીજા એક કેસમાં, દોમ દોમ સાહ્યબી ધરાવતા એક પરિવારમાં ડિવોર્સની પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ એટલે સૌથી પહેલાં તો પુરુષ ઘર છોડીને પોતાના મિત્રને ત્યાં રહેવા ચાલ્યો ગયો. પુરુષના પિતાએ છાપામાં જાહેરખબર છપાવી કે પત્નીના ત્રાસથી દીકરો ઘર છોડી ગયો છે અને એની સાથે મારે કોઈ લેવાદેવા નથી. બાપદાદાની સંપત્તિમાંથી એનો હિસ્સો એને આપી દેવામાં આવ્યો છે એટલે ઘરમાં કે ધંધામાં દીકારોનો હવે કોઈ ભાગ નથી. પછી પતિદેવે ખોટા લેણદાર ઊભા કર્યા. બાપદાદાની મિલકતમાંથી જે કંઈ માલમલીદો મળ્યો હતો એ બધો લેણદારોને ચુકવામાં ખર્ચાઈ ગયો છે એવાં કાગળિયાં તૈયાર કરાવ્યાં. કોર્ટમાં સ્ત્રીએ ભરણપોષણની માગણી કરી ત્યારે પુરુષે હાથ ઊંચા કરી દીધા કે મારી પાસે તો ફૂટી કોડી પણ નથી!

 સદભાગ્યે જજે આ પતિદેવ અને એના ઘરવાળાની ચાલબાજી પકડી પાડી. એમને ધમકી આપી કે જો તમે સ્ત્રીને પૂરતું ભરણપોષણ નહીં આપો તો તમારી બધી જ પ્રોપર્ટી પર રિસીવર બેસાડી દઈશ! વરપક્ષ ગભરાઈ ગયો ને ચુપચાપ સારી એવી રકમ એકસામટી સ્ત્રીને આપી દીધી. આમ, ડિવોર્સ પછી આપવા પડતા ભરણપોષણના મામલામાં સ્ત્રી અને પુરુષ બન્ને એકબીજા વિરુદ્ધ જાતજાતના ષડયંત્રો કરતાં હોય છે.

 લગ્નસંસ્થામાં ભલે અસંખ્ય ખામીઓ હોય, પણ એનો વિકલ્પ શો છે? લિવ ઇન રિલેશનશિપ? અમેરિકામાં લગભગ પચ્ચીસ ટકા વ્યક્તિઓ લિવ-ઈન રિલેશનશિપમાં રહે છે. એક અમેરિકન જજનું નિરીક્ષણ એવું છે કે પરણેલાં યુગલ કરતાં લિવ-ઇન રિલેશનશિપમાં રહેતાં યુગલ એકમેકને વધારે વફાદાર રહેતાં હોય છે. લિવ-ઇન સંબંધમાં કદાચ વધારે પારદર્શકતા અને સચ્ચાઈ હોય છે. પ્રેમ અને આકર્ષણ ઘટી જાય તો ખેલદિલીપૂર્વક છૂટાં પડી જવાની ખેલદિલી હોય છે. લેખિકા કહે છે કે આપણે ભારતીયો ઘણી વાર લિવ-ઇન રીલેશનશિપનો ખોટો અર્થ કરીએ છીએ. પરણેલો પુરુષ અવિવાહિત સ્ત્રી સાથે સંબંધ બાંધે અને એની સાથે વારે તહેવારે રહે એને લિવ-ઇન સંબંધ નહીં, પણ લગ્નેતર સંબંધ કહેવાય.


 જુદા જુદા શેડ્ઝ ધરાવતા, ચોંકાવી દેતા, વિચારતા કરી મૂકે એવા કંઈ કેટલાય કિસ્સા છે આ પુસ્તકમાં. લેખિકા સ્વયં એડવોકેટ છે એટલે એમના લખાણમાં ભરપૂર અધિકૃતતા છે. મજાની વાત એ છે કે તેમણે સ્ત્રીતરફી કે પુરુષતરફી બન્યા વગર તટસ્થપણે આજની સામાજિક સચ્ચાઈ સામે આયનો ધર્યો છે. એમણે એક સુંદર શબ્દપ્રયોગ કર્યો છે - ગૃહનાથ! તેઓ કહે છે કે ઘર ભલે ગૃહિણનું કહેવાય, પણ ગૃહનાથ વગર ઘરની શોભા નથી. સૌ કોઈએ વાંચવા-વચાવવા જેવું

 
 ૦  ૦ ૦
 લગ્ન-વિચ્છેદના કાયદા   

                
લેખિકા: એડવોકેટ પ્રીતિ ગડા
પ્રકાશન: નવભારત સાહિત્ય મંદિર
 પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ અને ગાંધીરોડ, અમદાવાદ
 ફોન: (૦૨૨) ૨૦૦૧૭૨૧૩, (૦૭૯) ૨૨૧૪૦૭૭૦
 કિંમત:  Rs ૨૦૦ /
  પૃષ્ઠ: ૧૮૬




 ૦ ૦ ૦

ડિજિટલી યોર્સ!

Sandesh - Sanskaar Purti - 11 Dec 2016

મલ્ટિપ્લેક્સ

અમેરિકામાં ફ્કિશન જોનરમાં ઉત્તમોત્તમ કામ આજે ફ્લ્મિોમાં નહીં, પણ ટીવી પર થઈ રહ્યું છે. તબલાતોડ ગુણવત્તા ધરાવતા 'બ્રેકિંગ બેડ' અને 'ગેમ ઓફ થ્રોન્સ' જેવા અમેરિકન શોઝ માણી શકતી આજની ૧૬થી ૪૦ વર્ષની શહેરી સોફ્સ્ટિીકેટેડ પેઢીને ચીલાચાલુ હિન્દી સીરિયલો શા માટે ગમે? બસ, ટીવીની આ ખામીને સરભર કરવાના આશય સાથે જ વેબ શ્રેણીઓ ત્રાટકી છે.

‘તો હવે આપણે પહેલાં બે એપિસોડ્સ બેક-ટુ-બેક જોઈએ?’ મુંબઈમાં જુહુ સ્થિત એક મલ્ટિપ્લેકસના હકડેઠઠ ભરાયેલા ઓડિટોરિયમમાં એક ઘેઘૂર દાઢીધારી આદમી કોડલેસ માઈક્રોફોન પર ઓડિયન્સને કહી રહૃાો હતો, ‘…એન્ડ આઈ હોપ કે આ મલ્ટિપ્લેકસવાળા અત્યારે રાષ્ટ્રગીત પ્લે ન કરેે!’

જનગણમન વિશે ઘસાતી કમેન્ટ? જો કે તે સાંભળીને ઓડિયન્સમાં ટેન્શન પ્રસરવાને બદલે ખડખડાટ હાસ્યનું મોજું ફરી વળે છે. દેખીતું છે. ઓડિટોરિયમમાં આમેય ‘પોલિટિકલી ઇન્કરેકટ’ કહેવાય એવા કન્ટેન્ટને સેલિબ્રેટ કરનારાઓનો શંભુમેળો ભરાયો છે એટલે આવી મજાકો તો થવાની જ.

અવસર છે, યુ-ટયૂબ અને સ્માર્ટ ફોન્સ અને વાઈફાઈની દુનિયામાં રમમાણ રહેનારાઓની ફેવરિટ ઓનલાઇન ડિજિટલ એન્ટરટેઇનમેન્ટ ચેનલ ધ વાઇરલ ફિવર (ટીવીએફ્)ની નવીનક્કોર વેબ સિરીઝ ‘હ્યુમરસલી યોર્સ’ના લોન્ચિંગનું. મજા જુઓ. ટીવીએફ્ની એપ પર અને પછી યુ-ટયૂબ પર આ સિરીઝના એપિસોડ્સ દુનિયાભરના લોકો એક પણ પૈસો ખર્ચ્યા વગર પોતપોતાના મોબાઈલ કે કમ્પ્યૂટર સ્ક્રીન પર મફ્તમાં જોવાના છે, પણ એનું લોન્ચિંગ એક શાનદાર મલ્ટિપ્લેકસમાં ગોઠવાયું છે ને પહેલાં બે એપિસોડ્સનું સ્ક્રીનિંગ બોલિવૂડ-હોલિવૂડની કોઈ બ્લોકબસ્ટર ફ્લ્મિની જેમ મોટા પડદા પર થઈ રહ્યું છે. આ આખી વાત સૂચક છે, વેબ સિરીઝની વધી રહેલાં કદ તેમજ લોકપ્રિયતાના પ્રતીક જેવી છે.

