Friday, May 31, 2013

હોલીવુડ હન્ડ્રેડ : સનસેટ બુલેવાર્ડ : પહલે મીઠે સપનોં મેં ખોને દો...

Mumbai Samachar - Matinee- 31 May 2013

Column: હોલીવુડ હન્ડ્રેડ :
 મરતાં પહેલાં જોવી પડે એવી ૧૦૦ વિદેશી ફિલ્મો 

નામ, દામ, ચમકદમક, સફળતા અને સેલિબ્રિટી સ્ટેટસનો નશો ગજબનો હોય છે. આ બધું છીનવાઈ જાય ત્યારે માણસ ઘાંઘો થઈ જાય છે. એમાંય એ ફિલ્મસ્ટાર હોય તો તો ખાસ. ‘સનસેટ બુલેવાર્ડ’માં આવી જ એક વીતેલા જમાનાની અભિનેત્રીની રમૂજી-કરુણ વાત અફલાતૂન રીતે પેશ થઈ છે.



ફિલ્મ ૨૪ : સનસેટ બુલેવાર્ડ ફિ

‘હોલીવૂડ એટ ઈટ્સ વર્સ્ટ ટોલ્ડ બાય હોલીવૂડ એટ ઈટ્સ બેસ્ટ’ - આ બ્લેક એન્ડ વ્હાઈટ ફિલ્મ રિલીઝ થઈ ત્યારે ‘ટાઈમ’ મેગેઝિને તેના રિવ્યુમાં આ શબ્દો વાપર્યા હતા. આ ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રી વિશેની ફિલ્મ છે. સાચા અર્થમાં એક માસ્ટપીસ. 

ફિલ્મમાં શું છે?
ફિલ્મની શરુઆતમાં જ મહેલ જેવા વિશાળ બંગલાના સ્વિમિંગ પુલમાં એક ડેડબોડી તરતી દેખાય છે. પોલીસની જમઘટ થઈ ગઈ છે. મૃતદેહ હોલીવૂડમાં લેખક તરીકે સ્ટ્રગલ કરી રહેલા Joe (વિલિયમ હોલ્ડન) નામના યુવાનની છે. પોતાની આવી હાલત કેવી રીતે થઈ એની રામહાણી જાના ખુદના અવાજમાં શરુ થાય છે. છ મહિના પહેલાંની વાત છે. Joe બિચારો બેકાર હતો. માથા પર દેવું થઈ ગયું છે. ઘરનું ભાડું ભરવાનાય પૈસા નથી. એની કાર જપ્ત થવાની અણી પર છે, પણ એની પહેલાં તે નાસી છૂટે છે. સનસેટ બુલેવાર્ડ નામના લોસ એન્જલસના રસ્તા પર સૂમસામ દેખાતા એક વિશાળ બંગલાની સામે અચાનક કારનું ટાયર ફાટી જાય છે. Joe બંગલાના ગેરેજમાં કાર છુપાવી દે છે. એ કુતૂહલનો માર્યો આમતેમ ચહલકદમી કરતો હોય છે ત્યાં એક સ્ત્રી એને અંદર બોલાવવાનો હુકમ કરે છે. સ્ત્રીનો પાલતુ ચિમ્પાન્ઝી મૃત્યુ પામ્યો હતો. એને એમ કે આ માણસ એનું ડેડબોડી લેવા આવ્યો છે.

સ્ત્રીને જોતાં જ Joe ચમકે છે: અરે! આ તો નોર્મા ડેસ્મન્ડ (ગ્લોરિયા સ્વેનસન) છે - મૂંગી ફિલ્મોની હિરોઈન! 





સાયલન્ટ ફિલ્મોનો દોર પૂરો થયા પછી નોર્મા નવી પરિસ્થિતિમાં એડજસ્ટ નહોતી થઈ શકી. તેથી ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાંથી તે બહાર ફેંકાઈ ગઈ હતી અને ધીમે ધીમે ભુલાઈ પણ ગયેલી. જા ફિલ્મ-રાઈટર છે એવી ખબર પડતાં જ નોર્મા એના હાથમાં પોતે લખેલી એક સ્ક્રિપ્ટ પકડાવી દે છે. એ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં નવેસરથી ધમાકેદાર એન્ટ્રી કરવાનું સપનું જોઈ રહી છે. એ માને છે કો જો મારી સ્ક્રિપ્ટ પરથી ફિલ્મ બને અને એમાં હું મેઈન હિરોઈનનો રોલ કરું તો હોલીવૂડમાં હંગામો મચી જશે.

