કસરત રાજા છે... પૌષ્ટિક ખોરાક રાણી છે

દિવ્ય ભાસ્કર – કળશ પૂર્તિ – 25 નવેમ્બર 2020 બુધવાર

ટેક ઑફ

‘શરીરને ચુસ્તદુરસ્ત રાખવાનો શોખ હોવો જોઈએ. ઉંમરનું બહાનું તો કાઢતા જ નહીં. કસરતને ઉંમર સાથે કશું લાગતુંવળગતું નથી.’

બેસતા નવા વર્ષે આપણામાંથી ઘણાએ (ફરી એક વાર) નિયમિતપણે કસરત કરવાનો મક્કમ નિર્ધાર કર્યો હશે. સારી વાત છે. શરીર ચુસ્તદુરસ્ત રાખવું જોઈએ, ઘરમાં અથવા ખુલ્લામાં કસરત કરવી જોઈએ, જિમમાં જવું જોઈએ. તમે જિમમાં પગલું માંડો અથવા જિમને દૂરથી જુઓ ત્યારે જૅક લેલેન નામના મહાશયને યાદ કરજો. આ એ વ્યક્તિ છે જેમણે આજથી 84 વર્ષ પહેલાં, છેક 1936માં, અમેરિકાનું સૌથી પહેલું જિમ ખોલ્યું હતું. જૅક લેલેન એટલે અમેરિકામાં આધુનિક જિમ કલ્ચરને જન્મ આપનાર. આ કલ્ચર પછી દુનિયાભરમાં ફેલાયું ને હવે તો મહોલ્લે-મહોલ્લે જિમ ખુલી ગયાં છે. જૅકે ખુદ જિમનાં ઉપકરણો ડિઝાઇન કર્યાં હતા, જેમાંના કેટલાંક આપણે આજે પણ વાપરીએ છીએ.

મજા જુઓ. જૅક નાના હતા ત્યારે સતત માંદલા રહેતા. શરીરે સૂકલકડી. જેટલું વજન હોવું જોઈએ એના કરતાં પંદરેક કિલો ઓછું. નાની છોકરીઓ પણ એમને ધીબેડી જાય. લઘુતાગ્રંથિનો પાર નહીં. પંદર વર્ષના થયા ત્યાં સુધી તેઓ આવા જ રહ્યા. એક વાર એમણે એક હેલ્થ ફૂડના એક્સપર્ટનું ભાષણ સાંભળ્યું ને તેમની જિંદગી પલટાઈ ગઈ.

જૅક લેલને ખુદ બૉડી બનાવવાની અને જિમિંગ કલ્ચરની શરૂઆત કરી ત્યારે ડૉક્ટરોએ એમનો ખૂબ વિરોધ કર્યો હતો. તેઓ કહેતા કે આ તમારા જિમમાં લોકો કસરત કરશે તો એમને હાર્ટ એટેક આવી જશે, સ્ત્રીઓ ભાયડાછાપ બની જશે, પુરુષોની મર્દાનગી મુરઝાઈ જશે, એમની સેક્સલાઇફ ખતમ થઈ જશે. જૅક મક્કમ રહ્યા. એમની દઢતા અને મહેનત રંગ લાવ્યા. ક્રમશઃ તેમણે ખૂબ સફળતા મેળવી. એમણે પુસ્તકો લખ્યા, મોટિવેશનલ સ્પીકર બન્યા. ટીવી પર એમના નામે ‘ધ જૅક લેલેન શો’ આવતો, જે ખૂબ જોવાતો.

બૉડીબિલ્ડર તરીકે દુનિયાભરમાં નામના કાઢનાર જૅક લેલેન કહે છે, ‘કસરત રાજા છે અને પૌષ્ટિક ખોરાક રાણી છે. જો રાજા-રાણી ભેગાં થઈ જાય તો સમજો કે રજવાડું તમારું છે. તમે માઇન્ડ અને બૉડીને એકબીજાથી અલગ કરી ન શકો. તે શક્ય જ નથી. શરીરને ચુસ્તદુરસ્ત રાખવાનો તમને શોખ હોવો જોઈએ. ઉંમરનું બહાનું તો કાઢતા જ નહીં. કસરતને ઉંમર સાથે કશું લાગતુંવળગતું નથી.’

સવારે વહેલા ઉઠીને કે દિવસના કોઈ પણ સમયે કસરત કરવા માટે મનોબળની જરૂર પડે છે. આપણા મન પાસે કસરત ન કરવાનાં પચાસ કારણો તૈયાર જ હોય છે. જૅક લેલેન એટલે જ કહેતા કે, ‘જે લોકો એમ કહેતા હોય કે સવારે ઉઠીને જિમમાં જવું સહેલું છે તેઓ એક નંબરના જૂઠાડા છે! હું મારી જ વાત કરું તો મને ખુદને રોજ સવારે નિયમિતપણે જિમમાં જવામાં જોર પડે છે, પણ પછી એકસરસાઇઝ પૂરી કરીને હું અરીસામાં મારું પ્રતિબિંબ જોઉં છું ને ખુદને કહું છે કે જેક, યુ હેવ ડન ઇટ અગેન!’