ભલું થજો ઇન્ટરનેટનું કે આપણે હવે અપોઇન્ટમેન્ટ વ્યુઈંગના મોહતાજ રહૃાા નથી. રોજ રાતે સાડાઆઠ કે નવ કે સાડાનવ વાગે આખો પરિવાર મનગમતી સીરિયલો જોવા ટીવી સામે ગોઠવાઈ જાય તેને અપોઇન્ટમેન્ટ વ્યુઈંગ કહે છે. આમાં ઘરના યુવાનો જોકે મોટા પ્રમાણમાં ગેરહાજર રહેતા હોય છે. તેમને સાસ-બહુના ઝઘડામાં કે નાગણી બની જતી સ્ત્રીમાં રસ પડતો નથી. જનરલ એન્ટરટેઇનમેન્ટ ચેનલો પર વર્ષોથી જે પ્રકારના ફ્કિશન શોઝ આવે છે એની સાથે ખાસ કરીને શહેરનો યુવાવર્ગ આઇડેન્ટિફાય કરી શકતો નથી. ટીવી પર તેઓ ક્રિકેટ જોશે, તે સિવાય બહુ બહુ તો કોમેડી શોઝ, ડાન્સ અને મ્યુઝિકના ટેલેન્ટ-રિયાલિટી શોઝ, ‘ખતરોં કે ખિલાડી’ અને ‘રોડીઝ’ જેવું જોશે. યુવાનોને જકડી રાખે એવા, એમના જેવી ભાષા બોલતા, એમની માનસિકતા – સંઘર્ષો – સપનાં – મૂંઝવણોનું પ્રતિબિંબ પાડતા ફ્કિશન શોઝ જાણે બનતા જ નથી. કયારેક ‘ટ્વેન્ટીફેર’ જેવો શો આવી જાય છે, પણ તે અપવાદરૂપ હોવાના. અંગ્રેજી ભાષા સાથે પાક્કી દોસ્તી ધરાવતું યંગ ઓડિયન્સ આજે ઝી કેફે અને સ્ટાર વર્લ્ડ જેવી ચેનલો પર કે પછી ઇન્ટરનેટ પરથી ડાઉનલોડ કરીને ‘બ્રેકિંગ બેડ’ અને ‘ગેમ્સ ઓફ્ થ્રોન્સ’ જેવા અમેરિકન શોઝ જુએ છે. ‘ફ્રેન્ડ્ઝ’ અને ‘બિગ બેન્ગ થિયરી’ જોતાં તેઓ થાકતા નથી. અમેરિકન ટીવીનો અત્યારે સુવર્ણકાળ ચાલી રહૃાો છે. અમેરિકામાં ફ્કિશન જોનરમાં ઉત્તમોત્તમ કામ આજે ફ્લ્મિોમાં નહીં, પણ ટીવી પર થઈ રહ્યું છે. તબલાતોડ ગુણવત્તા ધરાવતા અમેરિકન શોઝ માણી શકતી આજની ૧૬થી ૪૦ વર્ષની શહેરી સોફ્સ્ટિીકેટેડ પેઢીને ચીલાચાલુ હિન્દી સીરિયલો શા માટે ગમે?

બસ, ટીવીની આ ખામીને સરભર કરવાના આશય સાથે જ વેબ શ્રેણીઓ ત્રાટકી છે. વેબ શ્રેણીઓના અર્બન પાત્રો અડધું અંગ્રેજી-અડધી હિન્દી ભાષા બોલે છે, એવી જ ભાષામાં વિચારે છે. નિવડી ચૂકેલી વેબ સિરીઝમાં લખાણ સ્માર્ટ અને ફ્રેશ હોય છે, અભિનય સાચુક્લો હોય છે, તમામ તો નહીં પણ ઘણી બધી સિચ્યુએશન્સ જીવાતા જીવનની ઠીક ઠીક નજીક હોય છે. તેથી જ યુવા ઓડિયન્સને વેબ સિરીઝના પાત્રો પાતાનાં જેવા લાગે છે.

વેબ સિરીઝ માણવા માટે તમારે બે જ વસ્તુ જોઈએ – એક, મોબાઈલ ફોન અથવા કમ્પ્યૂટર અને બીજું, ઇન્ટરનેટ. બસ, પછી તમે તમારી અનુકૂળતાએ અને તમારા સમયે યુ-ટયૂબ પર કે જે-તે વેબ ચેનલની એપ પર તમારી મનપસંદ વેબ સીરિયલ જોઈ શકો છો. છેલ્લા કેટલાક સમયથી કોમેડીની, અને એમાંય સ્ટેન્ડ-અપ કોમેડીની ડિમાન્ડ ખાસી વધી છે. લોકો હવે કોમેડીની વધારે કદર કરે છે, વધારે ગંભીરતા લે છે. આથી વેબ સિરીઝમાં, પછી ભલે એ કેમેડી શો હોય કે સુવ્યાખ્યાયિત પાત્રો અને વાર્તાવાળો ફ્કિશન શો હોય, તેમાં રમૂજનું તત્ત્વ કેન્દ્રમાં રહે છે.

ટીવીએફ્ ચેનલે ૨૦૧૪માં ‘પરમેનન્ટ રૂમમેટ્સ’ બનાવી હતી. લોંગ ડિસ્ટન્સ રિલેશનશિપથી બંધાયેલા અને પરણું-પરણું થઈ રહેલા એક અર્બન કપલની એમાં મજેદાર વાત હતી. ભારતની આ પહેલી સુપર સક્સેસફુલ ઓરિજિનલ વેબ સિરીઝ. તેનું લખાણ, પર્ફેર્મન્સીસ, ડિરેકશન અને ઓવરઓલ અપીલ એટલા તગડા હતા કે વેબ શ્રેણીઓની ગુણવત્તા માટે તેણે આપોઆપ એક માપદંડ સ્થાપી આપ્યો. ૨૦૧૫માં ટીવીએફ્ ‘પિચર્સ’ લઈને આવ્યું. એમાં સ્ટાર્ટ-અપ શરૂ કરવા માટે ઉધામા કરી રહેલા ટેકી યંગસ્ટર્સની કહાણી જોઈને ઓડિયન્સને મોજ પડી ગઈ. યશરાજ જેવા હિન્દી સિનેમાના અગ્રગણ્ય બેનરે ડિજિટલ વર્લ્ડમાં ભુસકો માર્યો અને ‘મેન્સ વર્લ્ડ’ (૨૦૧૫) કરતાંય ખાસ તો તેના પછીની ‘બેન્ગ બાજા બારાત’ (૨૦૧૬) નામની વેબ સિરીઝથી બનાવીને તરખાટ મચાવ્યો. વાત એ જ શાદી-બ્યાહની, પણ અંદાજ સાવ નિરાળો. આ વર્ષે ટીવીએફ્, કે જેણે હવે કાયદેસરના ડિજિટલ પ્રોડકશન હાઉસ અથવા તો સ્ટુડિયો તરીકે સજ્જડ શાખ બનાવી લીધી છે, તે ‘પરમેનેન્ટ રૂમમેટ્સ’ની બીજી સિઝન ઉપરાંત ભાઈ-બહેનોની અતરંગી રોડ-ટ્રિપવાળી ‘ટ્રિપલિંગ’ લઈને આવ્યું. આ બાજુ યશરાજના વાય ફ્લ્મ્સિ ડિપાર્ટમેન્ટે આ વર્ષે ‘લવ શોટ્સ’, ‘લેડીઝ રૂમ’ અને ‘સેકસ ચેટ વિથ પપ્પુ એન્ડ પાપા’ પણ બનાવી. આ સિવાય સ્વૂપવૂપ વેબચેનલની ‘બેક્ડ’, અર્રેની ‘આયેશા – માય વર્ચ્યુઅલ ગર્લફ્રેન્ડ’, બ્લશની ‘અલિશા’ વગેરે સિરીઝ પણ ખૂબ ચાલી. વેબ સિરીઝની લોકપ્રિયતાનો અંદાજ એના પરથી માંડી શકાય છે કે અત્યાર સુધીમાં ૪૨ વેબ સિરીઝ ઓલરેડી બહાર પડી ચૂકી છે ને બીજી કેટલીય બની રહી છે.

