સંદૃેશ - અર્ધસાપ્તાહિક પૂર્તિ - બુધવાર - ૨૬ એપ્રિલ ૨૦૧૭
ટેક ઓફ
માણસજાતને આજે ‘એક્સક્લુઝિવ' હોવાનો અને ધરતી પણ સર્વશ્રેષ્ઠ જીવ હોવાનો જબરો ફાંકો છે , પણ એક સમયે પૃથ્વીના પટ પર એકસાથે અનેક પ્રકારના હ્યુમન બીઈંગ્સ એકસાથે અસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. જેમ આજે આપણે અનેક જાતનાં કૂતરાં અને અલગ અલગ ઓલાદના ઘોડા જોઈએ છીએ તેમ ધરતી પર એક સમયે માણસજાતમાં પણ જુદૃી જુદૃી વરાઈટી જોવા મળતી હતી., તો ક્યાં અને કેવી રીતે ગાયબ થઈ ગયા આપણા એ બધા કઝિન હ્યુમન બીઈંગ્સ?
ઇતિહાસ ‘ભણવાનો' કંટાળો આવી શકે, ઇતિહાસ ‘ગોખવાનું' ત્રાસદૃાયક લાગી શકે, પણ ઇતિહાસ સ્વયં કંઈ કંટાળજનક કે ત્રાસજનક વિષય નથી. શરત એટલી કે તે રસાળ રીતે લખાયો હોવો જોઈએ. કન્સ્ટ્રક્શન સાઈટ પર ઊભેલા તોતિંગ ટ્રકમાંથી ખડડડ કરીને ઠલવાતા પથ્થરોની જેમ જો કેવળ ઠાલી વિગતોનો જ ખડકલો થતો હોય તો ઇતિહાસ શું, કોઈ પણ લખાણ વાંચવાનો કંટાળો આવે. વિષય જેટલો ભારે હોય, લખાણની શૈલી એટલી જ સરળ અને રસાળ હોવી જોઈએ. ઉદૃાહરણ તરીકે, યુવલ નોઆ હરારી નામના લેખકે લખેલું ‘સેપીઅન્સ: અ બ્રિફ હિસ્ટ્રી ઓફ હ્યુમનકાઈન્ડ' નામનું બેસ્ટસેલર પુસ્તક.
ઇઝરાયલમાં વસતા હરારી ઇતિહાસવિદ્ છે. હિબ્રુ યુનિવર્સિટી ઓફ જેરુસલેમમાં તેઓ વિદ્યાર્થીઓને ઇતિહાસ ભણાવે છે. ‘માનવજાતનો ઇતિહાસ' જેવા અતિ ગંભીર વિષય પર એમણે એટલી મસ્ત રીતે કલમ ચલાવી છે જાણે દિૃલધડક થ્રિલર જોઈ લો. આજે આ પુસ્તકમાંથી કેટલીક રસપ્રદૃ વાતો ટાંકવી છે.
માણસજાતનો ઉદ્ભવ કેવી રીતે થયો? આદૃમ અને ઈવની કલ્પના સરસ છે, પરમપિતા પરબ્રહ્માએ સમગ્ર સૃષ્ટિની સાથે આપણને પણ પેદૃા કર્યા તેવી ધાર્મિક શ્રદ્ધા પણ એની જગ્યાએ બરાબર છે, પણ નકકર સંશોધનો શું કહે છે? એક અંદૃાજ પ્રમાણે પૃથ્વી પર પ્રાણીઓની લગભગ ૮૭ લાખ જેટલી પ્રજાતિઓ છે. ૮૭ લાખ! આમાંના એક એટલે આપણે - હોમો સેપીઅન્સ. હોમો સેપીઅન્સ માનવજાત માટેનું વૈજ્ઞાનિક નામ છે. બ્રાહ્મણ, વાણિયા, સવર્ણ, દૃલિત, ગુજરાતી, મહારાષ્ટ્રિઅન, િંહદૃુ, મુસ્લિમ, ભારતીય, ફ્રેન્ચ, એશિયન, અમેરિકન આ બધાં વિભાજનો તો બહુ ઉપરઉપરનાં છે. મૂળ તો પૃથ્વી પર વસતો માણસ માત્ર હોમો સેપીઅન્સ છે.
પાસે પાસેનાં લક્ષણો ધરાવતી પ્રજાતિઓને ભેગી કરીએ એટલે તેમનું એક ફેમિલી બને. જેમ કે, િંસહ-ચિત્તા-વાઘ-બિલાડી આ બધાં કેટ ફેમિલીનાં પ્રાણીઓ ગણાય. વરુ-શિયાળ-લોમડી-શ્ર્વાન આ બધાં ડોગ ફેમિલીના સભ્યો ક્હેવાય. આપણા કિચનમાં ઘૂસી જઈને ચપ-ચપ કરતી દૃૂધ ચાટી જતી બીકણ બિલાડી અને ખૂંખાર સિંહ વચ્ચે ભલે આભજમીનનો ફર્ક્ લાગે , પણ છતાંય તેઓ એકબીજાના સગાં ક્હેવાય કેમ કે બન્નેના પૂર્વજો એક. સવાલ એ છે કે આપણા એટલે કે માનવજાત એટલે કે હોમો સેપીઅન્સના ફેમિલીમાં કોનો સમાવેશ થાય? ચિમ્પાન્ઝી આપણા સૌથી નજીકના સગા થાય તે આપણે જાણીએ છીએ. ગોરિલા અને ઉરાંગઉટાંગ આપણા રિલેટીવ ખરા, પણ સહેજ દૃૂરના. ફકત છ લાખ વર્ષ પહેલાં એક બંદૃરિયાએ બે દૃીકરીઓ જણી હતી, જેમાંથી બે ફાંટા પડ્યા. એક ફાંટો આગળ જઈને ચિમ્પાન્ઝી બન્યો અને બીજો ફાંટો આગળ જઈને માણસ બન્યો. આનો અર્થ એ કે છ લાખ વર્ષ પહેલાં આપણી ગ્રેટ-ગ્રેટ-ગ્રેટ ગ્રાન્ડમધર અને ચિમ્પાન્ઝીની ગ્રેટ-ગ્રેટ-ગ્રેટ ગ્રાન્ડમધર એક જ માની કૂખમાંથી જન્મેલી સગી બહેનો હતી!
યુવલ નોઆ હરારી લખે છે કે આપણે હોમો સેપીઅન્સ એક મોટું સિક્રેટ છુપાવીને બેઠા છીએ. કેવું સિક્રેટ? આપણે માની લીધું છે કે પૃથ્વી પરની સમગ્ર જીવસૃષ્ટિમાં આપણે હ્યુમન બિઈંગ્સ સૌથી અનોખા છીએ. આપણો જોટો ક્યાંય જડતો નથી. આ વાત, અલબત્ત, સાવ ખોટી નથી. છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી પૃથ્વી પર એકલા આપણે જ હ્યુમન બીઈંગ્સ છીએ, પણ સમયનું ચક્ર જરા પાછળ ફેરવીને જોતાં જે હકીકત સામે આવે છે તે એવી છે કે ભૂતકાળમાં ધરતી પર હોમો સેપીઅન્સ સિવાયના માનવો પણ વસતા હતા.