કસરત એ જૅક લેલેનના જીવનની ટોપ પ્રાયોરિટી હતી. કંઈ પણ થઈ જાય, રોજ જિમ જવાનું એટલે જવાનું. એમણે ગોઠણના ઓપરેશન માટે બે વાર હોસ્પિટલમાં દાખલ થવું પડ્યું હતું, પણ ત્યાંય  એનેસ્થેશિયાની અસર ઓછી થઈ નથી ને ડમ્બબેલ્સ હાથમાં લીધા નથી. જૅક લેલેન કહે છે, ‘કેટલાય લોકોને આર્થરાઇટિસ હોય છે, પીઠનો કે ઘૂંટણનો દુખાવો રહેતો હોય છે. અમુક લોકોની ટચલી આંગળી સહેજ અમથી દુખતી હોય તો પણ કહી દેશે કે આજે મારાથી એક્સરસાઇઝ નહીં થાય! ભાઇસાહેબ, તમારા શરીરમાં 640 સ્નાયુઓ છે. શક્ય છે કે તમે અમુક કસરત ન કરી શકો, પણ તેની સામે એવી બીજી અઢળક કસરતો છે જે તમે કરી જ શકો છો. લોકો બહાનાં કાઢતા હોય છે કે હું હવે બુઢો થઈ ગયો છું, મારી પાસે ટાઇમ નથી, મારી પાસે જિમની ફી ભરવાના પૈસા નથી, વગેરે. તેઓ શરીર પ્રત્યે તદ્દન બેદરકાર રહેશે, પછી બીમાર પડશે ને ડૉક્ટરોની ફી તેમજ દવાદારૂમાં હજારો-લાખો રૂપિયા ફૂંકી મારશે.’

કસરત જેટલું જ મહત્ત્વ યોગ્ય ખાનપાનનું છે. વર્કઆઉટ્સ અને યોગ્ય ડાયેટ આ બન્નેનું કોમ્બિનેશન થાય તો જ ધાર્યું પરિણામ આવે. જૅક લેલેન રોજ છથી સાત શાકભાજી અને પાંચેક તાજાં ફળ ખાય. રોજ એગ વ્હાઇટ પણ ખાય. જો બ્રેડ ખાવી પડે તેમ હોય તો આખા ઘઉંની બ્રાઉન બ્રેડ જ ખાય. દિવસમાં બે જ વાર જમવાનું - સવારે 11 વાગે અને સાંજે સાત વાગે. આ બન્નેની વચ્ચે કશું જ પેટમાં નહીં પધરાવવાનું.

તેઓ સતત લોકોને કહેતા કે વજન માપવાના મશીન પર બહુ ભરોસો ન કરવો. તમે કૉલેજમાં હો ત્યારે માનો કે તમારું વજન 70 કિલો છે ને તમારી કમર 30 ઇંચની છે. શક્ય છે કે પંચાવન વર્ષની ઉંમરે પણ તમારું વજન 70 કિલો જ હશે, પણ ત્યારે તમારી કમર 35 ઇંચની થઈ ગઈ હશે. એવું બને કે તમે 10થી 15 કિલો જેટલાં મસલ્સ ગુમાવી ચુક્યા હશો ને એટલા જ વજન જેટલી ચરબી તમારા શરીર પર ચડી ગઈ હશે. તેથી જ વચ્ચે વચ્ચે મેઝરટેપથી કમર અને નિતંબ માપતા રહેવું. મેઝર ટેપ ક્યારેય ખોટું નહીં બોલે. તમે જુવાનીમાં ચુસ્તદુરસ્ત હતા તે વખતના આંકડા તમારી માપપટ્ટી ન દેખાડે ત્યાં સુધી કસરત કરતા રહેવાની ને વધારાની કેલરી બાળતા રહેવાની.        

જૅક લેલેન મન કે શરીરથી કદી વૃદ્ધ ન થયા. પાછલી ઉંમરે પણ તેમણે શરીરબળના હેરતઅંગેજ કારનામા કર્યા. તેઓ કહેતા, ‘હું મરી ન શકું. હું મરું તો મારી ઇમેજ ખરાબ થઈ જાય!’ જીવતેજીવ ફિટનેસ લેજન્ડ બની ચુકેલા જૅક લેલેન, ખેર, 96 વર્ષની ઉંમરે મૃત્યુ પામ્યા.