યુ-ટયૂબ ચેનલોની વાત ચાલતી હોય તો ખરેખર તો એઆઈબીનો ઉલ્લેખ સૌથી પહેલાં કરવો જોઈએ (એઆઈબીનું ફુલ ફેર્મ અહીં ટાંકીશું તો કેટલાકની સુરુચિનો ભંગ થઈ જશે), કારણ કે એઆઈબી શરૂ કરનાર તન્મય ભટ, ગુરસિમરન ખંબા, રોહન જોશી અને આશિષ શાકયાને ભારતની વેબ એન્ટરટેઇનમેન્ટ ઇન્ડસ્ટ્રીના પાયોનિયર યા તો ‘બિગ ડેડીઝ’ ક્હી શકય. (ડિજિટલ સ્પેસમાં ચાલી રહેલી આ બધી ગતિવિધિઓનું કદ ‘ઇન્ડસ્ટ્રી’ શબ્દ વાપરી શકાય એવડું થયું છે કે નહીં તે અલગ મુદ્દો છે.) એઆઈબીની અદકપાંસળી ટીમ અતિ ઉત્સાહમાં આવી જઈને કયારેક ન કરવાના કામ પણ કરી બેસે છે. યાદ કરો, કરણ જોહર-રણવીર સિંહ-અર્જુન કપૂરના સંગાથમાં કરેલો પેલો રોસ્ટ શો અને લતા મંગેશકર-સચિન તેંડુલકરની મજાક ઉડાવતો પેલો સ્નેપચેટ વીડિયો. આંકડા કહે છે કે માર્ચ ૨૦૧૫ સુધીમાં એઆઇબીની યુ-ટયૂબ ચેનલને ૧૦ કરોડ વ્યુઝ મળી ચૂકયા હતા અને મે ૨૦૧૬ સુધીમાં એમના સબસ્ક્રાઇબર્સનો આંકડો ૧૬ લાખને વટાવી ચૂકયો હતો. ટીવીએફના સબસ્ક્રાઈબર્સની સંખ્યા 20 લાખના આંકડાને વટાવી ચુક્યો છે. 

ડિજિટલ સ્પેસમાં ઘણા નવા ખેલાડીઓ આવી રહૃાા છે. એમાં સોની ચેનલની ગુજરાતી વેબ ચેનલ (જેની ‘કાચો પાપડ પાક્કો પાપડ’ સિરીઝ હાલ પોસ્ટ પ્રોડક્શનના તબક્કમાં છે) પણ આવી ગઈ અને એકતા કપૂરનો સમાવેશ પણ થઈ ગયો. એકતાએ હમણાં એક જગ્યાએ સરસ વાત કહી કે, ‘આપણે પરિવારની સાથે બેસીને ટીવી પર એક વસ્તુ જોઈએ છીએ, થિયેટરમાં બસો-પાંચસો લોકોના સંગાથમાં બીજી વસ્તુ જોઈએ છીએ અને ઘરના એકાંતમાં પોતાના કમ્પ્યૂટર પર ત્રીજી વસ્તુ જોઈએ છીએ. એક ફેમિલી વ્યુઈંગ છે, બીજું કમ્યુનિટી વ્યુઇંગ છે અને ત્રીજું ઇન્ડીવિજ્યુઅલ વ્યુઇંગ છે. આ ત્રણેય પ્રકારના કન્ટેન્ટનું સ્વરૂપ જુદું જુદું હોવાનું. અમે ટીવી અને ફ્લ્મિો માટે કન્ટેન્ટ બનાવી ચૂકયા છીએ. હવે વારો વેબ કન્ટેન્ટ ક્રિયેટ કરવાનો છે. હું વધારે તો કશું નહીં કહું, પણ એટલું જરૂર કહીશ કે તે ખાસ્સું શોકિંગ હોવાનું.’

ભારતમાં વેબ ક્ન્ટેન્ટનું ક્ષેત્ર આવનારા સમયમાં એક્ઝકેટલી કેવો આકર ધારણ કરશે તે વિશે છાતી ઠોકીને કોઈ ક્હી શકે તેમ નથી. સૌ અખતરાં કરી રહૃાા છે. વેબ શ્રેણીઓ ઓલરેડી રિપિટિટીવ બની રહી છે. બેફામ જીવન જીવતાં, છૂટથી દેસી-વિદેશી ગાળો બોલતાં, દારૂ પીતાં, એક કરતાં વધારે પાર્ટનર સાથે સેકસ માણી ચૂકેલા અથવા માણી રહેલા વરણાગી યુવાન-યુવતીઓ – આ વધુ પડતાં વેસ્ટર્નાઇઝ્ડ કિરદારો હવે ક્યારેક બનાવટી અને બોરિંગ લાગે છે. વેબ ક્ન્ટેન્ટનું જે સુનામી આવી રહ્યું છે તેમાં ક્ચરો પણ પ્રચંડ પ્રમાણમાં હોવાનો.

આખરે તો જે ખરેખર સારું હશે એ જ ચાલશે ને લોક્પ્રિય બનશે. પહેલાં આપણી પાસે ફ્કત ફ્લ્મિ સ્ટાર્સ હતા, પછી ટીવી સ્ટાર્સ આવ્યા, હવે ડિજિટલ સ્ટાર્સ પણ આવી ગયા છે. આજે સુમિત વ્યાસ અને નિધિ સિંહ (પરમેનન્ટ રૂમમેટ્સ, ટ્રિપલિંગ), અંગીરા ધર (બેન્ગ બાજા બારાત), નવીન કસ્તુરીયા (પિચર્સ), તન્મય ભટ, વગેરે સેલિબ્રિટી સ્ટેટસ ભોગવે છે. આ લિસ્ટમાં હવે એક ઓર નામ ઉમેરાવાનું છે – વિપુલ ગોયલ. મુંબઈના મલ્ટિપ્લેકસમાં પેલા દાઢીધારી મનુષ્યે (અરુણભ કુમાર, ટીવીએફ્ના ફાઉન્ડનર અને ચીફ્ એકિઝકયુટિવ ઓફ્સિર નહીં, પણ ચીફ્ એકસપેરિમેન્ટ ઓફ્સિર) ‘હ્યુમરસલી યોર્સ’ નામની જે બ્રાન્ડ-ન્યૂ વેબ સિરીઝનું લોન્ચિંગ કર્યું તેમાં વિપુલ ગોયલ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. શોની રાઇટિંગ ટીમમાં પણ તેઓ સામેલ છે. સ્ટેન્ડઅપ કોમેડીઅનોની જિંદગીનો રમૂજી કલોઝઅપ આ શોમાં લેવાયો છે. પહેલાં બે એપિસોડ્સ જબરા એન્ટરટેનિંગ છે. ટીવીએફ પ્લે એપ જો હજુ સુધી ડાઉનલોડ ન ક્રી હોય તો કરી લેજો કેમ કે ‘હ્યુમરસલી યોર્સ’ સિરીઝ આજથી શરૂ થઈ રહી છે. જો જો. મજ્જા પડશે. 

0 0 0 

કયાંનું ગુજરાતી સારું - અમદાવાદનું કે સુરતનું?

Sandesh - Sanskaar Purti - November 2016

ટેક ઓફ

‘ઈંગ્લેંડની ભાષા તે ઈંગ્લેંડમાં જ શુદ્ધ હોય, હિંદુસ્તાનના લોકોમાં તેવી શુદ્ધ ન હોય તેમ ગુજરાતી ભાષા ગુજરાતમાં જ શુદ્ધ હોય – મુંબઇ વગેરે પરદેશમાં તથા સ્વદેશના સીમાડાનાં ગામોમાં શુદ્ધ ન હોય. સુરત ગુજરાતના સીમાડા ઉપર છે માટે ત્યાંની ભાષા શુદ્ધ નથી.’

મજેદાર સવાલ છે. બાર ગાઉએ બોલી બદલાઈ જતી હોય એવી સ્થિતિમાં કયાં શહેરની ગુજરાતી ભાષાને ચડિયાતી ગણવી? અમદાવાદની, સુરતની કે પછી કાઠિયાવાડની? આપણી ભાષાના બે ટોચના સાક્ષરો જ્યારે આ મુદ્દે સામસામી તલવાર ખેંચે ત્યારે મામલો સંગીન બની જાય છે! એક બાજુ કવિ દલપતરામ ડાહૃાાભાઈ ત્રવાડી છે (જન્મઃ ૧૮૨૦, મૃત્યુઃ ૧૮૯૮). તેઓ કહે છે કે અમદાવાદની ગુજરાતી ભાષા શ્રેષ્ઠ છે. વિરુદ્ધ છેડે નર્મદશંકર લાભશંકર દવે છે (જન્મઃ ૧૮૩૩, મૃત્યુઃ ૧૮૮૬). તેઓ કહે છે કે ખોટી વાત. ગુજરાતી તો સુરતની જ!

દલપતરામે પોતાનાં લખાણોમાં અને ભાષણોમાં ‘અમદાવાદી ગુજરાતી જ ઉત્તમ’ એવા મતલબનાં નિવેદનો કર્યા હતાં. આની પ્રતિક્રિયા રુપે નર્મદે કચકચાવીને ‘સુરતની ભાષા’ નામનો એક લેખ લખ્યો. એમાં એમણે દલપતરામના એકેએક દાવાનો વિગતવાર જવાબ આપ્યો છે. દલપતરામ અને નર્મદ વચ્ચે થયેલી દલીલ-પ્રતિદલીલો મૂળ ગુજરાતી ભાષામાં જ વાંચવા જેવી છે. વાંચવા-સાંભળવામાં જબરી ચાર્મિંગ લાગે છે જૂની ગુજરાતી ભાષા. તેથી હવે પછીના લખાણમાં જોડણી અને વ્યાકરણ મૂળ લખાણ જેવાં જ રાખ્યાં છે.