માનવજાત સૌથી પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં ઇવોલ્વ થઈ. બીજા શબ્દૃોમાં કહીએ તો, માનવજાતની ઉત્ક્રાંતિ સર્વપ્રથમ પૂર્વ આફ્રિકામાં નોંધાઈ, આજથી લગભગ પચ્ચીસ લાખ વર્ષ પહેલાં. તે પછીના પાંચ લાખ વર્ષો સુધી આ આદિૃમાનવો આફ્રિકામાં જ રહ્યા, પણ ત્યાર બાદૃ, વીસ લાખ વર્ષ પહેલાં તેઓ ફરતાફરતા નોર્થ અમેરિકા, યુરોપ અને એશિયા સુધી પહોંચી ગયા. જરા વિચારો, આદિૃમાનવોએ હજારો કિલોમીટરનું અંતર પગપાળા કેવી રીતે કાપ્યું હશે!
પૃથ્વી પર ફેલાઈ રહેલા આદિૃમાનવના સમુદૃાયો જુદૃી જુદૃી ઇવોલ્વ થતા ગયા. યુરોપ અને પશ્ર્ચિમ એશિયામાં વિકાસ પામેલી માનવજાત ‘હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ' તરીકે ઓળખાઈ. આનો શાબ્દિૃક અર્થ થાય છે, ‘નીએન્ડર વેલીમાંથી આવેલો માણસ.' નીએન્ડર વેલી આજે જર્મનીનો હિસ્સો છે. હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ અથવા ટૂંકમાં નીએન્ડરથેલ્સની કદૃકાઠી સેપીઅન્સ કરતાં વધારે મોટી, વધારે સ્નાયુબદ્ધ અને યુરોપની ભીષણ ઠંડીની ઝીંક ઝીલી શકે એવી મજબૂત. એશિયાના પૂર્વ તરફના હિસ્સામાં વિકસેલી માનવજાત ‘હોમો ઇરેક્ટસ (એટલે કે સીધો, ટટ્ટાર માણસ) તરીકે ઓળખાઈ. વીસ લાખ વર્ષ સુધી ટકી ગયેલી આ માનવજાતિ સૌથી લોંઠકી સાબિત થઈ.
આ બાજુ, ઇન્ડોનેશિયામાં ઇવોલ્વ થયેલા આદિૃમાનવો ‘હોમો સોલોએન્સિસ' (મેન ફ્રોમ સોલો વેલી) ક્હેવાયા. ઈન્ડોનેશિયામાં ફ્લોરીસ નામનો ટાપુ છે. એક સમયે અહીં દૃરિયાની સપાટી એટલી બધી નીચી હતી કે કેટલાક આદિૃમનુષ્યો મુખ્ય ભૂમિભાગથી આ ટાપુ પર આસાનીથી પહોંચી ગયેલા. દૃરિયાની સપાટી પાછી ઊંચક્ાઈ ગઈ એટલે તેઓ ફ્લોરીસ ટાપુ પર જ રહી ગયા. અહીં ખાવા-પીવાના ધાંધિયા હતા. ઘણા લોક્ો મૃત્યુ પામ્યા. જે કદૃમાં નાના હતા તેઓ વધારે જીવ્યા. કાળક્રમે અહીં ઠીંગુજી માનવોની પેઢીઓ બનતી ગઈ. તેઓ વધુમાં વધુ સવાત્રણ ફૂટ સુધી વધતા. શરીરનું વજન પચ્ચીસ કિલો કરતાં વધારે નહીં. આ માનવજાત ‘હોમો ફ્લોરીન્સીસ તરીકે ઓળખાઈ.
આ સિવાય પણ કેટલીક માનવજાતો હતી. હજુ સાતેક વર્ષ પહેલાં જ સાઈબિરીયામાંથી ‘હોમો ડીનીસોવા' નામની લુપ્ત માનવજાતના અવશેષો મળી આવ્યા હતા. એક બાજુ ઘણા માનવસમુદૃાયો યુરોપ અને એશિયામાં વિકસી રહ્યા હતા, તો બીજી બાજુ પૂર્વ આફ્રિકામાં મૂળ આદિૃમાનવોની ઉત્ક્રાંતિ પણ વણથંભી ચાલુ હતી. અહીં કાળક્રમે ‘હોમો રુડોલફેન્સીસ' (મેન ફ્રોમ લેક રુડોલ્ફ) સમુદૃાય વિકસ્યો, ‘હોમો ઇરગેસ્ટર' (વર્કિંગ મેન) સમુદૃાર વિકસ્યો અને આખરે ‘હોમો સેપીઅન્સ એટલે કે આપણે ‘બન્યા. હોમો સેપીઅન્સનો શાબ્દિૃક અર્થ છે, શાણો માણસ. આપણે જ ફોઈબા બનીને તમામ માનવસમુદૃાયોનાં નામ પાડવાનાં હોય ત્યારે આપણું ખુદૃનું નામ શું કામ નબળું પાડીએ!
અમુક સમુદૃાયના માનવીઓ હટ્ટાકટ્ટા હતા, અમુક ઠીંગુજી હતા, અમુક શિકાર કરતા, તો અમુક ફળફૂલ ખાઈને ગુજારો કરતા. અમુક એક જ ટાપુ પર રહ્યા, જ્યારે અમુક આખી ધરતી પર ફરી વળ્યા. આ બધા જ આપણા જેવા મનુષ્યો હતા. કાયદૃેસરના હ્યુમન બીઈંગ્સ! બે લાખ વર્ષથી લઈને છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષ પહેલાં સુધીના સમયગાળા દૃરમિયાન પૃથ્વીના પટ પર એકસાથે અનેક પ્રકારના હ્યુમન બીઈંગ્સ એકસાથે અસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. જેમ આજે આપણે લાબ્રાડોર, જર્મન શેફર્ડ વગેરે જેવી અનેક જાતનાં કૂતરાં જોઈએ છીએ, અલગ અલગ ઓલાદૃના ઘોડા જોઈએ છીએ તેમ ધરતી પર એક સમયે માણસજાતમાં પણ જુદૃી જુદૃી વરાઈટી જોવા મળતી હતી!
તો પછી બાકીના બધી માનવ પ્રજાતિઓનું શું થયું? એક આપણે હોમો સેપીઅન્સ જ કેમ ટકી ગયા? આપણા ક્ઝિન મનુષ્યો ક્યાં ગાયબ થઈ ગયા? આનો જવાબ આવતા બુધવારે.