જૅક લેલેન પાસેથી શીખવા જેવી વાત એ છે કે ફિઝિકલ ફિટનેસ માટે પોતાની જાત સાથે કમિટમેન્ટ કરવું પડે ને તે આજીવન નિભાવવું પડે. કહેવાય છેને કે રેસ્ટ ઑફ યોર લાઇફ ઇઝ ધ બેસ્ટ ઑફ યોર લાઇફ. તમારા જીવનનાં જેટલાં વર્ષો હજુ બાકી છે તે શ્રેષ્ઠ વર્ષો હોવાનાં. હવે પછીનું જીવન સાચા અર્થમાં ઉત્તમ પૂરવાર થાય તે માટે નિયમત કસરત કરવાનો આ બેસતા વર્ષે લીધેલો નિર્ણય અતૂટ રાખવો પડશે. યાદ રાખજો!  

0000

 

 

આદત, શિસ્ત અને આપણે

દિવ્ય ભાસ્કર - કળશ પૂર્તિ- 31 ઓક્ટોબર 2018 

ટેક ઓફ

‘પ્લીઝ, એક વાત સમજી લો કે સ્વાસ્થ્ય એ ફ્રી ગિફ્ટ નથી. એ હંમેશાં નહીં રહે. જો તમે સવારે વહેલા નથી ઊઠતા, યોગ-પ્રાણાયમ નથી કરતા તો તમે પ્રકૃતિ સાથે કરેલો કોન્ટ્રેક્ટ તોડી રહ્યા છો. એક દિવસ તમે પકડાઈ જશો ને તમારી પાસેથી તમારું શરીર પાછું લઈ લેવામાં આવશે.’ 

  

સરદાર વલ્લભભાઈ પરોઢિયે અચૂકપણે ઉઠી જતા. વહેલી સવારે સાડાચારથી સાડાછ - આ બે કલાક તેઓ બ્રિસ્ક વોકિંગ એટલે કે ઝડપથી ચાલવાની કસરત કરતા. આ સમયગાળા કોઈને પણ સરદાર પટેલને મળવાની, એમની સાથે વાત કરવાની છૂટ. શરત એટલી કે એણે સરદાર સાથે કદમમાં કદમ મિલાવવા પડે. વલ્લ્ભભાઈની ચાલવાની ઝડપ એટલી બધી રહેતી કે સામેના માણસે બાપડાએ લગભગ દોડવું પડતું. જિંદગીનાં છેલ્લાં વર્ષોમાં જ્યારે ડોક્ટરે મોર્નિંગ વોક લેવાની મનાઈ ફરમાવી છેક ત્યારે એમણે આ રુટિન પર પૂર્ણવિરામ મૂક્યું. સરદાર પટેલ 75 વર્ષનું એવું સુપર એક્ટિવ અને પ્રેરણાદાયી જીવન જીવ્યા કે એમના મૃત્યુના 68 વર્ષ પછી એમની એક ભવ્યાતિભવ્ય પ્રતિમા બનાવવી પડે છે (જેનું આજે ઉદઘાટન થઈ રહ્યું છે) અને જે દુનિયાની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા હોવાનો જશ ખાટી જાય છે.    

આપણને વોટ્સએપમાં વારંવાર અથડાયા કરતું હોવાથી આ વાક્ય સાવ પ્રભાવહીન થઈ ગયું છે, પણ એમાં જે સત્ય સમાયેલું છે એ પ્રચંડ છે. વાક્ય આ છેઃ આપણા વિચારોથી આપણો હેતુ ઘડાય છે, હેતુ આપણી પ્રવૃત્તિઓ નક્કી થાય છે, પ્રવૃતિઓથી ટેવ બને છે, ટેવો આપણું ચારિત્ર્ય ઘડે છે અને ચારિત્ર્ય આપણું પ્રારબ્ધ નક્કી કરે છે! માણસ જીવનમાં જે બને છે અથવા જે બની શકતો નથી એમાં એણે કેળવેલી યા ન કેળવેલી આદતોનો સિંહફાળો હોય છે.

એક વાત વારંવાર વાંચવા-સાંભળવામાં આવે છે કે નવી ટેવ પાડવા માટે ફક્ત ૨૧ દિવસ જોઈએ. લાગલગાટ ત્રણ વીક સુધી રોજેરોજ, પૂરેપૂરી નિષ્ઠાથી જેની આદત પાડવી છે તે ક્રિયાને વળગી રહો તો તે તમારી પર્સનાલિટીનો ભાગ બની જશે, તમારો સ્વભાવ બની જશે!