સ્ક્રિપ્ટ પર નજર ફેરવતાં જ Joeને તરત સમજાય જાય છે કે વાતમાં કંઈ દમ નથી, પણ તોય ખોટેખોટા વખાણ કરે છે. નોર્મા એને કામ પર રાખી લે છે. કહે છે: તું મારી સ્ક્રિપ્ટને મઠાર, એને એડિટ કર... અને કામ પૂરું ન થાય ત્યાં સુધી તારે અહીં જ રહેવાનું છે, મારા બંગલામાં. 


નોર્માનો ભેદી ચહેરાવાળો અટેન્ડન્ટ મેક્સ (એરિસ વોન સ્ટ્રોહીમ) જઈને Joe નો સઘળો સામાન લઈ આવે છે. ચડી ગયેલું ઘરભાડું પણ ભરી આવે છે. Joeને સમજાતા વાર લાગતી નથી કે નોર્મા ભ્રમમાં જીવી રહી છે. એ હજુય પોતાને સુપરસ્ટાર જ માને છે. નવાઈની વાત એ છે કે એને હજુય ચાહકોના પત્રો આવે છે. એનું રહસ્ય એ છે કે મેક્સ ખુદ નકલી નામોથી કાગળો લખી લખીને બહારથી પોસ્ટ કર્યા કરતો હતો. મેડમ ભૂતકાળમાં આત્મહત્યાની કોશિશ કરી ચૂક્યાં હતાં. એની દિમાગી હાલત હજુય નાજુક છે એટલે એણે આવાં નાટક કરવાં પડે છે. નોર્મા રોજ સાંજે Joe ને ફરજિયાત પોતાની જૂની ફિલ્મો દેખાડે છે. પોતાની ટીકા એ બિલકુલ સાંભળી શકતી નથી. જા અકળાઈ ગયો છે. અધૂરામાં પૂરું નોર્મા એની સાથે પ્રેમિકાની જેમ વર્તન કરવા લાગી છે. Joe નછૂટકે બધું નભાવ્યે જાય છે, એને ખુશ રાખે છે.



ઘણી ઘટનાઓ બને છે. ખાનગીમાં પોતાની સ્ક્રિપ્ટ પેરેમાઉન્ટ સ્ટુડિયોને વેચવાની Joe ની કોશિશ ચાલુ જ છે. આ બાજુ નોર્માની સ્ક્રિપ્ટનું કામકાજ પૂરું થાય છે. સ્ક્રિપ્ટને પેરેમાઉન્ટ સ્ટુડિયોમાં મોકલી નોર્મા જવાબની રાહ જોઈ રહી છે. એક દિવસ સ્ટુડિયોમાંથી ખરેખર ફોન આવે છે. નોર્માને સરસ તૈયાર થઈને પોતાની વિન્ટેજ કારમાં અદાથી સ્ટુડિયો પહોંચે છે. સાથે Joe અને મેક્સ પણ છે. અહીં ખબર પડે છે કે સ્ટુડિયોના સાહેબોને નોર્માની સ્ક્રિપ્ટમાં નહીં, બલકે એની વિન્ટેજ કારમાં રસ છે. કોઈ ફિલ્મના શૂટિંગ માટે એમને આ કાર જોઈએ છે!

Joe વિનંતી કરે છે કે તમે લોકો પ્લીઝ કોઈ ખુલાસો ન કરતા. સતત કલ્પનાની દુનિયામાં વિહરતી નોર્મા બ્યુટી ટ્રીટમેન્ટ લેવા માંડે છે અને પોતાની ‘કમબેક’ ફિલ્મની તૈયારી આરંભી દે છે! ફિલ્મ ક્લાઈમેક્સ તરફ આગળ વધી રહી છે. Joe ની સહનશક્તિની હદ આવી ગઈ છે. એ નોર્માની જેલમાંથી આઝાદ થવા માગે છે.

એક દિવસ એ નોર્માને બધું સાચેસાચું કહી દે છે: ભાનમાં આવ, તારી કચરા જેવી સ્ક્રિપ્ટમાં કોઈને રસ નથી, તને હવે ભૂતિયો ભાઈ પણ યાદ કરતો નથી, તારા પેલા ચાહકોના જે કાગળ આવે છે તે મેક્સે લખેલા છે... અને હું જાઉં છું, હંમેશ માટે.