૦ ૦ ૦
સંદૃેશ - અર્ધસાપ્તાહિક પૂર્તિ - બુધવાર - ૩ મે ૨૦૧૭
માણસ સહિષ્ણુ ક્યારેય નહોતો!
આજે આપણે ભણેલાગણેલા અને સભ્ય સમાજના ક્હેવાઈએ છીએ તો પણ રંગભેદૃ, જાતિભેદૃ, ધર્મભેદૃ વગેરે જેવાં કારણોને લોહિયાળ હિંસાત્મક બનાવોે એકધારા બન્યા જ કરે છે. ૭૦ હજાર વર્ષ પહેલાંના આપણા બાપદૃાદૃા જેવા સેપીઅન્સ લોકો તો જંગલી પણ હતા. તેઓ કેટલી હદૃે આક્રમક અને અસહિષ્ણુ હશે!
‘સેપીઅન્સ: અ બ્રિફ હિસ્ટરી ઓફ હ્યુમનકાઈન્ડ.'
યુવલ નોઆ હરારી નામના એક ઇઝરાયલી વિદ્વાને લખેલા આ અફલાતૂન બેસ્ટસેલર પુસ્તકની વાત આપણે વાત ક્રી રહ્યા હતા. પૃથ્વીના પટ પર સૌથી પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં લગભગ પચ્ચીસ લાખ વર્ષ પહેલાં માનવજાતનું અસ્તિત્ત્વ નોંધાયું હતું. આ આદિૃમાનવો ઉત્ક્રાંતિના એક ચોકકસ તબક્કે હોમો સેપીઅન્સ કહેવાયા. માણસજાતનું આ વૈજ્ઞાનિક નામ છે. આપણે બધા જ હોમો સેપીઅન્સ છીએ. લેખક કહે છે કે સનાતન કાળથી ધરતી પર એકલા આપણે જ મનુષ્યો છીએ એવો ફાંકો રાખવાની જરાય જરુર નથી. આપણા સિવાય યુરોપ અને પશ્ર્ચિમ એશિયામાં હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ હતા, પૂર્વ એશિયામાં હોમો ઇરેકટસ હતા, ઇન્ડોનેશિયામાં હોમો સોલોએન્સિસ અને હોમો ફ્લોરીન્સીસ હતા અને સાઇબિરીયામાં હોમો ડીનીસોવા હતા. આ સૌનાં રંગરુપ જુદૃાં હતાં, પણ આ તમામ કાયદૃેસર રીતે ‘મનુષ્ય' હતા, હ્યુમન બીઈંગ્સ હતા. હા, છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી પૃથ્વી પર એકલા આપણે જ હ્યુમન બીઈંગ્સ બચ્યા છીએ. સવાલ એ છે કે તો પછી બાકીની બધી મનુષ્યજાતિઓ ક્યારે અને શી રીતે લુપ્ત થઈ?
એક અંદૃાજ એવો છે કે દૃોઢ લાખ વર્ષ પહેલાં આખી દૃુનિયામાં ગણીને પૂરા દૃસ લાખ માણસો પણ નહોતા. આમાં હોમો સેપીઅન્સ અને ઉપર ગણાવી તે બધી જ મનુષ્યજાતિઓ આવી ગઈ. જેનું પગેરું આપણને હજુ સુધી મળ્યું નથી તેવી આ સિવાયની સંભવિત મનુષ્યજાતિઓ પણ ગણનામાં લેવી. દૃોઢ લાખ વર્ષ પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં ઈવોલ્વ થયેલા હોમો સેપીઅન્સ લગભગ આજના મનુષ્યો જેવા જ હતા. અગ્નિની શોધ થઈ ચુકી હતી એટલે રાંધવાનું સરળ બની ગયું હતું. પોતાના પૂર્વજોની માફક તેમણે કાચેકાચો ખોરાક ચાવ-ચાપ કરવો પડતો નહોતો. પરિણામે સેપીઅન્સનાં દૃાંત અને જડબાં નાનાં થઈ ગયાં અને દિૃમાગનું કદૃ ખાસ્સું વધીને હાલ આપણા દિૃમાગની સાઈઝ જેટલું થઈ ગયું હતું.
લગભગ ૭૦ હજાર વર્ષ પહેલાં હોમો સેપીઅન્સ પૂર્વ આફ્રિકાથી આપણે આજે જેને મિડલ ઇસ્ટ કહીએ છીએ ત્યાં સુધી પહોંચી ગયેલા. ત્યાંથી પછી તેઓ યુરોપ અને એશિયાના અન્ય પ્રદૃેશોમાં ફેલાયા. સેપીઅન્સે એન્ટ્રી મારી ત્યારે યુરોપ અને એશિયામાં અન્ય મનુષ્યજાતિઓ ઓલરેડી વસવાટ કરતી હતી. તેમનું શું થયું? આના જવાબમાં બે થિયરીઓ પેશ કરવામાં છે અને આ બન્ને થિયરીઓ એકબીજા વિરુદ્ધ સૂર છેડે છે.
પહેલી થિયરીનું નામ છે, ઇન્ટરબ્રીિંડગ થિયરી. આ થિયરી ક્હે છે કે હોમો સેપીઅન્સ આફ્રિકાથી મિડલ ઇસ્ટ અને યુરોપ આવ્યા ત્યારે તેમનો ભેટો અહીં વસતા હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ અથવા ટૂંકમાં નીએન્ડરથેલ્સ સાથે થયો હશે. સેપીઅન્સ કરતાં નીએન્ડરથેલ્સ વધારે હટ્ટાકટ્ટા. તેમના દિૃમાગની સાઈઝ પણ વધારે મોટી. બન્ને પ્રજાનાં સ્ત્રી-પુરુષો વચ્ચે આકર્ષણ પેદૃા થયું હશે. તેમનાં સંવનનને કારણે મિશ્ર પ્રજાતિ પેદૃા થઈ હશે. આનો અર્થ એ કે આજના યુરોપિયનો અને એશિયનો શુદ્ધ સેપીઅન્સ નથી. તેમનામાં નીએન્ડરથેલ્સના અંશો પણ છે. એ જ રીતે, સેપીઅન્સ પૂર્વ એશિયામાં સ્થાનિક હોમો ઇરેકટસ જાતિના મનુષ્યો સાથે ભળ્યા હશે. આ હિસાબે ચાઈનીઝ અને કોરીઅન લોકોના લોહીમાં સેપીઅન્સ અને હોમો ઇરેકટસ બન્નેનું લોહી છે.