ખરેખર? ફક્ત ૨૧ દિવસ? જે આરામપ્રિય મહાઆળસુ માણસ જિંદગીમાં સો મીટર પણ ચાલ્યો નથી તે ગમે તેમ કરીને ૨૧ દિવસ સુધી રોજની પોણી કલાક મોર્નિંગ વોક લઈ આવે એટલે બાવીસમા દિવસથી એને ચાલવાની સજ્જડ આદત પડી જશે? પોતાની જાતને બિલકુલ ધક્કા નહીં મારવા પડે? ના.૨૧ દિવસવાળી આ થિયરી ભ્રામક છે, એક 'મિથ' છે તે એક કરતાં વધારે અભ્યાસોમાં પુરવાર થયું છે. સવાલ એ છે કે તો પછી આ ૨૧ દિવસનો આંકડો આવ્યો ક્યાંથી? જાણભેદુઓએ ખાંખાંખોળાં કરીને આ થિયરીનાં મૂળિયાં શોધી કાઢયાં છે. ડો. મેક્સવેલ માલ્ટ્ઝ નામના એક અમેરિકન કોસ્મેટિક સર્જ્યને ૧૯૬૦માં 'સાયકો-સાયબરનેટિક્સ' નામનું પુસ્તક પ્રગટ કર્યું હતું. તેમાં એમણે લખ્યું હતું કે, 'પેશન્ટના ચહેરાની પ્લાસ્ટિક્ સર્જરી થાય પછી નવા ચહેરાથી ટેવાતા ૨૧ દિવસ લાગે છે. હાથ કે પગ વાઢી નાખવામાં આવ્યા પછી પેશન્ટને ૨૧ દિવસ સુધી ફીલિંગ થતી રહે છે કે કાપી નંખાયેલું અંગ હજુ ત્યાં જ છે. જૂની મેન્ટલ ઇમેજને ભૂંસાતા અને નવી મેન્ટલ ઇમેજને સ્થિર થતાં ઓછામાં ઓછા ૨૧ દિવસ લાગી જાય છે.

આમ, ડો. મેક્સવેલે ૨૧ દિવસવાળી વાત મુખ્યત્વે પ્લાસ્ટિક સર્જરીના સંદર્ભમાં કરી હતી, પણ કાળક્રમે તેને જનરલાઈઝ્ડ કરી નાખવામાં આવી. ટૂંકમાં, ૨૧ દિવસમાં નવી આદત ઘડાય તે વાત ખોટી. ઠીક છે. હવે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ૨૧ નહીં તો વધારાના કેટલા દિવસમાં હેબિટ ફોર્મ થાય? આના અનેક પ્રયોગો થયા છે. એક પ્રયોગમાં પાર્ટિસિપન્ટ્સને હેલ્થને લગતી કોઈ આદત જાતે પસંદ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. ભાગ લેનારાઓનું ૮૪ દિવસ સુધી નિરીક્ષણ ક્રવામાં આવ્યું. અમુક પાર્ટિસિપન્ટ્સને ૧૮ દિવસમાં ટેવ પડી ગઈ, અમુકને પૂરા ૮૪ દિવસ લાગ્યા. ટેવ પડવા માટે જરૂરી દિવસોનો સરેરાશ આંકડો ૬૬ આવ્યો. ટેવ કઈ વસ્તુની પાડવી છે તે પરિબળ સૌથી મહત્ત્વનું છે. રોજ એક લિટર પાણી અચૂક પીવા જેવી સાદી બાબત હોય તો જલદી ટેવ પડી જાય. રોજ એક કલાક જોગિંગ-રનિંગ કરવા જેવી કઠિન આદત માટે લાંબો સમય જોઈએ.

દંતકથારૂપ બની ગયેલા અને ૯૮ વર્ષનું રસિક જીવન જીવનારા અંગ્રેજી પત્રકાર-લેખક ખુશવંત સિંહે 'ખુશવંતનામાઃ ધ લેસન્સ ઓફ માય લાઇફ' નામનાં પુસ્તકમાં આપેલી લાંબું જીવન જીવવાની ટિપ્સ ખાસ્સી પોપ્યુલર બની છે. એમાંની એક ટિપ એવી છે કે, 'સ્પોર્ટ્સમાં રસ લેવો. ટેનિસ, સ્ક્વોશ, બેડમિન્ટન કે એવું કંઈ પણ રમો. એવું થઈ શકતું ન હોય તો નિયમિતપણે કસરત કરો. એકાદ કલાક ઝડપથી ચાલો, સ્વિમિંગ કરો. દોડી શકતા હો તો ઉત્તમ.'

ખુશવંત સિંહ ખાણીપીણી પર કાપ મૂકવાની પણ સલાહ આપે છે. પીણી એટલે શરાબ. જમવાનો સમય સહેજ પણ આઘોપાછો ન થવો જોઈએ. ખુશવંતસિંહ દિવસની શરૂઆત એક ગ્લાસ ફ્રૂટ જ્યૂસથી કરતા. સવારે સાડા છ વાગ્યે બ્રેકફાસ્ટ પતાવી લે. બ્રેકફાસ્ટ એટલે સાત્ત્વિક બ્રેકફાસ્ટ. રોજેરોજ સવારના પહોરમાં ગાંઠિયા, જલેબી, તીખાં મરચાં પર તૂટી નહીં પડવાનું. કાઠિયાવાડીઓ બપોરે બે કલાક ઊંઘીને 'હાલો હવે નવો દિવસ ઊગ્યો' કરતાં નવેસરથી નાસ્તો કરવા બેસે તે પણ ન ચાલે.