નોર્મા સ્વીકારવા તૈયાર નથી. એ Joe સામે બંદૂક તાકે છે. Joe ગણકારતો નથી. નોર્મા ખરેખર એને ગોળીથી વીંધી નાખે છે. Joe નું શરીર સ્વિમિંગ પુલમાં ફેંકાઈ જાય છે. વાત ફેલાતાં જ પોલીસ અને પ્રેસ ફોટોગ્રાફરોનું ધાડું બંગલામાં ધસી આવે છે. નોર્માની સચ્ચાઈ અને હકીકત વચ્ચેનો ભેદ પારખવાની શક્તિ બિલકુલ જતી રહી છે. એને એમ જ લાગે છે કે હું ફિલ્મોમાં ગ્રાન્ડ કમબેક કરી રહી છું એટલે પત્રકારો અને ફોટોગ્રાફરો શૂટિંગને કવર કરવા આવ્યા છે!

નોર્માને પોતાના કમરામાંથી નીચે બોલાવવા મેક્સે ખરેખર નાટક કરવું પડે છે. એ કહે છે કે શોટ રેડી છે, તારે પગથિયાં પરથી ધીમે ધીમે નીચે ઉતરવાનું છે. પછી રાડ પાડે છે: ‘એક્શન!’ નોર્મા જાણે શૂટિંગ ચાલતું હોય તેમ અદાથી પગથિયાં ઉતરતી નીચે આવે છે. ફ્લેશલાઈટ્સની છોળો ઊડે છે. મિડીયા સમક્ષ એ ટૂંકી સ્પીચ સુધ્ધાં આપે છે. ફિલ્મોમાં પુનરાગમન થવાથી પોેતે બહુ ખુશ છે ને એવું બધું. પછી એ ફિલ્મનો સૌથી ફેમસ ડાયલોગ બોલે છે: 


‘ઓલરાઈટ, મિસ્ટર ડીમિલ, આઈ એમ રેડી ફોર માય ક્લોઝઅપ!’

ભ્રાંતિની ચરમસીમા પર ફિલ્મ પૂરી થાય છે. 


કથા પહેલાંની અને પછીની

નોર્માનો રોલ ભજવનાર અભિનેત્રી ગ્લોરિયા સ્વેનસન ખરેખર મૂંગા જમાનાની ફિલ્મોની ખૂબસૂરત હિરોઈન હતી. એની લાઈફસ્ટાઈલ નોર્મા જેવી જ ગ્લેમરસ હતી. નોર્માની જેમ તે પણ ફિલ્મો બોલતી થઈ પછી નવા માહોલમાં એડજસ્ટ ન થઈ શકવાથી ધીમે ધીમે વિસરાઈ ગઈ હતી. ગ્લોરિયા અને એણે ભજવેલા કેરેક્ટર વચ્ચે બસ આટલું જ કોમન છે. ગ્લોરિયાએ લાઈફમાં ક્યારેય ગાંડા નહોતા કાઢ્યા. કરીઅર પર પૂર્ણવિરામ મૂકાઈ ગયું પછી એ શાંતિથી ન્યુયોર્ક શિફ્ટ થઈ ગયેલી અને રેડિયા-ટીવીમાં કામ કરવા લાગી હતી. હોલીવૂડમાં પુનરાગમન કરવાના એના કોઈ અભરખા નહોતા, પણ ‘સનસેટ બુલેવાર્ડ’ની સ્ક્રિપ્ટ તેને ઈન્ટરેસ્ટિંગ લાગી એટલે વર્ષો પછી ફરી ફિલ્મોમાં અભિનય કરવા તૈયાર થઈ ગઈ. તેના વફાદાર આસિસ્ટન્ટ મેક્સનો રોલ ભજવનાર એરિક વોન સ્ટ્રોહીમ એક જમાનામાં હોલીવૂડના ફિલ્મ ડિરેક્ટર હતા. તેઓ ગ્લોરિયા સ્વેનસને કોઈ ફિલ્મમાં ડિરેક્ટ સુધ્ધાં કરી ચુક્યા હતા. 