બીજી થિયરીનું નામ છે, રિપ્લેસમેન્ટ થિયરી. તે પ્રમાણે હોમો સેપીઅન્સ અને અન્ય પ્રકારના મનુષ્યોની શરીરરચના, શરીરની ગંધ અને પ્રજનનશૈલી એકમેકથી એટલી બધી ભિન્ન હતી ક્ે ધારો કે સેપીઅન્સ અને નીએન્ડરથેલેન્સ વચ્ચે સેકસના સંબંધ થયા હોય તો પણ તેમનાં સંતાનો ફળદ્રુપ નહીં પાક્યાં હોય. ઘોડા-ગધેડાની વર્ણસંકર ઓલાદૃ એવા ખચ્ચર મોટે ભાગે નપુંસક હોય છે, એમ. બે પ્રજાતિઓનાં જનીનો વચ્ચે સંધાન થવું શકય જ ન હોય ત્યારે સામાન્યપણે નપુંસક્ સંતતિ પેદૃા થાય છે. નીએન્ડરથેલેન્સ મૃત્યુ માપ્યા અથવા તેમને હણી નાખવામાં આવ્યા ને તેની સાથે તેમનો વંશવેલો પણ ખતમ થઈ ગયો. ટૂંકમાં, સેપીઅન્સ અન્ય પ્રકારના મનુષ્યોમાં ભળ્યા નહીં, તેમણે બાક્ીના સૌને રિપ્લેસ કરી નાખ્યા.
રિપ્લેસમેન્ટ થિયરી અનુસાર દૃુનિયાભરના તમામ મનુષ્યો એક જ શુદ્ધ સેપીઅન્સ કુળના વંશજો છે અને આપણા સૌનું ઓરિજિનલ વતન આફ્રિકા છે. જો ઇન્ટરબ્રીિંડગ થિયરીને સાચી ગણીએ તો આજના એશિયનો, આફ્રિકનો અને યુરોપિયનો મૂળથી જ એકબીજાથી ભિન્ન છે. રંગભેદૃને પુષ્ટિ આપે એવી અતિ સંવેદૃનશીલ આ વાત છે. સદૃભાગ્યે અત્યાર સુધી જે કંઈ પૂરાવા મળ્યા છે તે ઇન્ટરબ્રીિંડગ નહીં, પણ રિપ્લેસમેન્ટ થિયરીની પુષ્ટિ કરે છે.
એક અંદૃાજ પ્રમાણે પચાસ હજાર વર્ષ પહેલાં સેપીઅન્સ, નીએન્ડરથેલેન્સ અને ડીનીસોવન્સ (ક્ે જેના અવશેષો સાઇબિરીયામાંથી મળી આવ્યા હતા) સહઅસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. ચાલો, માની લીધું ક્ે સૌ એકબીજામાં ન ભળ્યા, પણ પેલો સવાલ હજુય ઊભો છે ક્ે સેપીઅન્સ સિવાયના બાકીની બે મનુષ્યજાતિ લુપ્ત શા માટે થઈ ગઈ? સેપીઅન્સની બદૃમાશીને કારણે! નીએન્ડરથેલેન્સની વસાહતોમાં આફ્રિકાથી આવી ચડેલા સેપીઅન્સના ધાડાઓએ ટિપિકલ આક્રમણખોરોની માફક ઉત્પાત મચાવ્યો હોય તે શક્ય છે. સેપીઅન્સ શિકાર કરવામાં વધારે હોશિયાર હતા. તેમનામાં સંપ પણ સારો હતો. બન્ને મનુષ્ય કોમ વચ્ચે િંહસક રમખાણ ફાટી નીકળ્યા હશે. લેખક યુઅલ હરારી લખે છે કે સહિષ્ણુતા સેપીઅન્સનો ગુણ ક્યારેય નહોતો. આજે આપણે ભણેલાગણેલા અને સભ્ય સમાજના ક્હેવાઈએ છીએ તો પણ રંગભેદૃ, જાતિભેદૃ, ધર્મભેદૃ વગેરે જેવાં કારણોને લોહિયાળ િંહસાત્મક બનાવોે એકધારા બન્યા જ કરે છે. વિચાર કરો કે પેલા સેપીઅન્સ લોકો તો આપણા બાપદૃાદૃા હતા ને પાછા જંગલી હતા! તેઓ કેટલા બધા આક્રમક હશે! શક્ય છે કે સેપીઅન્સોએ જાતિનિકંદૃનની પરંપરા સર્જીને બાકીની બધી મનુષ્યજાતિઓને હણી નાખી હોય.
હોમો સોલોએન્સિસ પ્રજાતિ ૫૦ હજાર વર્ષ પહેલાં લુપ્ત થઈ. તેના પછી હોમો ડીનીસોવન્સનું રામનામ સત્ય થઈ ગયું. નીએન્ડરથેલેન્સ ૩૦ હજાર વર્ષ પહેલાં નાશ પામ્યા. ઈન્ડોનેશિયાના ફ્લોરીસ ટાપુ પર રહેતા ઠીંગુજીઓ ૧૨ હજાર વર્ષ પહેલાં ગયા. પાછળ બચ્યા આપણે. સાવ એકલા, ભાઈભાંડુડા વગરના! છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી ધરતી પર માણસજાતના નામે ફકત સેપીઅન્સ જ છે. આટલા લાંબા સમયથી આપણે બરોબરીવાળા કોઈને જોયા નથી તેથી મદૃમાં આવીને બોલ-બોલ કરતા રહીએ છીએ કે મનુષ્ય ઈશ્ર્વરનું સર્વશ્રેષ્ઠ સર્જન છે!
રામાયણ અને મહાભારત આપણી શ્રદ્ધાના વિષયો છે. રામાયણકાળ અને મહાભારતકાળ વિશે મતમતાંતરો પ્રવર્તે છે. એક અંદૃાજ પ્રમાણે મહાભારતનું યુદ્ધ લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાં થયું હતું અને વાલ્મિકીએ રામાયણનું સર્જન સાત હજાર વર્ષ પહેલાં કર્યું હતું. કોઈ વળી રામાયણની રચના નવ હજાર વર્ષ પહેલાં થઈ હતી એવો દૃાવો કરે છે. સંપૂર્ણપણે અધિકૃત સમયગાળો નક્કી કરવો ખૂબ કપરો છે, પણ અંદૃાજે એવું જરુર કહી શકાય કે રામાયણકાળ અને મહાભારતકાળ આવ્યો તેની ક્યાંય પહેલાં સેપીઅન્સ, નીએન્ડરથેલેન્સ વગેરે આદિૃમનુષ્યો અસ્તિત્ત્વ ટકાવી રાખવા માટેનાં જાતજાતનાં ઉધામા કરી ચુક્યા હતા, એટલું જ નહીં, સેપીઅન્સ સિવાયની માનવજાતો ધરતીને અલવિદૃા પણ કહી ચુકી હતી!