આધ્યાત્મિકતાના ક્ષેત્રમાં આનંદમૂર્તિ ગુરુમાનું નામ અત્યંત પ્રેમ અને આદરથી લેવાય છે. એમણે એમના 'માઇન્ડ મેનેજમેન્ટ' નામના પુસ્તકમાં લખ્યું છે કે,  ‘પ્લીઝ, એક વાત સમજી લો કે સ્વાસ્થ્ય એ ફ્રી ગિફ્ટ નથી. એ હંમેશાં નહીં રહે. તમારે એના માટે બહુ બધું કરવું પડશે. જો તમે એ નહીં કરો તો બહુ જલદી બુઢા થઈ જશો અને જલદી મરી પણ જશો... જો તમે સવારે વહેલા નથી ઊઠતા, યોગ-પ્રાણાયમ નથી કરતા તો તમે પ્રકૃતિ સાથે કરેલો કોન્ટ્રેક્ટ તોડી રહ્યા છો. એક દિવસ તમે પકડાઈ જશો ને તમારી પાસેથી તમારું શરીર પાછું લઈ લેવામાં આવશે.’

ગુરુમાએ સૂર્યોદય પહેલાં જાગી જઈને યોગાસન કરવાનો સુવર્ણ નિયમ સૂચવ્યો છે. તેઓ લખે છે, 'સૂર્યનમસ્કાર, પશ્ર્ચિમોત્તાનાસન, જાનુશીર્ષાસન, અર્ધમત્સ્યેન્દ્રાસન, સર્વાંગાસન, ભુજંગાસન, મંડૂકાસન... બસ આટલાં જ આસાન. વધુ નહીં. જો તમે આટલાં આસન કરો તો તમને ક્યારેય સ્પોન્ડેલાઈટીસ, કમર કે પીઠનો દુખાવો, પાચનતંત્રની તકલીફ, માથાનો દુખાવો, માઈગ્રન નહીં થાય. બ્લડપ્રેશરની વ્યાધિ નહીં થાય... તમે જેટલા યોગાસન, ધ્યાન, પ્રાણાયામ કરતા જશો એમ તમે બેફિકર થવા માંડશો, ગાઢ નિંદ્રા આવવા માંડશેસ વાતોમાં વિહવળ નહીં થાઓ, હતાશ નહીં થાઓ, મુંઝાશો નહીં તેમજ સમસ્યાઓને સાચા પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોઈ શકશો.'

આપણે આખરે શું છીએ? આપણી આદતોનો સરવાળો! ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં ખુશ રહેવું, સુખની અનુભૂતિ કરતા રહેવી,પોઝિટિવ રહેવું તે પણ એક આદત હોઈ શકે છે. મેથ્યુ રિકેર્ડ નામનો એક ફ્રેન્ચ માણસ સુખની શોધમાં એક દિવસ બધું છોડીને હિમાલય આવીને બૌદ્ધ સાધુ બની ગયો. દલાઈ લામાના ખાસ માણસ ગણાતા મેથ્યુ રિકેર્ડે કેટલાંય પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમને ઘણી વાર 'ધ હેપીએસ્ટ મેન ઈન ધ વર્લ્ડ' તરીકે સંબોધવામાં આવે છે. સુખ માટે તેઓ મેડિટેશન પર ભાર મૂકે છે. તેઓ કહે છે, 'મેડિટેશનની ટેવ પાડવી પડે છે, મનને શિસ્તપૂર્વક કેળવવું પડે છે. આપણે ભણતરમાં જિંદગીનાં પંદર વર્ષ નાખી દઈએ છીએ,ફિટનેસ પાછળ પુષ્કળ શક્તિ ખર્ચીએ છીએ, પણ જે સૌથી વધારે મહત્ત્વનું છે - આંતરિક શાંતિ અને ખુદના મન પર કાબૂ - એના માટે કોણ જાણે કેમ સમય ફાળવી શકતા નથી. ધ્યાન અને પ્રાણાયામ તો આત્માનો ખોરાક છે.'

આજે, સરદાર પટેલના બર્થડે પર, એમની પ્રતિમાના નિર્માણ પાછળ થયેલા તોતિંગ ખર્ચ કે એવા બધા મુદ્દે સામસામા બાખડતા રહેવાને બદલે એમની મોર્નિંગ વોક જેવી સારી આદતો પર ધ્યાન આપીએ, એને ખુદના જીવનમાં ઉતારવાના નિષ્ઠાપૂર્વક પ્રયત્નો કરીએ. વાત આખરે ટેવ અને શિસ્ત પર જ આવીને અટકે છે, ખરું?