તો, કવિ દલપતરામ કહે છેઃ ‘ગુજરાતનું મુખ્ય શેહેર અમદાવાદ છે માટે ત્હાંની ભાષા તે શુદ્ધ ગુજરાતી.’

જવાબમાં નર્મદ કહે છેઃ ‘અમદાવાદ, મુખ્ય શેહેર હમણાં છે પણ અસલમાં હતું નહીં. અસલ મુખ્ય શેહેર તો વડનગર ને પાટણ. એ અસલ શેહેરોના ઘણાક લોકો જ્યાંહાં જઈ વસ્યા હોય ને જ્યાંહાં પોતાની બોલી ઘણુંકરીને રાખી રહૃાા હોય ત્યાંહાંની ભાષા શુદ્ધ ગુજરાતી. અમદાવાદ નવું વસેલું છે ને તે વળી ઘણુંકતો મારવાડના લોકથી. એની ભાષા તો ક્યમ શુદ્ધ ગુજરાતી કેહેવાય?’

દલપતરામઃ ‘સામળ, વલ્લભ વગેરે મોટા ને સારા કવિયો અમદાવાદ પ્રગણામાં થઈ ગયા છે ને તેઓની ભાષા હાલના અમદાવાદીયો બોલે તેવી છે.’

દલપતરામ

નર્મદઃ ‘પ્રેમાનંદ, દયારામ વગેરે મોટા ને સારા કવિયો અમદાવાદ જિલ્લામાં થયા નથી ને પ્રેમાનંદ તો સામળના કરતાં વધારે ઉંચા દરજ્જાનો કવિ છે તેમ દયારામ વલ્લભથી ચઢતો છે. એક જિલ્લાનાં બે ત્રણ ગામમાં બે ત્રણ સારા કવિયો થયા તો તે ઉપરથી તે આખા જિલ્લાના લોકની ભાષા શુદ્ધ થઈ ગઈ એમ કહેવાય નહીં. ને કવિ દલપતરામનો વાદ સ્વીકારિયે તો પ્રેમાનંદ જે જિલ્લાનો હોય તે જિલ્લાની ભાષા તે ખરી ગુજરાતી કહેવી પડે. વળી સામળની ભાષા હાલ જેમ અમદાવાદીયો બોલે છે તેવી નથી જ ને પ્રેમાનંદની ભાષા હાલ જેમ વડોદરિયાઓ બોલે છે તેવી ઘણી નથી જ. પ્રેમાનંદ ને સામળ એ બેની ભાષા ઘણી ખરી તો સુરતના લોક બોેલે છે તેવી જણાય છે.’

દલપતરામઃ ‘સુરત ગુજરાતમાં નથી.’

નમર્દઃ ‘તે તકરાર નજીવી છે – સરકારે જિલ્લાઓ બાંધી ઠરાવ કર્યા તે ઉપરથી સમજી લેવું કે સુરતને ગુજરાતમાં ગણવું કે નહીં.’

દલપતરામઃ ‘સુરત ગુજરાતમાં છે એવું હું જાણતો ન હોતો કેમકે તે ઠેકાણાંના કોઈ કવિયે ગુજરાતી ભાષામાં બનાવેલું પુસ્તક માહારા સાંભળ્યામાં આવ્યું નથી. અને જ્યારે હું સુરત ગયો ત્યારે મને એવું જણાતું હતું કે હું પરદેશમાં આવ્યો છું.’

નર્મદઃ ‘સુરતમાં શિવાનંદ ને ત્રિવિક્રમાનંદ નામના આખા શેહેરમાં પ્રસિદ્ધ એવા બે કવિયો થઈ ગયા છે એમ છતાં સુરતમાં કવિ નથી થયા એમ કહેવું કેવળ અજ્ઞાાન છે. કવિ દલપતરામ સરખા ગૃહસ્થે મોટી પૃચ્છક બુદ્ધી ઘરાવ્યાનું ડોળ ઘાલ્યા છતાં, આટલાં આટલાં વરસ સુરતમાં રહૃાા છતાં, ઉપલા બે કવિયોનાં નામ પણ ન જાણવાં એ કેવું આશ્ચર્યકારક છે?’

દલપતરામઃ ‘ગુજરાતી ભાષા જેવી સુધરેલી ભાષા હિંદુસ્થાનમાં બીજા કોઈ ભાગની ભાષા હમારા જાણવામાં નથી અને મધ્ય ગુજરાતમાં જે ભાષા ચાલે છે તે શુદ્ધ છે.’

નર્મદઃ ‘એ તકરાર નજીવી છે – હિંદુસ્તાની, મરેઠી ને બંગાલી ભાષા, ગુજરાતી ભાષા કરતાં વધારે સારી છે એમ સર્વ વિદ્વાનને મતે સિદ્ધ થઈ ચુકયું છે. એટલું છતાં ગુજરાતી ભાષા જેવી કોઈ ભાષા નથી એમ કહેવું તદ્દન ખોટું છે. લોકને આડું તેડું સમજાવીને ગુજરાતી ભાષાને ચડાવવામાં કવિ દલપતરામનો શો હેતુ છે તે કંઈ મારાથી સમજાતું નથી.’

દલપતરામઃ ‘ઈંગ્લેેંડની ભાષા તે ઈંગ્લેંડમાં જ શુદ્ધ હોય, હિંદુસ્તાનના લોકોમાં તેવી શુદ્ધ ન હોય તેમ ગુજરાતી ભાષા ગુજરાતમાં જ શુદ્ધ હોય – મુંબઇ વગેરે પરદેશમાં તથા સ્વદેશના સીમાડાનાં ગામોમાં શુદ્ધ ન હોય. સુરત ગુજરાતના સીમાડા ઉપર છે માટે ત્યાંની ભાષા શુદ્ધ નથી.’

નર્મદ

નર્મદઃ ભાષાની શુદ્ધતા દેશ પર આધાર નથી રાખતી, લોક ઉપર રાખે છે. પછી તે લોક ગુજરાતનાં ગામડાંમાં હોય, મુંબઇમાં હોય, કે ઈંગ્લેંડમાં હોય…. હાલ જે લોકો અમદાવાદ ને મધ્ય ગુજરાતમાં રેહે છે તેઓ મુળ ગુજરાતી લોક નથી. અસલ ગુજરાતીઓ તો વડનગર, પાટણ ભાગ્યા પછી વેરાતા જઈ વસ્યા છે. ઘણાક સુરતમાં પણ છે અને એઓ અસલની કાયમ રાખી રહૃાા છે. અમદાવાદમાં વસેલા અસલ ગુજરાતીયો તો થોડા છે ને જેઓ છે તેઓએ જનના સહવાસથી પોતાની અસલ ગુજરાતી બગાડી છે. મૂળ નડિયાદનો પણ હાલ સુરત જિલ્લામાં રેહેતો નભુલાલ નામનો કવિ જે હાલ ઘરડો છે ને જેેણે ગુજરાતી ઘણું વાંચ્યું છે ને લખ્યું છે તે કેહે છે કે અમદાવાદમાં કણબી, રજપુત, શ્રાવક વગેરે લોકો ઘણા છે તેથી અમદાવાદની ગુજરાતી ભાષા અશુદ્ધ છે. સુરત સીમાડો છે કે મુખ્યસ્થાનક્ષેત્ર છે તે તો લોકોેએ જ સમજી લેવું. જગા ઉપર આધાર નથી પણ ભણેલા લોકના ઉપર ભાષાની શુદ્ધતાનો આધાર છે. શેહેર કર્ર્તા ગામડાંની ભાષા સારી, ને ભણેલાના કર્તા મુરખની ભાષા સારી એમ હોય તો અને અમદાવાદ, સુરતના કર્ર્તા વિદ્યામાં- આચારવિચારમાં – બુદ્ધિમાં વધારે સારું હોય તો વળી અમદાવાદની ભાષા વખતે સુરતના કર્તાં વધારે સારી એવો શક પણ આણી શકાય પણ એમ નથી જ.’

દલપતરામઃ ‘કવિયો સારા સારા થયા તે કાઠિયાવાડ તથા મધ્ય ગુજરાતના પ્રાંતના રેહેનારા હતા, પણ તેઓની ભાષા  ઉપરથી નિશ્ચય થઇ શકતો નથી કે તે ફ્લાણા ગામના ને ફ્લાણી ન્યાતના હતા કેમકે તેઓની ભાષામાં ફેરફર જણાતો નથી.’

નર્મદઃ ‘અમદાવાદી સામળ, વલ્લભની અને કાઠિયાવાડી કાળીદાસની ભાષા મળતી નથી. સામળની થોડી ઘણી પ્રેમાનંદને મળે છે. નરસીંહ મેહેતાની સાથે સામળ વલ્લભની ભાષા કાંહાં મળેછ? સારા કવિની ભાષા-વિદ્વાનની ભાષા ઘણુંકરીને સરખી જ હોય અને તે જ ગુજરાતી ખરી. સહુથી સરસ કવિ જે વડોદરાનો પ્રેમાનંદ તેની ભાષા તો અમદાવાદના લોકને મળતી નથી. વળી પ્રેમાનંદ વડોદરામાં નાગરવાડામાં રહેતો – નાગરના સહવાસમાં હતો માટે એની ભાષા તો શુધ્ધ ખરી.’