૦૦૦૦
ટેક ઓફ
માણસજાતને આજે ‘એક્સક્લુઝિવ' હોવાનો અને ધરતી પણ સર્વશ્રેષ્ઠ જીવ હોવાનો જબરો ફાંકો છે , પણ એક સમયે પૃથ્વીના પટ પર એકસાથે અનેક પ્રકારના હ્યુમન બીઈંગ્સ એકસાથે અસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. જેમ આજે આપણે અનેક જાતનાં કૂતરાં અને અલગ અલગ ઓલાદના ઘોડા જોઈએ છીએ તેમ ધરતી પર એક સમયે માણસજાતમાં પણ જુદૃી જુદૃી વરાઈટી જોવા મળતી હતી., તો ક્યાં અને કેવી રીતે ગાયબ થઈ ગયા આપણા એ બધા કઝિન હ્યુમન બીઈંગ્સ?
ઇતિહાસ ‘ભણવાનો' કંટાળો આવી શકે, ઇતિહાસ ‘ગોખવાનું' ત્રાસદૃાયક લાગી શકે, પણ ઇતિહાસ સ્વયં કંઈ કંટાળજનક કે ત્રાસજનક વિષય નથી. શરત એટલી કે તે રસાળ રીતે લખાયો હોવો જોઈએ. કન્સ્ટ્રક્શન સાઈટ પર ઊભેલા તોતિંગ ટ્રકમાંથી ખડડડ કરીને ઠલવાતા પથ્થરોની જેમ જો કેવળ ઠાલી વિગતોનો જ ખડકલો થતો હોય તો ઇતિહાસ શું, કોઈ પણ લખાણ વાંચવાનો કંટાળો આવે. વિષય જેટલો ભારે હોય, લખાણની શૈલી એટલી જ સરળ અને રસાળ હોવી જોઈએ. ઉદૃાહરણ તરીકે, યુવલ નોઆ હરારી નામના લેખકે લખેલું ‘સેપીઅન્સ: અ બ્રિફ હિસ્ટ્રી ઓફ હ્યુમનકાઈન્ડ' નામનું બેસ્ટસેલર પુસ્તક.
ઇઝરાયલમાં વસતા હરારી ઇતિહાસવિદ્ છે. હિબ્રુ યુનિવર્સિટી ઓફ જેરુસલેમમાં તેઓ વિદ્યાર્થીઓને ઇતિહાસ ભણાવે છે. ‘માનવજાતનો ઇતિહાસ' જેવા અતિ ગંભીર વિષય પર એમણે એટલી મસ્ત રીતે કલમ ચલાવી છે જાણે દિૃલધડક થ્રિલર જોઈ લો. આજે આ પુસ્તકમાંથી કેટલીક રસપ્રદૃ વાતો ટાંકવી છે.
માણસજાતનો ઉદ્ભવ કેવી રીતે થયો? આદૃમ અને ઈવની કલ્પના સરસ છે, પરમપિતા પરબ્રહ્માએ સમગ્ર સૃષ્ટિની સાથે આપણને પણ પેદૃા કર્યા તેવી ધાર્મિક શ્રદ્ધા પણ એની જગ્યાએ બરાબર છે, પણ નકકર સંશોધનો શું કહે છે? એક અંદૃાજ પ્રમાણે પૃથ્વી પર પ્રાણીઓની લગભગ ૮૭ લાખ જેટલી પ્રજાતિઓ છે. ૮૭ લાખ! આમાંના એક એટલે આપણે - હોમો સેપીઅન્સ. હોમો સેપીઅન્સ માનવજાત માટેનું વૈજ્ઞાનિક નામ છે. બ્રાહ્મણ, વાણિયા, સવર્ણ, દૃલિત, ગુજરાતી, મહારાષ્ટ્રિઅન, િંહદૃુ, મુસ્લિમ, ભારતીય, ફ્રેન્ચ, એશિયન, અમેરિકન આ બધાં વિભાજનો તો બહુ ઉપરઉપરનાં છે. મૂળ તો પૃથ્વી પર વસતો માણસ માત્ર હોમો સેપીઅન્સ છે.
પાસે પાસેનાં લક્ષણો ધરાવતી પ્રજાતિઓને ભેગી કરીએ એટલે તેમનું એક ફેમિલી બને. જેમ કે, િંસહ-ચિત્તા-વાઘ-બિલાડી આ બધાં કેટ ફેમિલીનાં પ્રાણીઓ ગણાય. વરુ-શિયાળ-લોમડી-શ્ર્વાન આ બધાં ડોગ ફેમિલીના સભ્યો ક્હેવાય. આપણા કિચનમાં ઘૂસી જઈને ચપ-ચપ કરતી દૃૂધ ચાટી જતી બીકણ બિલાડી અને ખૂંખાર સિંહ વચ્ચે ભલે આભજમીનનો ફર્ક્ લાગે , પણ છતાંય તેઓ એકબીજાના સગાં ક્હેવાય કેમ કે બન્નેના પૂર્વજો એક. સવાલ એ છે કે આપણા એટલે કે માનવજાત એટલે કે હોમો સેપીઅન્સના ફેમિલીમાં કોનો સમાવેશ થાય? ચિમ્પાન્ઝી આપણા સૌથી નજીકના સગા થાય તે આપણે જાણીએ છીએ. ગોરિલા અને ઉરાંગઉટાંગ આપણા રિલેટીવ ખરા, પણ સહેજ દૃૂરના. ફકત છ લાખ વર્ષ પહેલાં એક બંદૃરિયાએ બે દૃીકરીઓ જણી હતી, જેમાંથી બે ફાંટા પડ્યા. એક ફાંટો આગળ જઈને ચિમ્પાન્ઝી બન્યો અને બીજો ફાંટો આગળ જઈને માણસ બન્યો. આનો અર્થ એ કે છ લાખ વર્ષ પહેલાં આપણી ગ્રેટ-ગ્રેટ-ગ્રેટ ગ્રાન્ડમધર અને ચિમ્પાન્ઝીની ગ્રેટ-ગ્રેટ-ગ્રેટ ગ્રાન્ડમધર એક જ માની કૂખમાંથી જન્મેલી સગી બહેનો હતી!
યુવલ નોઆ હરારી લખે છે કે આપણે હોમો સેપીઅન્સ એક મોટું સિક્રેટ છુપાવીને બેઠા છીએ. કેવું સિક્રેટ? આપણે માની લીધું છે કે પૃથ્વી પરની સમગ્ર જીવસૃષ્ટિમાં આપણે હ્યુમન બિઈંગ્સ સૌથી અનોખા છીએ. આપણો જોટો ક્યાંય જડતો નથી. આ વાત, અલબત્ત, સાવ ખોટી નથી. છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી પૃથ્વી પર એકલા આપણે જ હ્યુમન બીઈંગ્સ છીએ, પણ સમયનું ચક્ર જરા પાછળ ફેરવીને જોતાં જે હકીકત સામે આવે છે તે એવી છે કે ભૂતકાળમાં ધરતી પર હોમો સેપીઅન્સ સિવાયના માનવો પણ વસતા હતા.