રિલીઝ થતાં પહેલાં હોલીવૂડના મોટાં માથાં માટે ‘સનસેટ બુલેવાર્ડ’નું સ્પેશિયલ સ્ક્રીનિંગ થયેલું. ફિલ્મમાં હોલીવૂડની ફુલગુલાબી ઈમેજનાં છોતરાં ઉડી જતાં હતાં. કેટલાય હોલીવૂડવાળા ફિલ્મ જોઈને ચોંકી ઉઠેલા. એમણે ડિરેક્ટર બિલી વાઈલ્ડર પર ગાળોનો વરસાદ વરસાવ્યો: હાઉ ડેર યુ? હોલીવૂડનું અપમાન કરતી ફિલ્મ તું બનાવી જ કેવી રીતે શકે? બિલી યહૂદી છે એટલે કોઈએ ત્યાં સુધી કહી નાખ્યું કે આ નમકહરામને પાછો જર્મની ભેગો કરી દો! 

ખેર, બિલી પોતાની ફિલ્મ પર મુસ્તાક હતા. ફિલ્મ રિલીઝ થતાં જ સુપરહિટ પૂરવાર થઈ. મોટા ભાગના સમીક્ષકો એના ભરપૂર વખાણ કર્યા. ‘ટાઈમ’ મેગેઝિને લખ્યું કે, ‘હોલીવૂડ એટ ઈટ્સ વર્સ્ટ ટોલ્ડ બાય હોલીવૂડ એટ ઈટ્સ બેસ્ટ’ મતલબ કે હોલીવૂડનાં સૌથી ખરાબ સ્વરુપ વિશે વાત કરતી આ ફિલ્મ ખરેખર તો હોલીવૂડની સૌથી ઉત્તમ સ્વરુપનાં પ્રતીક જેવી છે. 

‘સનસેટ બુલેવાર્ડ’ને અધધધ કહી શકાય એટલાં ૧૧ ઓસ્કર નોમિનેશન્સ મળ્યાં, જેમાંથી ત્રણમાં એની જીત થઈ. એને ક્લાસિકનો દરજ્જો મળ્યો. ફિલ્મ મસ્તમજાની અને ગતિશીલ છે. આજની તારીખેય તે જોવાની મજા આવે છે. આ પ્રકારની થીમ ધરાવતી પછી ઘણી ફિલ્મો બની, પણ ફિલ્મી દુનિયાની ભ્રમજાળ અને નકલી ચમકદમકની વાત આવે છે ત્યારે હજુય ‘સનસેટ બુલેવાર્ડ’નું નામ સૌથી પહેલું લેવાય છે.ફેક્ટ ફાઈલ 


ડિરેક્ટર-સહલેખક : બિલી વાઈલ્ડર
કલાકાર : વિલિયમ હોલ્ડન, ગ્લોરિયા સ્વેનસન, એરિક વોન સ્ટ્રોહીમ, નેન્સી ઓલ્સન 

સંગીત : ફ્રાન્ઝ વેક્સમેન 
રિલીઝ ડેટ : ૪ ઓગસ્ટ, ૧૯૫૦
મહત્ત્વના અવોર્ડઝ : કુલ ૧૧ ઓસ્કર નોમિનેશન્સમાંથી બેસ્ટ રાઈટિંગ, સેટ ડિઝાઈન અને મ્યુઝિક કેટેગરીમાં વિજેતા.                  0 0 0

Thursday, May 30, 2013

Bollywood Express: કેટબીર : કહેતા ભી દીવાના...


Sandesh - Cine Sandesh - 31 May 2013
Column: બોલિવૂડ એક્સપ્રેસ
કરણ જોહર એક નંબરનો મસ્તીખોર માણસ છે. તે કહે છે,આઈ લવ અનુરાગ કશ્યપ.