00 

ફિટનેસ ફર્સ્ટ!

દિવ્ય ભાસ્કર - સન્ડે સપ્લીમેન્ટ - 9 ડિસેમ્બર 2012 

કોલમ: મલ્ટિપ્લેક્સ

 તબિયત બનાવવા માટે શિયાળા જેવી બીજી કોઈ સિઝન નથી. આપણા હિન્દી સિનેમાના હીરોલોગ ગ્ર્ાીક દેવતાઓ જેવું સૌષ્ઠવપૂર્ણ શરીર શી રીતે બનાવે છે? કેવું હોય છે એમનું એક્સરસાઈઝ અને ડાયટ રુટિન?

તો ‘સન ઓફ સરદાર’ આખરે બહુ ગાજતી હંડ્રેડ-કરોડ-ક્લબમાં સામેલ થઈ જ ગઈ. ભલે થઈ. આપણે બોક્સઓફિસની આંકડાબાજીમાં પડવું નથી. ‘સન ઓફ સરદાર’ની ગુણવત્તામાં તો આમેય પડવા જેવું નહોતું. આજે આપણે વાત અજય દેવગણ અને અન્ય સ્ટાર્સની ફિટનેસની કરવી છે. શિયાળો મસ્ત ખીલ્યો છે. શિયાળો એટલે રજાઈ ઓઢીને મોડે સુધી સૂતા રહેવાની ઋતુ નહીં, પણ પથારીમાં બહાર નીકળીને વોકિંગ-જોગિંગ-જિમિંગ કરવાની ઋતુ. કેવું છે આપણા હિન્દી હીરોલોગનું એક્સરસાઈઝ અને ડાયેટ રુટિન?

તેંતાલીસ વર્ષનો અજય દેવગણ સારો એક્શન હીરો પહેલેથી જ છે, પણ અગાઉ એનું શરીર કંઈ સ્નાયુબદ્ધ નહોતું. એણે બોડી બનાવ્યું ‘ગોલમાલ-થ્રી’ અને ‘સિંઘમ’થી. ‘સિંઘમ’ માટે એને એકદમ મસ્ક્યુલર લૂક જોઈતો હતો. પ્રશાંત સાવંત નામના ફિટનેસ ટ્રેનરે લાગલગાટ ત્રણ મહિના સુધી એને સખત ટ્રેનિંગ આપી. અન્ય ફિલ્મોના આઉટડોર શૂટિંગ માટે બેંગકોક કે ગોવા જવાનું હોય તો અજય ત્યાં પણ પ્રશાંતને પોતાની સાથે લઈ જતો. અજય જબરો શિસ્તબધ્ધ માણસ છે. 45 ડિગ્ર્ાી સેલ્સિયસ ગરમીમાં પણ એ પોતાનું એક્સરસાઈઝ રુટિન ચુકતો નથી. અઠવાડિયામાં પાંચથી છ દિવસ એ ડાયેટ પ્લાનને ચુસ્તપણે ફોલો કરે છે. બાકીના એક કે બે દિવસ ઈચ્છા પડે તે ખાય.

‘પણ અજય આંકરાતિયાની જેમ ભોજન પર ક્યારેય તૂટી પડતો નથી,’ પ્રશાંત કહે છે, ‘એ બબ્બે ત્રણ-ત્રણ કલાકે થોડું થોડું ખાતો રહેશે. અજયે ‘સિંઘમ’ પછી પણ શરીર એટલું સરસ મેન્ટેઈન કયુર્ર્ં છે કે આજે બોલીવૂડના બેસ્ટ ફિઝિક ધરાવતા સ્ટાર્સમાં એનું નામ બોલાય છે.’

ભારતમાં સિક્સ-પેક્ શબ્દપ્રયોગ પોપ્યુલર બનાવ્યો શાહરુખ ખાને. સિક્સ-પેક હોવા એટલે સપાટ ચુસ્ત પેટ પર સામસામા છ ચોસલાં ઊપસેલાં હોવા. ‘ઓમ શાંતિ ઓમ’ માટે શાહરુખને સિક્સ-પેક બનાવવામાં મદદ કરનાર પ્રશાંત સાવંત જ હતો. એ કહે છે, ‘બહુ જ ફોકસ્ડ માણસ છે શાહરુખ. એક્સરસાઈઝ ચાલતી હોય ત્યારે એ વચ્ચે કોઈનો ફોન પણ નહીં ઉપાડે. કસરત અને ખાણીપીણીને લગતી તમામ સૂચનાઓનું પાલન કરશે અને તે પણ સહેજે સવાલ-જવાબ કર્યા વગર.’