માનવજાત સૌથી પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં ઇવોલ્વ થઈ. બીજા શબ્દૃોમાં કહીએ તો, માનવજાતની ઉત્ક્રાંતિ સર્વપ્રથમ પૂર્વ આફ્રિકામાં નોંધાઈ, આજથી લગભગ પચ્ચીસ લાખ વર્ષ પહેલાં. તે પછીના પાંચ લાખ વર્ષો સુધી આ આદિૃમાનવો આફ્રિકામાં જ રહ્યા, પણ ત્યાર બાદૃ, વીસ લાખ વર્ષ પહેલાં તેઓ ફરતાફરતા નોર્થ અમેરિકા, યુરોપ અને એશિયા સુધી પહોંચી ગયા. જરા વિચારો, આદિૃમાનવોએ હજારો કિલોમીટરનું અંતર પગપાળા કેવી રીતે કાપ્યું હશે!
પૃથ્વી પર ફેલાઈ રહેલા આદિૃમાનવના સમુદૃાયો જુદૃી જુદૃી ઇવોલ્વ થતા ગયા. યુરોપ અને પશ્ર્ચિમ એશિયામાં વિકાસ પામેલી માનવજાત ‘હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ' તરીકે ઓળખાઈ. આનો શાબ્દિૃક અર્થ થાય છે, ‘નીએન્ડર વેલીમાંથી આવેલો માણસ.' નીએન્ડર વેલી આજે જર્મનીનો હિસ્સો છે. હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ અથવા ટૂંકમાં નીએન્ડરથેલ્સની કદૃકાઠી સેપીઅન્સ કરતાં વધારે મોટી, વધારે સ્નાયુબદ્ધ અને યુરોપની ભીષણ ઠંડીની ઝીંક ઝીલી શકે એવી મજબૂત. એશિયાના પૂર્વ તરફના હિસ્સામાં વિકસેલી માનવજાત ‘હોમો ઇરેક્ટસ (એટલે કે સીધો, ટટ્ટાર માણસ) તરીકે ઓળખાઈ. વીસ લાખ વર્ષ સુધી ટકી ગયેલી આ માનવજાતિ સૌથી લોંઠકી સાબિત થઈ.
આ બાજુ, ઇન્ડોનેશિયામાં ઇવોલ્વ થયેલા આદિૃમાનવો ‘હોમો સોલોએન્સિસ' (મેન ફ્રોમ સોલો વેલી) ક્હેવાયા. ઈન્ડોનેશિયામાં ફ્લોરીસ નામનો ટાપુ છે. એક સમયે અહીં દૃરિયાની સપાટી એટલી બધી નીચી હતી કે કેટલાક આદિૃમનુષ્યો મુખ્ય ભૂમિભાગથી આ ટાપુ પર આસાનીથી પહોંચી ગયેલા. દૃરિયાની સપાટી પાછી ઊંચક્ાઈ ગઈ એટલે તેઓ ફ્લોરીસ ટાપુ પર જ રહી ગયા. અહીં ખાવા-પીવાના ધાંધિયા હતા. ઘણા લોક્ો મૃત્યુ પામ્યા. જે કદૃમાં નાના હતા તેઓ વધારે જીવ્યા. કાળક્રમે અહીં ઠીંગુજી માનવોની પેઢીઓ બનતી ગઈ. તેઓ વધુમાં વધુ સવાત્રણ ફૂટ સુધી વધતા. શરીરનું વજન પચ્ચીસ કિલો કરતાં વધારે નહીં. આ માનવજાત ‘હોમો ફ્લોરીન્સીસ તરીકે ઓળખાઈ.
આ સિવાય પણ કેટલીક માનવજાતો હતી. હજુ સાતેક વર્ષ પહેલાં જ સાઈબિરીયામાંથી ‘હોમો ડીનીસોવા' નામની લુપ્ત માનવજાતના અવશેષો મળી આવ્યા હતા. એક બાજુ ઘણા માનવસમુદૃાયો યુરોપ અને એશિયામાં વિકસી રહ્યા હતા, તો બીજી બાજુ પૂર્વ આફ્રિકામાં મૂળ આદિૃમાનવોની ઉત્ક્રાંતિ પણ વણથંભી ચાલુ હતી. અહીં કાળક્રમે ‘હોમો રુડોલફેન્સીસ' (મેન ફ્રોમ લેક રુડોલ્ફ) સમુદૃાય વિકસ્યો, ‘હોમો ઇરગેસ્ટર' (વર્કિંગ મેન) સમુદૃાર વિકસ્યો અને આખરે ‘હોમો સેપીઅન્સ એટલે કે આપણે ‘બન્યા. હોમો સેપીઅન્સનો શાબ્દિૃક અર્થ છે, શાણો માણસ. આપણે જ ફોઈબા બનીને તમામ માનવસમુદૃાયોનાં નામ પાડવાનાં હોય ત્યારે આપણું ખુદૃનું નામ શું કામ નબળું પાડીએ!
અમુક સમુદૃાયના માનવીઓ હટ્ટાકટ્ટા હતા, અમુક ઠીંગુજી હતા, અમુક શિકાર કરતા, તો અમુક ફળફૂલ ખાઈને ગુજારો કરતા. અમુક એક જ ટાપુ પર રહ્યા, જ્યારે અમુક આખી ધરતી પર ફરી વળ્યા. આ બધા જ આપણા જેવા મનુષ્યો હતા. કાયદૃેસરના હ્યુમન બીઈંગ્સ! બે લાખ વર્ષથી લઈને છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષ પહેલાં સુધીના સમયગાળા દૃરમિયાન પૃથ્વીના પટ પર એકસાથે અનેક પ્રકારના હ્યુમન બીઈંગ્સ એકસાથે અસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. જેમ આજે આપણે લાબ્રાડોર, જર્મન શેફર્ડ વગેરે જેવી અનેક જાતનાં કૂતરાં જોઈએ છીએ, અલગ અલગ ઓલાદૃના ઘોડા જોઈએ છીએ તેમ ધરતી પર એક સમયે માણસજાતમાં પણ જુદૃી જુદૃી વરાઈટી જોવા મળતી હતી!
તો પછી બાકીના બધી માનવ પ્રજાતિઓનું શું થયું? એક આપણે હોમો સેપીઅન્સ જ કેમ ટકી ગયા? આપણા ક્ઝિન મનુષ્યો ક્યાં ગાયબ થઈ ગયા? આનો જવાબ આવતા બુધવારે.