દલપતરામઃ ‘ગુજરાતી ઉપરથી સંસ્કૃત થઇ છે.’

નર્મદઃ ‘આ તો કેવળ ઉલટી-જાુઠ્ઠી-ઉદ્ધત વાત છે. ઈંગ્લેંડ, ફ્રાન્સ ને જર્મનીના મોહોટા વિદ્વાનોએ નક્કી કરયું છે કે આખી પૃથ્વીના લોકની ભાષાઓ મૂળ સાત ભાષામાંથી નિકળી છે. ને તે સાતમાંથી એક ‘એરિયન’ નામની છે. સંસ્કૃત એરિયન કેહેવાય છે ને હિંદુસ્તાનની સર્વ પ્રાકૃત ભાષાઓ સંસ્કૃતમાંથી નિકળી છે. ભણેલામાં ખપનારો કવિ આવી ઘેલાઈ કાહાડે છે તે જોઈને કોને હસવું ન આવે? (કરસનદાસ મૂળજીએ એ વિષે પોતાના પત્રમાં ઘટતા ઠોક માર્યા હતા ને તે ઉપરથી દલપતરામે માફ્ી પણ માગી હતી.)’

દલપતરામઃ ‘ગુજરાતી ભાષા ૫૦૦ વરસ થયાં સુધરેલી છે. માટે તેને સુધારવાનું જે નામ લે છે તેની ગુજરાતી ભાષાના પંડિતોની મશ્કરી કરે છે.’

નર્મદઃ ‘ભાષાના નિયમ રહિત એવી ગાંડી ઘેલી કવિતાઓ લખાઈ તે ઉપરથી ભાષા સુધરેલી હતી એમ કેહેવાય નહીં. વ્યાકરણ, કોશ, રસાલંકારશાસ્ત્ર્રના નિયમ રાખનારાં પદ્યો, અને વ્યાકરણના નિયમથી લખાયેલા મર્મ ભરેલાં અને અસર કરે તેવાં ગદ્યો જાહાં  સુધી જોવામાં ન આવે તાંહાં સુધી ભાષા સુધરેલી કેહેવાય નહીં… હું એમ કહું છું કે ગુજરાતી ભાષા સુધરતી આવી છે ને હાલના ઉદ્યોગથી સુધરશે. દલપત કવિ કેહે છે કે ગુજરાતી ભાષા સુધરવી જોઈએ એમ જે કેહે છે તેની ગુજરાતી ભાષાના પંડિતો મશ્કરી કરે છે. પણ હવે ઉપરના ખુલાસાઓથી તો હું કેહેતા શરમાઊંછ કે કોઈ પણ ભાષાના મૂરખાઓ પણ ઉપર પ્રમાણેના વિચાર જોઈને કવિ દલપતરામને જ હસી કાહાડશે. નાગરની ભાષા સહુથી જાુની ને સરસ ગુજરાતી છે. તેનાં કારણો નર્મવ્યાકરણમાં કહૃાાં છે. પણ નાગર પણ ચાર સમવાય છે – જાુનાગઢ આદિ બાર ગામ સોરઠ, અમદાવાદ આદિ બાર સામ ગુજરાત, ઇડર-વાંસવડા આદિ છ પોળ અને સુરત, બરાનપોર ને કાશી એ ત્રણ. એ ચારમાંથી સહુથી સરસ ભાષા કોની? એમ પ્રશ્ન થતે ઉત્તર આજે નિકળવાનો કે સુરતની.

જાુનાગઢવાળા જંગલી દેશમાં જઈ રહૃાા તાંહાં તેઓએ તાંહાંના વતનીઓની ભાષાના કેટલાક શબ્દ પોતાનામાં નવા દાખલ કરેલા ને આજકાલ એણી તરફ્ના લોક (રાજદ્વારી ગૃહસ્થો શિવાય) તને ને મને ઘણું જોડયા રાખે છે. તેમ, અમદાવાદમાં શ્રાવક ને મુસલમાનના સહવાસથી ભાષા બગડેલી. વારુ, કેહેશો કે સુરતના લોકને દક્ષણી શબ્દ આવેલા – પણ અનુભવથી કેહેવામાં આવે છે કે સુરતના નાગરની ભાષામાં દક્ષણી શબ્દ નથીજ. સુરતના લોકને મુસલમાનનો સંસર્ગ નહીં – કેમકે તેઓને સુરતમાં આવ્યાને હજુ સો વરસ થયાં નથી… વાત ખરી છે કે, આચારવિચારમાં, સ્વચ્છતામાં, વેદશાસ્ત્રના અભ્યાસમાં, ભણવે લખવે સુરત બિજાં કર્ર્તા વધારે ચઢિયાતું છે એમાં કોઈથી ના નહીંજ કેહેવાય. સંસ્કૃતના મૂળાક્ષરોના ઉચ્ચાર સુરતના લોકજ મૂળ પ્રમાણે કરે છે – જાુનાગઢના ને ગુજરાતના કરી શકતા નથી.

સંસ્કૃત ભાષા ઉપરજ સઘળી પ્રાકૃત ભાષાઓ આધાર રાખે છે. જાંહાંની ગુજરાતી ભાષા સંસ્કૃત તરફ્ વધારે વલણ કરતી હોય તાંહાંની ભાષા, જાંહાંની ભાષા સંસ્કૃતથી ઘણી આઘી રેહેતી હોય તેના કર્તાં વધારે સારી. આ ઉપરથી વિચારવું કે અમદાવાદની ગુજરાતી વધારે સારી કે જાુનાગઢની ગુજરાતી વધારે સારી કે સુરતની ગુજરાતી વધારે સારી.’

હવે તમે જ કહો, કયાંની ગુજરાતી ભાષા બેસ્ટ – અમદાવાદ, સુરત, સૌરાષ્ટ્ર, મુંબઈ કે પછી…?
0 0 0 

પુરુષે કેટલી હદે સ્ત્રી જેવા બનવું જોઈએ?

Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 7 Dec 2016

ટેક ઓફ

હવે પુરુષને પણ સર્વશ્રેષ્ઠ સ્ત્રી હોવાનું બહુમાન મળી શકે છે! સ્ત્રી-પુરુષ વચ્ચે આના કરતાં વધારે કેટલી સમાનતા જોઈએ છે તમારે?

તમે કદાચ બોનોના નામથી પરિચિત હશો. કદાચ ન પણ હો. સૌથી પહેલી વાત તો એ કે તે મન, શરીર અને કાયદાથી બાલબચ્ચાવાળો પ્રોપર પુરુષ છે. બીજું, એ ફેમસ રોકસ્ટાર છે. બાવીસ ગ્રેમી એવોર્ડ્ઝ જીતી ચૂકેલા U2 નામના સુપરહિટ રોક-બેન્ડનો સભ્ય છે.

તમે કદાચ ‘ગ્લેમર’ નામના અમેરિકન મેગેઝિનનું નામ સાંભળ્યું હશે. ન પણ સાંભળ્યું હોય. દુનિયાભરના સત્તર દેશોમાંથી પ્રગટ થતાં સ્ત્રીઓ માટેના આ ટિપિકલ સામયિકમાં ફેશન, મેકઅપ, રેસિપી, સંબંધો, સેકસ વગેરે જેવી ગ્લોસી સામગ્રી છપાતી રહે છે.

આજકાલ બોનો અને ‘ગ્લેમર’ બંને ન્યૂઝમાં છે. ‘ગ્લેમરે’ તાજેતરમાં બોનોને ‘વુમન ઓફ્ ધ યર’ એવોર્ડ આપ્યો. એવોર્ડના દાવેદાર તરીકે કેટલીય સફ્ળ સ્ત્ર્રીઓ ક્તારમાં હતી બોનો નામનો ભાયડો આ બધી બાઈઓને પાછળ રાખીને ‘દુનિયાની સર્વોત્તમ સ્ત્રી’ હોવાનું સન્માન જીતી ગયો, એટલું જ નહીં, ઝાકઝમાળભરી સેરીમનીમાં એણે હરખાતાં હરખાતાં ઠાવકી સ્પીચ પણ આપી. બોનો રોકસ્ટાર ઉપરાંત એકિટવિસ્ટ પણ છે. દુનિયામાં સ્ત્રી-પુરુષ વચ્ચે સમાનતા સ્થપાય તે માટે એ ઉત્તમ કામગીરી કરી રહૃાો હોવાથી એને આ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો છે એવું મેગેઝિનવાળાઓનું ક્હેવું છે.