શાહ‚ખનો ડાયટ પ્લાન જુઓ. સવારે બ્રેકફાસ્ટમાં એ છ એગ-વ્હાઈટ વિથ ઓટ્સ. બે કલાક પછી પ્રોટીન શેક. લંચમાં ગ્ર્ાિલ્ડ ચિકન, સેલડ અને ફ્રાઈડ વેજીટેબલ્સ. સાંજે ફરી એક વાર પ્રોટીન શેક વત્તા ચિકન સેન્ડવિચ. ડિનર લગભગ લંચ જેવું જ.

શાહરુખ નોન-વેજીટેરીઅન છે એટલે ઈંડા-ચિકન ઝાપટી શકે છે, પણ શાહિદ કપૂર પાક્કો શાકાહારી છે. ટીનેજર જેવો ચહેરો ધરાવતા શાહિદને ‘કમીને’ માટે અલમસ્ત પઠ્ઠા જેવું બોડી બનાવવું હતું. ‘તેરી મેરી કહાની’ માટે પણ એણે પડછંદ લૂક જોઈતો હતો (ઓકે, આ ફ્લોપ ફિલ્મનું નામ પણ યાદ આવતું ન હોય તો કશો વાંધો નથી, આપણો વિષય અત્યારે ફિટનેસનો છે). એનો ફિટનેસ ટ્રેનર અબ્બાસ અલી કહે છે, ‘શાહિદ ફક્ત વેજીટેરીઅન ખોરાક લે છે એટલે ધાયુ પરિણામ લાવવું સહેજ પડકારભયુર્ર્ં હતું. એનો પ્રોટીન ઈનટેક બહુ મર્યાદિત છે. એને મારે લૉ-કાર્બોહાઈડ્રેટ પર પણ રાખવો નહોતો, કારણ કે એનાથી એના મેન્ટલ અને ફિઝિકલ એનર્જી લેવલ પર વિપરિત અસર થાય. હું એને કોમ્બિનેશન એક્સરસાઈઝ કરાવતો. એમાં સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંંગ અને મિક્સ્ડ માર્શલ આર્ટ્સ આવી જાય. ’

શાહિદ સિગારેટ પીતો નથી. શરાબને હાથ સુધ્ધાં લગાડતો નથી. છથી આઠ કલાકની કડક ઊંઘ લે છે. એક્સરસાઈઝ રુટિનમાં બહુ જ નિયમિત છે. સામાન્ય સંજોગોમાં રોજ પાંચથી સાત કિલોમીટર રનિંગ કરે છે.

શરીર સૌષ્ઠવની વાત ચાલતી હોય અને બોલીવૂડના સેક્સીએસ્ટ હીરો ગણાતા જોન અબ્રાહમને યાદ ન કરીએ તો ઘોર પાપ લાગે! જોનને  ‘દોસ્તાના’ માટે ચોક્કસ પ્રકારનો લૂક જોઈતો હતો. આમેય આ ફિલ્મમાં એનાં પર્ફોર્મન્સ કરતાં ઘાટીલા શરીરને વધારે મહત્ત્વ મળવાનું હતું (યાદ કરો પેલો અડધી નીચે ઉતારી દીધેલી પીળી ચડ્ડીવાળો જોન!). ‘આશાયેં’ પછી તરત ‘દોસ્તાના’ પર કામ કરવાનું હતું એટલે તેણે સૌથી પહેલાં તો વજન વધારવાનું હતું - 74 કિલોમાંથી 94 કિલો. ફિટનેસ એક્સપર્ટ માઈક રાયને જોનની એક્સરસાઈઝ અને ડાયેટની જવાબદારી ઉપાડી લીધી. માઈક રોજ એને બે કલાક કાર્ડિયોવસ્ક્યુલર એક્સરસાઈઝ કરાવતો. ફાસ્ટ વોકિંગ, જોગિંગ, રનિંગ, સાઈક્લિંગ, સ્વિમિંગ વગેરે કાર્ડિયોવસ્ક્યુલર એક્સરસાઈઝથી એનું શરીર શેઈપમાં આવતું ગયું, મસલ્સ બનતાં ગયાં.  

માઈક કહે છે, ‘કાર્ડિયો ઉપરાંત જોનને મેં ભારેખમ વજન ઉપાડવાની કસરત પણ ખૂબ કરાવી છે. અમે રોજ એક બોડી પાર્ટ પર ફોકસ કરતા. એક દિવસ માત્ર બાવડાં પર ધ્યાન આપીએ, તો બીજા દિવસે માત્ર છાતી પછી. એ પછી પગ, પીઠ વગેરેનો વારો આવે. થોડા દિવસ પછી ફરી બાવડાં પર પાછા ફરીએ ત્યાં સુધીમાં એ અંગના સ્નાયુઓને પૂરતો આરામ મળી ચૂક્યો હોય.’