૦ ૦ ૦
સંદૃેશ - અર્ધસાપ્તાહિક પૂર્તિ - બુધવાર - ૩ મે ૨૦૧૭
માણસ સહિષ્ણુ ક્યારેય નહોતો!
આજે આપણે ભણેલાગણેલા અને સભ્ય સમાજના ક્હેવાઈએ છીએ તો પણ રંગભેદૃ, જાતિભેદૃ, ધર્મભેદૃ વગેરે જેવાં કારણોને લોહિયાળ હિંસાત્મક બનાવોે એકધારા બન્યા જ કરે છે. ૭૦ હજાર વર્ષ પહેલાંના આપણા બાપદૃાદૃા જેવા સેપીઅન્સ લોકો તો જંગલી પણ હતા. તેઓ કેટલી હદૃે આક્રમક અને અસહિષ્ણુ હશે!
‘સેપીઅન્સ: અ બ્રિફ હિસ્ટરી ઓફ હ્યુમનકાઈન્ડ.'
યુવલ નોઆ હરારી નામના એક ઇઝરાયલી વિદ્વાને લખેલા આ અફલાતૂન બેસ્ટસેલર પુસ્તકની વાત આપણે વાત ક્રી રહ્યા હતા. પૃથ્વીના પટ પર સૌથી પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં લગભગ પચ્ચીસ લાખ વર્ષ પહેલાં માનવજાતનું અસ્તિત્ત્વ નોંધાયું હતું. આ આદિૃમાનવો ઉત્ક્રાંતિના એક ચોકકસ તબક્કે હોમો સેપીઅન્સ કહેવાયા. માણસજાતનું આ વૈજ્ઞાનિક નામ છે. આપણે બધા જ હોમો સેપીઅન્સ છીએ. લેખક કહે છે કે સનાતન કાળથી ધરતી પર એકલા આપણે જ મનુષ્યો છીએ એવો ફાંકો રાખવાની જરાય જરુર નથી. આપણા સિવાય યુરોપ અને પશ્ર્ચિમ એશિયામાં હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ હતા, પૂર્વ એશિયામાં હોમો ઇરેકટસ હતા, ઇન્ડોનેશિયામાં હોમો સોલોએન્સિસ અને હોમો ફ્લોરીન્સીસ હતા અને સાઇબિરીયામાં હોમો ડીનીસોવા હતા. આ સૌનાં રંગરુપ જુદૃાં હતાં, પણ આ તમામ કાયદૃેસર રીતે ‘મનુષ્ય' હતા, હ્યુમન બીઈંગ્સ હતા. હા, છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી પૃથ્વી પર એકલા આપણે જ હ્યુમન બીઈંગ્સ બચ્યા છીએ. સવાલ એ છે કે તો પછી બાકીની બધી મનુષ્યજાતિઓ ક્યારે અને શી રીતે લુપ્ત થઈ?
એક અંદૃાજ એવો છે કે દૃોઢ લાખ વર્ષ પહેલાં આખી દૃુનિયામાં ગણીને પૂરા દૃસ લાખ માણસો પણ નહોતા. આમાં હોમો સેપીઅન્સ અને ઉપર ગણાવી તે બધી જ મનુષ્યજાતિઓ આવી ગઈ. જેનું પગેરું આપણને હજુ સુધી મળ્યું નથી તેવી આ સિવાયની સંભવિત મનુષ્યજાતિઓ પણ ગણનામાં લેવી. દૃોઢ લાખ વર્ષ પહેલાં પૂર્વ આફ્રિકામાં ઈવોલ્વ થયેલા હોમો સેપીઅન્સ લગભગ આજના મનુષ્યો જેવા જ હતા. અગ્નિની શોધ થઈ ચુકી હતી એટલે રાંધવાનું સરળ બની ગયું હતું. પોતાના પૂર્વજોની માફક તેમણે કાચેકાચો ખોરાક ચાવ-ચાપ કરવો પડતો નહોતો. પરિણામે સેપીઅન્સનાં દૃાંત અને જડબાં નાનાં થઈ ગયાં અને દિૃમાગનું કદૃ ખાસ્સું વધીને હાલ આપણા દિૃમાગની સાઈઝ જેટલું થઈ ગયું હતું.
લગભગ ૭૦ હજાર વર્ષ પહેલાં હોમો સેપીઅન્સ પૂર્વ આફ્રિકાથી આપણે આજે જેને મિડલ ઇસ્ટ કહીએ છીએ ત્યાં સુધી પહોંચી ગયેલા. ત્યાંથી પછી તેઓ યુરોપ અને એશિયાના અન્ય પ્રદૃેશોમાં ફેલાયા. સેપીઅન્સે એન્ટ્રી મારી ત્યારે યુરોપ અને એશિયામાં અન્ય મનુષ્યજાતિઓ ઓલરેડી વસવાટ કરતી હતી. તેમનું શું થયું? આના જવાબમાં બે થિયરીઓ પેશ કરવામાં છે અને આ બન્ને થિયરીઓ એકબીજા વિરુદ્ધ સૂર છેડે છે.
પહેલી થિયરીનું નામ છે, ઇન્ટરબ્રીિંડગ થિયરી. આ થિયરી ક્હે છે કે હોમો સેપીઅન્સ આફ્રિકાથી મિડલ ઇસ્ટ અને યુરોપ આવ્યા ત્યારે તેમનો ભેટો અહીં વસતા હોમો નીએન્ડરથેલેન્સીસ અથવા ટૂંકમાં નીએન્ડરથેલ્સ સાથે થયો હશે. સેપીઅન્સ કરતાં નીએન્ડરથેલ્સ વધારે હટ્ટાકટ્ટા. તેમના દિૃમાગની સાઈઝ પણ વધારે મોટી. બન્ને પ્રજાનાં સ્ત્રી-પુરુષો વચ્ચે આકર્ષણ પેદૃા થયું હશે. તેમનાં સંવનનને કારણે મિશ્ર પ્રજાતિ પેદૃા થઈ હશે. આનો અર્થ એ કે આજના યુરોપિયનો અને એશિયનો શુદ્ધ સેપીઅન્સ નથી. તેમનામાં નીએન્ડરથેલ્સના અંશો પણ છે. એ જ રીતે, સેપીઅન્સ પૂર્વ એશિયામાં સ્થાનિક હોમો ઇરેકટસ જાતિના મનુષ્યો સાથે ભળ્યા હશે. આ હિસાબે ચાઈનીઝ અને કોરીઅન લોકોના લોહીમાં સેપીઅન્સ અને હોમો ઇરેકટસ બન્નેનું લોહી છે.