તો દોસ્તો, વાત હવે અહીં સુધી પહોંચી ચૂકી છે. હવે પુરુષને પણ સર્વશ્રેષ્ઠ સ્ત્રી હોવાનું બહુમાન મળી શકે છે! સ્ત્રી-પુરુષ વચ્ચે આના કરતાં વધારે કેટલી સમાનતા જોઈએ છે તમારે?

અલબત્ત, ‘ગ્લેમર’ના આ ગતકડાંની ટીકા અને મજાક પણ ઘણા થયા છે. શું મેગેઝિનની એડિટોરિયલ ટીમને દુનિયાની ૩.૫૨ અબજ સ્ત્રીઓમાંથી એવોર્ડ આપી શકાય એવી એક પણ લાયક મહિલા ન મળી કે મરદ મૂછાળાને બોલાવવો પડયો? ભરપૂર લાયકાત હોવા છતાં સ્ત્રીઓને તક, નોકરી તથા પોઝિશન મળતાં નથી એવી ફરિયાદો સતત થતી રહે છે અને આ એવોર્ડે આ વાત ફરી એકવાર સાબિત કરી આપી! કોઈએ કમેન્ટ કરી કે તો શું હવે આપણી દીકરીઓએ એવી પ્રેરણા લેવાની કે મોટા થઈને અમારે બોનો બનવું છે? યુનાઈટેડ નેશન્સ ઇચ્છે છે કે સાલ ૨૦૩૦ સુધીમાં સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચેની અસમાનતા ખતમ થઈ જવી જોઈએ. વિશ્વભરની બાલિકાઓ અને મહિલાઓના સશક્તિકરણ માટે યુનાઈટેડ નેશન્સે જે કાર્યક્રમ ઘડયો છે એની એમ્બેસેડર કોણ છે? વંડર વુમન નામનું કાર્ટુન કેરેકટર! બોનોને એવોર્ડ મળ્યો એટલે ઉકળનારાઓ પાછા ઊકળી પડયાઃ આ શું થવા બેઠું છે? એક કાર્ટુનને યુએન જેવી સંસ્થા સ્ત્ર્રી સશક્તિકરણનું પ્રતીક બનાવે છે અને એક પુરુષને દુનિયાની સર્વોત્તમ સ્ત્રી હોવાનું સન્માન મળે છે. ધરતી પર હવે અસલી સ્ત્રીઓ બચી જ નથી કે શું?

સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતા બહુ જ નાજુક અને પેચીદો મામલો છે. સુશિક્ષિત ઘરમાં પેદા થયેલા વીસ-ત્રીસ ઇવન ચાલીસ વર્ષના શહેરી ડિસન્ટ પુરુષોને ઘણી વાર સમજાતું નથી આ આખો હોબાળો શા માટે થઈ રહૃાો છે? કારણ કે તેઓ પેટમાં હતા છેક ત્યારે પણ એમની મમ્મીઓ જોબ કરતી હતી, નિર્ણયો લેતી હતી અને આર્થિક રીતે સ્વતંત્ર હતી. નાનપણથી એમણે સતત પોતાની મા ઉપરાંત કાકીઓ, માસીઓ, ફોઈઓ, બહેનો, પાડોશમાં રહેતી આન્ટીઓને નોકરી કરતાં, પૈસા કમાતાં, કરિઅર બનાવતા જોઈ છે. એમની ફ્રેન્ડ્સ, ગર્લફ્રેન્ડ્સ, પત્ની, ઓફ્સિની કલિગ્સ, બોસ વગેરે રેગ્યુલર મહિલાઓ છે. મહિલા-બોસ અને પુુરુષને એકબીજા સાથે કામ કરવામાં ક્યારેય કોઈ પ્રકારની ગ્રંથિ અનુભવ થતો નથી કે ઓકવર્ડ લાગતું નથી. કચડાયેલી, શોષિત અને ગરીબ ગાય જેવી સ્ત્રીની દુઃખી ઇમેજ સાથે આ પુરુષના વર્તુળમાં ગોઠવાયેલી મહિલાઓને નહાવાનિચોવવાનો ય સંબંધ નથી. 

ફ્કત સફ્ળ થવા માટે અને કરિઅરમાં આગળ વધવા માટે જ નહીં, પણ બગડવા માટે, બેવફાઈ કરવા માટે, બેફામ સંબંધો બાંધવા માટે પણ શહેરની ક્માતી ઇન્ડિપેન્ડન્ટ સ્ત્રીઓને પુરુષો જેટલી જ તકો મળે છે! કરિઅર માટે વતન છોડીને મોટા શહેરમાં આવેલો, સ્વજનોની હૂંફ્થી દૂર રહેતો આજનો સંસ્કારી સોફ્સ્ટિીકેટેડ પુરુષ, એ ટેકનિક્લી પોતાનું ઘર કે પિયર છોડીને આવેલી સ્ત્રી જેટલો જ વલ્નરેબલ છે – લાગણીના સ્તરે, આર્થિક સ્તરે, સામાજિક સ્તરે! આ પુરુષ વ્યકિતગત સ્તરે સ્ત્રી-સશકિતકરણના ઢોલનગરાં સાથે ઘણી વાર આઇડેન્ટિફાય કરી શકતો નથી, કારણ કે એણે સ્ત્રી-પુરુષને સમાન સ્તરે જ જોયા છે અને અનુભવ્યા છે. બાળપણથી એનો પનારો સ્ટ્રોન્ગ અને ઇન્ડિપેન્ડન્ટ સ્ત્રીઓ સાથે જ પડયો છે. અલબત્ત, આ પ્રકારનું માઇન્ડસેટ ધરાવતા પુરુષો કરતાં આવું માઇન્ડસેટ ન ધરાવતા પુરુષોની સંખ્યા ઘણી મોટી હોવાની.

આજની સ્ત્રી પુરુષ જેવી અને પુરુષ સ્ત્ર્રી જેવો બની રહૃાો છે તે વાત કેટલી હદે સાચી છે? એક તાજા અભ્યાસ પરથી વાત બહાર આવી છે કે પુરુષની શરીરરચનામાં કાળક્રમે ફેરફરો થયા ન હોત અને એ વધુ ને વધુ ફેમિનાઇન (સ્ત્રી જેવો) બન્યો ન હોત તો પૃથ્વી પર માણસજાતની ઉત્ક્રાંતિ અથવા વિકાસ થઈ જ શકયો ન હોત! ગુફાયુગ શરૂ થયો તેની પહેલાંના એકાદ લાખ વર્ષ સુધી પુરુષો નિરુદ્દેશ ર્ફ્યા કરતાં હતા. સમયની સાથે પુરુષના ટેસ્ટોસ્ટેરોન લેવલમાં ઘટાડો થતાં તેે ઓછો આક્રમક અને વધારે ‘સ્ત્રી જેવો’ બન્યો, એનું શરીર પ્રમાણમાં ઓછું સ્નાયુબદ્ધ બન્યું, તેનામાં અન્ય મનુષ્યપ્રાણીઓ સાથે સંબંધ બાંધવાની અને સહકાર આપવાની ‘સોશિયલ સ્કિલ’ આવી. ધીમે ધીમેએ ગુફામાં રહેતો થયો, મારે બહાર જઈને માદા અને બચ્ચા માટે શિકાર કરવાનો છે એવી ભાવના વિકસી. પછી તીર-કામઠાં જેવાં હથિયારો બનાવતા તેમજ માછલી પકડતા શીખ્યોને આ રીતે માનવઉત્ક્રાંતિ તેમજ માનવસંસ્કૃતિનો સિલસિલો આગળ વધ્યો. ટૂંકમાં, પુરુષત્વના પ્રતીક જેવા ટેસ્ટોસ્ટેરોન હોર્મોનનું લેવલ ઘટવાથી પુરુષો થોડા થોડા ‘સ્ત્રી જેવા’ સૌમ્ય અને સંવેદનશીલ બન્યા ન હોત તો આજેય માનવજાત ભૂતકાળના કોણ જાણે ક્યા યુગમાં જીવતો હોત!

જો આ થિયરીને જડબેસલાક સાચી હોય તો એનો સાદો અર્થ એ થયો કે પુરુષ પોતાની ટિપિકલ મર્દાનગી છોડીને ક્રમશઃ સ્ત્રી જેવો બનતો જાય એ ઉત્ક્રાંતિનો તકાજો છે! પુરુષો, સાવધાન! જો તમારે પૃથ્વીના પટ પરથી સાવ નિર્મૂળ ન થઈ જવું હોય તો તમારી ‘ફેમિનાઈન સાઈડ’ને ઝપાટાભેર અપનાવતા શીખી જવું પડશે. વેલ, લાગે છે કે પુરુષો સારું પરફોર્મ કરી રહૃાા છે. જુઓને, હવે તો પુરુષને સર્વશ્રેષ્ઠ સ્ત્રીનો એવોર્ડ પણ મળવા લાગ્યો છે. શાબાશ!