જોન પ્રોટીનથી સમૃદ્ધ ખોરાક લે છે. એમાં સપ્રમાણ કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ પણ હોય. દર બબ્બે કલાકે પ્રોટીન શેક પીવાનો. જોનને પણ નોનવેજનો છોછ નથી એટલે એના બ્રેકફાસ્ટમાં એગ-વ્હાઈટ અને એક કપ ઓટમીલ હોય. લંંચમાં સામાન્યપણે સ્ટીમ્ડ ફિશ અને એક વાટકો વેજીટેરીઅન શાક લે. ડિનરમાં ફિશ અથવા તો ચિકન તેમજ વાટકો એક વેજીટેબલ.

એક્ટિંગ અને બોડી બન્નેમાં એકસાથે અવ્વલ કોઈ હીરો હોય તો એ છે હૃતિક રોશન. નખશિખ ધાર્મિક માણસ જેમ ભગવાનને દીવો-અગરબત્તી કરવાનું એક દિવસ પણ ન ચૂકે એવું હૃતિકનું એક્સરસાઈઝના મામલામાં છે. ક્યારેક કોઈક કારણસર વર્કઆઉટ ન થઈ શકે તો એ આખો દિવસ એનો મૂડ બગડેલો રહે, ચીડિયો થઈ જાય. એ દેશી-વિદેશી ફિટનેસ ટ્રેનર્સનું ગાઈડન્સ લેતો રહે છે. સત્યજિત ચૌરસિયા નામનો એનો એક ટ્રેનર કહે છે, ‘હૃતિક પોતાના શરીરને મંદિરની જેમ ટ્રીટ કરે છે. એ વડાપાંઉ અને આઈસક્રીમનો બડો શોખીન છે. અડધો કિલો આઈસક્રીમ તો ઊભા ઊભા સફાચટ કરી જશે. સદભાગ્યે હૃતિકની પાચનશકિત ખાસ્સી તગડી છે. એનું બોડી-ટાઈપ એવું છે કે વજન ઝડપથી વધતું નથી. છતાં પણ આંકરાતિયાવેડા કર્યા પછી બિચારાને બહુ ગિલ્ટ થઈ આવે છે. વધારે ખવાઈ ગયું હોય તે દિવસે એ જિમમાં ડબલ એક્સરસાઈઝ કરીને વધારાની કેલરી બાળી નાખશે. એક્સરસાઈઝ કરતી વખતે એ કેટલીય વાર ઈન્જર્ડ થયો છે. ગજબનું આત્મબળ છે એનામાં. એના જેવો વિલપાવર મેં બહુ ઓછા લોકોમાં જોયો છે.’

વાત ઘણી આગળ લંબાઈ શકે છે. સિનિયર સલમાનથી લઈને ન્યુકમર વરુણ ધવન સુધીના સિતારાઓ પરફેક્ટ બોડી માટે ખૂબ પરસેવો પાડે છે. જોકે આટલું વાંચીને આળસુડાઓ તરત કહેશે: ઠીક છે, યાર. ફિલ્મસ્ટારોએ થોડું દસથી છ ઓફિસ જવાનું હોય છે? ‚પાળા દેખાવાના એમને લાખો-કરોડો ‚પિયા મળે છે. એ લોકો તો કરે જને આવું બધું. પ્લીઝ! આપણે ભલે એક્ટર નથી કે અડધા ઉઘાડા થઈને જાહેરમાં ઠુમકા મારીને નાચવાનું નથી, પણ ખુદને ચુસ્ત-દુરસ્ત રાખવાના મામલામાં બહાનાબાજી ન ચાલે. આપણે ભલે સિક્સ-પેક્સ ન બનાવીએ, પણ કમસે કમ ફાંદ તો દૂર કરીએ!

બીજા પ્રકારના આળસુડાઓ કહેશે: મેં નહોતું કહ્યું, બોડી બનાવવા માટે નોનવેજ ખાવું પડે? સ્ટિરોઈડ્સ લેવાં પડે? આપણે રહ્યા ઘાસફૂસ ખાનારા ગુજરાતીઓ, આપણાં મસલ્સ ક્યાંથી બનેે? એક્સક્યુઝ મી!  શાહિદ કપૂરને યાદ કરો. એ શુધ્ધ શાકાહારી છે અને સ્ટિરોઈડ તો શું, સિગારેટ પણ લેતો નથી!

શો-સ્ટોપર

સિનેમાનો સંબંધ અભિનયક્ષમતા સાથે છે, મસલ્સ સાથે નહીં. જો અસલી ટેલેન્ટ પર ફોકસ નહીં થાય તો ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રી  બાવડેબાજ બાબાલોગથી ઊભરાઈ જશે! 

- રણબીર કપૂર






‘’