બીજી થિયરીનું નામ છે, રિપ્લેસમેન્ટ થિયરી. તે પ્રમાણે હોમો સેપીઅન્સ અને અન્ય પ્રકારના મનુષ્યોની શરીરરચના, શરીરની ગંધ અને પ્રજનનશૈલી એકમેકથી એટલી બધી ભિન્ન હતી ક્ે ધારો કે સેપીઅન્સ અને નીએન્ડરથેલેન્સ વચ્ચે સેકસના સંબંધ થયા હોય તો પણ તેમનાં સંતાનો ફળદ્રુપ નહીં પાક્યાં હોય. ઘોડા-ગધેડાની વર્ણસંકર ઓલાદૃ એવા ખચ્ચર મોટે ભાગે નપુંસક હોય છે, એમ. બે પ્રજાતિઓનાં જનીનો વચ્ચે સંધાન થવું શકય જ ન હોય ત્યારે સામાન્યપણે નપુંસક્ સંતતિ પેદૃા થાય છે. નીએન્ડરથેલેન્સ મૃત્યુ માપ્યા અથવા તેમને હણી નાખવામાં આવ્યા ને તેની સાથે તેમનો વંશવેલો પણ ખતમ થઈ ગયો. ટૂંકમાં, સેપીઅન્સ અન્ય પ્રકારના મનુષ્યોમાં ભળ્યા નહીં, તેમણે બાક્ીના સૌને રિપ્લેસ કરી નાખ્યા.
રિપ્લેસમેન્ટ થિયરી અનુસાર દૃુનિયાભરના તમામ મનુષ્યો એક જ શુદ્ધ સેપીઅન્સ કુળના વંશજો છે અને આપણા સૌનું ઓરિજિનલ વતન આફ્રિકા છે. જો ઇન્ટરબ્રીિંડગ થિયરીને સાચી ગણીએ તો આજના એશિયનો, આફ્રિકનો અને યુરોપિયનો મૂળથી જ એકબીજાથી ભિન્ન છે. રંગભેદૃને પુષ્ટિ આપે એવી અતિ સંવેદૃનશીલ આ વાત છે. સદૃભાગ્યે અત્યાર સુધી જે કંઈ પૂરાવા મળ્યા છે તે ઇન્ટરબ્રીિંડગ નહીં, પણ રિપ્લેસમેન્ટ થિયરીની પુષ્ટિ કરે છે.
એક અંદૃાજ પ્રમાણે પચાસ હજાર વર્ષ પહેલાં સેપીઅન્સ, નીએન્ડરથેલેન્સ અને ડીનીસોવન્સ (ક્ે જેના અવશેષો સાઇબિરીયામાંથી મળી આવ્યા હતા) સહઅસ્તિત્ત્વ ધરાવતા હતા. ચાલો, માની લીધું ક્ે સૌ એકબીજામાં ન ભળ્યા, પણ પેલો સવાલ હજુય ઊભો છે ક્ે સેપીઅન્સ સિવાયના બાકીની બે મનુષ્યજાતિ લુપ્ત શા માટે થઈ ગઈ? સેપીઅન્સની બદૃમાશીને કારણે! નીએન્ડરથેલેન્સની વસાહતોમાં આફ્રિકાથી આવી ચડેલા સેપીઅન્સના ધાડાઓએ ટિપિકલ આક્રમણખોરોની માફક ઉત્પાત મચાવ્યો હોય તે શક્ય છે. સેપીઅન્સ શિકાર કરવામાં વધારે હોશિયાર હતા. તેમનામાં સંપ પણ સારો હતો. બન્ને મનુષ્ય કોમ વચ્ચે િંહસક રમખાણ ફાટી નીકળ્યા હશે. લેખક યુઅલ હરારી લખે છે કે સહિષ્ણુતા સેપીઅન્સનો ગુણ ક્યારેય નહોતો. આજે આપણે ભણેલાગણેલા અને સભ્ય સમાજના ક્હેવાઈએ છીએ તો પણ રંગભેદૃ, જાતિભેદૃ, ધર્મભેદૃ વગેરે જેવાં કારણોને લોહિયાળ િંહસાત્મક બનાવોે એકધારા બન્યા જ કરે છે. વિચાર કરો કે પેલા સેપીઅન્સ લોકો તો આપણા બાપદૃાદૃા હતા ને પાછા જંગલી હતા! તેઓ કેટલા બધા આક્રમક હશે! શક્ય છે કે સેપીઅન્સોએ જાતિનિકંદૃનની પરંપરા સર્જીને બાકીની બધી મનુષ્યજાતિઓને હણી નાખી હોય.
હોમો સોલોએન્સિસ પ્રજાતિ ૫૦ હજાર વર્ષ પહેલાં લુપ્ત થઈ. તેના પછી હોમો ડીનીસોવન્સનું રામનામ સત્ય થઈ ગયું. નીએન્ડરથેલેન્સ ૩૦ હજાર વર્ષ પહેલાં નાશ પામ્યા. ઈન્ડોનેશિયાના ફ્લોરીસ ટાપુ પર રહેતા ઠીંગુજીઓ ૧૨ હજાર વર્ષ પહેલાં ગયા. પાછળ બચ્યા આપણે. સાવ એકલા, ભાઈભાંડુડા વગરના! છેલ્લાં દૃસ હજાર વર્ષથી ધરતી પર માણસજાતના નામે ફકત સેપીઅન્સ જ છે. આટલા લાંબા સમયથી આપણે બરોબરીવાળા કોઈને જોયા નથી તેથી મદૃમાં આવીને બોલ-બોલ કરતા રહીએ છીએ કે મનુષ્ય ઈશ્ર્વરનું સર્વશ્રેષ્ઠ સર્જન છે!
રામાયણ અને મહાભારત આપણી શ્રદ્ધાના વિષયો છે. રામાયણકાળ અને મહાભારતકાળ વિશે મતમતાંતરો પ્રવર્તે છે. એક અંદૃાજ પ્રમાણે મહાભારતનું યુદ્ધ લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાં થયું હતું અને વાલ્મિકીએ રામાયણનું સર્જન સાત હજાર વર્ષ પહેલાં કર્યું હતું. કોઈ વળી રામાયણની રચના નવ હજાર વર્ષ પહેલાં થઈ હતી એવો દૃાવો કરે છે. સંપૂર્ણપણે અધિકૃત સમયગાળો નક્કી કરવો ખૂબ કપરો છે, પણ અંદૃાજે એવું જરુર કહી શકાય કે રામાયણકાળ અને મહાભારતકાળ આવ્યો તેની ક્યાંય પહેલાં સેપીઅન્સ, નીએન્ડરથેલેન્સ વગેરે આદિૃમનુષ્યો અસ્તિત્ત્વ ટકાવી રાખવા માટેનાં જાતજાતનાં ઉધામા કરી ચુક્યા હતા, એટલું જ નહીં, સેપીઅન્સ સિવાયની માનવજાતો ધરતીને અલવિદૃા પણ કહી ચુકી હતી!
૦૦૦૦
No comments:
Post a Comment