0 0 0 

શું જોઈએ – સપનાં કે સંગાથ?

Sandesh - Sanskaar Purti - 4 Dec 2016

Multiplex

'લા લા લેન્ડ' ફિલ્મમાં એવું તે શું છે કે અમેરિકા-યુરોપના ઓડિયન્સ સુધી પહોંચે તે પહેલાં જ તે આગામી ઓસ્કર સિઝન માટે હોટ ફેવરિટ ગણાવા લાગી છે?

કંઈ પણ કહો, હોલિવૂડની જે નવીનક્કોર ફ્લ્મિને હજુ થોડાક ‘ગુણવાન’ લોકોએ જ જોઈ હોય, જે હજુ અમેરિકા-યુરોપમાં પણ રિલીઝ થવાની બાકી હોય અને એ એટલી દમદાર હોય કે અત્યારથી જ ઓસ્કરની રેસમાં સામેલ થઈ ગઈ હોય, એ ફ્લ્મિ તમને સાવ ઘરઆંગણે મસ્તમજાના મલ્ટિપ્લેકસમાં યોજાયેલા એકસકલુઝિવ શોમાં જોવાનો લહાવો મળે ત્યારે સાલી થ્રિલ તો થાય જ! એમાંય એ ફ્લ્મિ તમારા ટેસ્ટની નીકળે, તમારી ભીતર એ કોઈક એવો તાર ઝંકૃત કરી નાખે કે તમે પ્રસન્ન-પ્રસન્ન થઈ જાઓ ત્યારે મનોમન નાચવાનું મન થઈ જાય. નાચવાની ઇચ્છા થવાનું કારણ એ પણ હોઈ શકે કે આ ગીત અને નૃત્યોથી છલોછલ એવી એક્ મ્યુઝિક્લ ફ્લ્મિ છે.

વાત થઈ રહી છે,  ‘લા લા લેન્ડ’ વિશે. મુંબઈ ફ્લ્મિ ફેસ્ટિવલનું આયોજન કરતી મામી (મુંબઈ એકેડેમી ઓફ્ ધ મુવિંગ ઇમેજ) દ્વારા આ વર્ષે એક ફ્લ્મિ ક્લબ શરુ કરવામાં આવી છે. તાજેતરમાં ‘લા લા લેન્ડ’નું ઇન્ડિયન પ્રિમીયર આ ફ્લ્મિ ક્લબે ગોઠવ્યું હતું. અમેરિકન ફ્લ્મિ અને ટેલિવિઝન ઇન્ડસ્ટ્રી જ્યાં ફૂલીફલી છે એ લોસ એન્જલસ શહેર માટે લા લા લેન્ડ શબ્દપ્રયોગ કરવામાં આવે છે. તે દષ્ટિએ મુંબઈ ભારતનું લા લા લેન્ડ છે. લા લા લેન્ડનો બીજો અર્થ થાય છે, સપનાંની નગરી. ફેન્ટસીની મદહોશ દુનિયા જ્યાં બધંુ સરસ સરસ, સુખદ સુખદ અને રુપાળું રુપાળું હોય.  ‘લા લા લેન્ડ’ નામની આ રોમેન્ટિક મ્યુઝિકલનું પ્રિમીયર ગયા ઓગસ્ટમાં વેનિસ ફ્લ્મિ ફેસ્ટિવલમાં થયું ત્યારે એકઠા થયેલા ગુણીજનોએ કદાચ અપેક્ષા નહોતી રાખી કે આ ફ્લ્મિ તેમને આટલી હદે ‘અડી’ જશે. ૧૨૮ મિનિટને અંતે ફ્લ્મિ પૂરી થઈ ત્યાં સુધીમાં દુનિયાભરમાંથી એકઠા થયેલા હાઇપ્રોફઈલ રિવ્યુઅરોથી માંડીને ટોમ હેન્કસ જેવા મેગાસ્ટાર સુધીના સૌ ઝૂમી ઉઠયા હતા. હિરોઈન ઍમા સ્ટોન બેસ્ટ એકટ્રેસનો અવોર્ડ જીતી ગઈ. ટોરોન્ટો ફ્લ્મિ ફેસ્ટિવલમાં ડિરેકટર ડેમીન શઝેલને પીપલ્સ ચોઈસ અવોર્ડ મળ્યો. ત્રણ જ મહિનાના ગાળામાં આ સિવાય પણ બીજા કેટલાય અવોર્ડ્ઝ આ ફ્લ્મિ ઉસરડી ગઈ છે. જાણકારો છાતી ઠોકીને આગાહી કહે છે કે આગામી ઓસ્કરમાં આ ફ્લ્મિ, એનો ડિરેકટર, હિરોઈન અને હીરો રાયન ગોસલીંગ તરખાટ મચાવશે. વેલ, અવોર્ડ મળે છે કે નહીં પછીની વાત છે, પણ આ ફ્લ્મિને એકથી વધારે નોમિનેશન્સ તો પાકાં જ. 

શું છે આ ફ્લ્મિમાં? સાવ સાદી વાર્તા છે. ફ્લ્મિલાઈનમાં કામ કરવા માટે જેમ આપણે ત્યાં દેશના ખૂણેે ખૂણેથી જુવાન છોકરા-છોકરીઓ આંખોમાં સપનાં આંજીને મુંબઈ આવે છે તેમ હોલિવૂડમાં નામ બનાવવા માટે આખી દુનિયામાંથી પ્રતિભાશાળી ને મહત્ત્વાકાંક્ષી યંગસ્ટર્સ લોસ એન્જલસ આવે છે. મિઆ (ઍમા સ્ટોન) અને સબાસ્ટિઅન (રાયન ગોસલીંગ) પણ આવાં જ મુગ્ધ જુવાનિયાં છે. જ્યાં સુધી બ્રેક ન મળે ત્યાં સુધી ટકી રહેવા માટે થોડુંઘણું કમાવું તો પડે. આથી મિયાએ એક ફ્લ્મિ સ્ટુડિયોના પ્રિમાઈસિસમાં આવેલી કોફી શોપમાં સાધારણ નોકરી શોધી લીધી છે. આ રુપક્ડી અને ટેલેન્ટેડ છોક્રી ખૂબ બધાં ઓડિશન્સ આપતી રહે છે ને રિજેકટ થતી રહે છે, પણ હિંમત હારતી નથી. નાયક સબાસ્ટિઅનને એકિટંગમાં નહીં, પણ મ્યુઝિકમાં કરીઅર બનાવવી છે. એ બહુ જ સારો જૅઝ પિયાનિસ્ટ છે. સ્વભાવે ચોખલિયો અને આદર્શવાદી. હું અમુક જ પ્રકારનું મ્યુઝિક વગાડીશ, ચાલુ મ્યુઝિક નહીં જ વગાડું ને એવું બધું. સબાસ્ટિઅનનું સપનંું છે કે એની ખુદની મસ્તમજાની રેસ્ટોરાં હોય જ્યાં એ પોતાની પસંદગીનું સંગીત વગાડતો હોય. જોકે અત્યારે તો સ્ટ્રગલ પિરીયડ ચાલે છે એટલે બાપડાએ બીજાઓનાં ચિરકૂટ બાર-કમ- રેસ્ટોરાંઓમાં પિયાનો વગાડીને સંતોષ માની લેવો પડે છે. બારનો માલિક એને લાખ સમજાવે છે કે ભાઈ, તું કલાસી મ્યુઝિકને તડકે મૂક, લોકોને ગમે એવું પોપ્યુલર મ્યુઝિક વગાડ, પણ પેલો ધરાર ‘હાઇ લેવલ’ના સૂરો છેડે છે એટલે એની પૂંઠે લાત પડે.

મિયા અને સબાસ્ટિઅનનો આકસ્મિકપણે ભેટો થાય છે. શુરુ મેં તકરાર, ફ્રિ પ્યાર. બહુ જ મસ્ત રીતે બન્નેની લવસ્ટોરી આગળ વધે છે. બન્ને એકબીજાને પાનો ચડાવતા રહે છે, પણ એક તબક્કે અપ્રિય પરિસ્થિતિ આવીને ઊભી રહે છેઃ  શું જોઈએ છે – પ્યાર કે કરીઅર? સપનાં કે સંગાથ? કલા કે કોમર્સ? તેઓ પસંદગી કરે છે. સહેજ પણ કડવાશ વગરના, એક ખટમીઠા બિંદુ પર ફ્લ્મિ પૂરી થાય છે.

આટલું સાંભળીને સહેજે થાય કે, આમાં શું? આવી તો કેટલીય ફ્લ્મિો આવી ગઈ છે. સાચી વાત છે. માત્ર સ્ટોરીની વાત કરીએ તો એમાં કશું નવું નથી, પણ જલસો તેના ફેર્મેટમાં છે. સાદીસરળ વાતને નાવીન્યપૂર્ણ અને રોમાંચક રીતે પેશ કરવું જરાય સહેલું નથી, પણ ડિરેકટર ડેમીન શઝેલે આ કામ બખૂબી કરી બતાવ્યું છે. ડેમીનનાં કામથી આપણે ઓલરેડી પ્રભાવિત થઈ ચુકયા છીએ. યાદ કરો ૨૦૧૪માં આવેલી ટેલેન્ટેડ ડ્રમર છોકરો તેમજ તેના હિટલર જેવા ક્રૂર ગુરુની વાત કરતી અફ્લાતૂન ફ્લ્મિ, ‘વ્હિપલેશ’. એ ત્રણ ઓસ્કર જીતી ગયેલી – બેસ્ટ સપોર્ર્ટિંગ રોલ (જે.કે. સિમન્સ, જે ‘લા લા લેન્ડ’માં રેસ્ટોરાંના માલિકનો રોલ કરે છે), બેસ્ટ એડિટિંગ, બેસ્ટ સાઉન્ડ મિકિંસગ. આ સિવાય બીજાં બે નોમિનેશન્સ એને મળેલાં – બેસ્ટ પિકચર અને બેસ્ટ અડેપ્ટેડ સ્ક્રીનપ્લે. ડેમીન શઝેલે પોતાની જ એક શોર્ટ ફ્લ્મિ પરથી આ ફુલલેન્થ ફ્લ્મિ બનાવી હતી. (આ લેખ વાંચવાનો પૂરો ર્ક્યા પછી પહેલું કામ યુટયુબ પર જઈને આ શોર્ટ ફ્લ્મિ જોવાનું કરજો, જો હજુ સુધી ન જોઈ હોય તો.)

હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં ફ્લ્મિમેકિંગનું ભણી ચુકેલા ૩૧ વર્ષીય ડેમીન શઝેલે ‘લા લા લેન્ડ’ છ વર્ષ પહેલાં લખી નાખી હતી. એ જ વર્ષે એ ખુદ લોસ એન્જલસ આવેલો, ફ્લ્મિલાઈનમાં રાઇટર-ડિરેકટર તરીકે કરીઅર બનાવવા. એ ડ્રમર પણ હતો, પણ એને સમયસર સમજાઈ ગયું હતું ડ્રમર તરીકે એ બહુ આગળ વધી શકે તેમ નથી. આથી એણે પાછું ફ્લ્મિો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. ‘લા લા લેન્ડ’ને એ જૂની મ્યુઝિકલ શૈલીમાં બનાવવા માગતો હતો, જેમાં થોડી થોડી વારે ગીતો આવ્યાં કરે ને બધા લાંબા લાંબા શોટ્સમાં નાચ્યા કરે. પ્રચુર માત્રામાં મ્યુઝિક-ડાન્સ ઠાંસેલી આ પ્રકરની ફ્લ્મિો હોલિવૂડમાં જૂના જમાનામાં બનતી. આજે જેમ બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ ફ્લ્મિો બનતી નથી તેમ આવી મ્યુઝિકલ્સ પણ બનતી નથી (‘મુલાં રુઝ’ અને ‘શિકાગો’ જેવી ગણીગાંઠી ફ્લ્મિો આમાં અપવાદરુપ છે). ડેમીને અઢી કલાકની ‘લા લા લેન્ડ’માં પંદર ગીતો મૂકયાં છે! આવી ફ્લ્મિમાં પૈસા રોકવા હોલિવૂમાં આજનો કયો સ્ટુડિયો કે પ્રોડયુસર તૈયાર થાય? ‘લા લા લેન્ડ’ની સ્ક્રિપ્ટ કમ્પ્યુટરના ફેલ્ડર વર્ષો સુધી એમ જ પડી રહી.

Damien Chazelle

દરમિયાન ડેમીને ‘વ્હિપલેશ’ બનાવી. આ ફ્લ્મિે ઓસ્કર ઉપરાંત બોકસઓફ્સિ પર પણ તરખાટ મચાવ્યો. ત્રણેક મિલિયન ડોલરના બજેટમાં બનેલી ‘વ્હિપલેશ’એ પસાસેક મિલિયન ડોલરની કમાણી કરી. ચડતા સૂરજને સૌ પૂજે. એકાએક આખા હોલિવૂડને ડેમીન શઝેલ નામના આ છોકરડામાં રસ પડયો. ડેમીન ‘લા લા લેન્ડ’ પોતાની શરતો અને કન્વિકશન પ્રમાણે બનાવી શકે તેવો માહોલ રચાયો.  મુખ્ય ભુમિકાઓ માટે ઍમા સ્ટોન અને રાયન ગોસલીંગને પસંદ કરવામાં આવ્યાં. ઍમાને આપણે અગાઉ ‘ધ અમેઝિંગ સ્પાઇડરમેન’ સિરીઝની બે ફ્લ્મિો ઉપરાંત ‘ઝોમ્બીલેન્ડ’માં જોઈ ચુકયા છીએ. ઓસ્ક્રની રેસમાં ‘વ્હિપલેશ’ને જોરદાર ટક્કર આપીને તરંગો સર્જનાર ‘બર્ડમેન’માં પણ ઍમા હતી.

રાયનને ‘ધ નોટબુક’માં હીરો હતો. આ બન્ને અગાઉ ‘ક્રેઝી, સ્ટપિડ, લવ’ અને ‘ગેંગ્સ્ટર સ્કવોડ’માં ઓલરેડી સાથે કામ કરી ચુકયાં હોવાથી તેમની વચ્ચે દોસ્તી હતી.

‘લા લા લેન્ડ’માં ડાન્સની ભરમાર છે એટલે તૈયારીના ભાગ રુપે ડેમીને આ બન્ને પાસે ડાન્સનાં રિહર્સલ્સ કરાવીકરાવીને પિદૂડી કાઢી નાખી હતી.

ફ્લ્મિમાં રાયન પિયાનો વગાડતો હોય એવાં કેટલાંય સીન છે. કેમેરા રીતસર એની આંગળીઓ પર ફ્રે છે. મજાની વાત એ છે કે આમાં કયાંય કેમેરાની કરામત નથી કે ડુપ્લિકેટનો ઉપયોગ થયો નથી. રાયને મહિનાઓ સુધી પિયાનોની વગાડવાની પણ સખત ટ્રેનિંગ લીધી હતી. આખી ટીમની તૈયારી એવી તગડી હતી કે ફ્લ્મિનું શૂટિંગ માત્ર આઠ વીક્ ચાલ્યું.

લા લા લેન્ડ શબ્દપ્રયોગનો અર્થ ભલે સપનાંની દુનિયા એવો થતો હોય, પણ ડિરેકટરે ફ્લ્મિમાં લોસ એન્જલસને અતિ ગ્લેમરસ કે સ્વપ્નિલ બતાવ્યું નથી. અહીં શહેરના ઉપડખાબડ રસ્તા પર તિરાડો તેમજ ભયંકર ટ્રાફ્કિ જામ પણ દેખાય છે. ઇન ફેકટ, ફ્લ્મિની શરુઆત જ ટ્રાફ્કિ જામમાં ફ્લ્મિાવાયેલી એક્ જોશીલી વન-શોટ ડાન્સ સિકવન્સથી થાય છે. આ સિકવન્સ આખી ફ્લ્મિનો મૂડ સેટ કરી નાખે છે.

ફ્લ્મિ હજુ પૂરી થાય તે પહેલાં જ, શકય છે કે, તમારા મનમાં આ ફ્લ્મિના ઓફિશિયલ હિન્દી વર્ઝનની કલ્પના સળવળ સળવળ કરવા લાગે.  તમને થાય કે કોણ હોઈ શકે હિન્દી રીમેક્નાં હીરો-હિરોઈન? હીરો તરીકે  રણબીર કપૂર સિવાય બીજા કોઈને કલ્પી શકાતો નથી, પણ હિરોઈન? આલિયા ભટ્ટ? અને કયો ડિરેકટર આ વિષયને સૌથી વધારે ન્યાય આપી શકે? સંજય લીલા ભણસાલી? કે પછી, નવી પેઢીનો ફ્રહાન અખ્તર? એક મિનિટ, એક્ મિનિટ. બહુ તાનમાં આવી ભવિષ્યમાં દૂર પહોંચી જવાની જરુર નથી. ફ્લ્મિ ૯ અથવા ૧૬ ડિસેમ્બરે અમેરિકામાં અને સંભવતઃ આવતા વર્ષની શરુઆતમાં ઇંગ્લેન્ડમાં હજુ તો રિલીઝ થવાની છે. મ્યુઝિક્લમાં રસ પડતો હોય તો આપણે ત્યાં જ્યારે રિલીઝ થાય ત્યારે નજદિકી સિનેમાઘર તરફ્ દોટ મૂકવાનું ચુકતા નહીં.