બો-બો ઉર્ફ બોલિવૂડ બોય સૌથી પહેલાં તો તમને સૌને હેપી ફ્રાઇડે વિશ કરે છે અને પછી છાતી ઠોકીને કહે છે કે ૨૦૧૩નું વર્ષ દીપિકા પાદુકોણનું વર્ષ બની રહેવાનું. તમે લખી રાખો! 'રેસ-ટુ' એની આ વર્ષની પહેલી ફિલ્મ, જે બોક્સઓફિસ પર ચાલી ગઈ. આમાં લંબૂસ દીપિકાએ ગ્લેમરસ-ગ્લેમરસ કપડાં પહેરીને શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરવા સિવાય હરામ બરાબર બીજું કશું કર્યું હોય તોપણ હિટ એટલે હિટ. એ પછી આજે રિલીઝ થઈ 'યે જવાની હૈ દીવાની'. ફિલ્મના પ્રિ-રિલીઝ રિપોર્ટ તો સારા છે. ઘણું કરીને આ ફિલ્મ પણ ક્લિક થઈ જવાની.
હવે પછી જે ત્રણ ફિલ્મો રિલીઝ થવાની છે એમાં સૌથી પહેલી છે, 'કોચાડયાન'. નામ સાંભળીને ગભરાઈ જવાની જરૂર નથી. આ બિગબજેટ તમિલ ફિલ્મ છે, જેનો હીરો છે, હોલ્ડ યોર હાર્ટ-રજનીકાંત! જે ફિલ્મમાં સાક્ષાત્ રજનીકાંત હાજરાહજૂર હોય એમાં બીજા કોઈનું શું કામ? એટલે આમાંય દીપિકાએ મોટેભાગે તો શોભામાં અભિવૃદ્ધિ જ કરવાની રહેશે. તે પછી છે, 'ચેન્નાઈ એક્સપ્રેસ'. એનો હીરો છે - અહા!  - શાહરુખ ખાન! ફિલ્મના બાવડેબાજ ડિરેક્ટર રોહિત શેટ્ટીની 'ગોલમાલ' જેવી ચક્રમ કોમેડી યા તો 'સિંઘમ' જેવી હથોડાછાપ એક્શન-થ્રિલર ફિલ્મોમાં હિરોઇનોએ આમેય ખાસ કરવાનું હોતું નથી. એટલે 'ચેન્નાઈ એક્સપ્રેસ'માં પણ જે કંઈ કરવાનું હશે તે શાહરુખે કરવાનું હશે દીપિકાએ નહીં, ઠીક છે. આ વર્ષની દીપિકાની છેલ્લી ફિલ્મ એટલે સંજયલીલા ભણસાલીની'રામલીલા' જેમાં એ પાક્કી ગુજરાતણ બની છે. હં... લાગે છે, કમ સે કમ સંજયભાઈ દીપિકા પાસે કંઈક તો કરામત કરાવશે. આ ફિલ્મ હિટ થાય એ સંજયલીલા ભણસાલી માટે અત્યંત જરૂરી છે, કેમ કે એમની આગલી બન્ને ફિલ્મો 'સાંવરિયા' અને 'ગુઝારિશ' ફ્લોપ થઈ હતી. ન કરે નારાયણ ને 'રામલીલા'નું પણ રામનામ સત્ય હૈ થઈ જાય તો સંજયસરની ડિરેક્ટોરિયલ નિષ્ફળતાની હેટ-ટ્રિક થઈ જાય.
આશા રાખીએ કે એવું ન થાય. બાકી એક જ વર્ષમાં પાંચ-પાંચ મોટી ફિલ્મો કેટલી હિરોઇનોનાં નસીબમાં હોય છે?
                                                     0 0 0 
ક જમાનામાં દીપિકા રણબીર કપૂરના પ્રેમમાં હતી. ગોસિપ-બહાદુર કહે છે કે આજકાલ દીપિકાને 'યે જવાની...'ના કો-સ્ટાર આદિત્ય રોય કપૂર સાથે સારું બને છે. સારું બને છે મિન્સ કે સારી દોસ્તી છે બસ, વધારે કશું નહીં. એક બાજુ રણબીર દીપિકામાંથી ફ્રી થયો અને બીજી બાજુ રૂપ રૂપના અંબાર જેવી કેટરિના કૈફ સલમાનમાંથી ફ્રી થઈ. આ બન્ને ફ્રી-બર્ડ્ઝ ભેગાં થયાં અને લવ-બર્ડ્સ બનીને ખાનગીમાં કૂચી-કુઇંગ કરવાનું શરૂ કરી દીધું. ગોસિપ-બહાદુરોએ કેટરીના અને રણબીરનું નામ લિટરલી જોડીને નવો શબ્દ ઘડી કાઢયો છે - 'કેટબીર'! સૈફ અલી ખાન અને કરીનાનું નામ જોડીને 'સૈફીના' શબ્દ બનાવવામાં આવ્યો હતો, એમ.
કેટરીના પહેલેથી જ ભારે મીંઢી છે. એ ક્યારેય મગનું નામ મરી પાડતી નથી. એ કહે છે, 'એક સમયે હું પ્રેમમાં હોવાના વિચારના પ્રેમમાં હતી (ઇન લવ વિથ ધ આઇડિયા ઓફ બીઇંગ ઇન લવ), પણ હવે તો એવુંય રહ્યું નથી. રિલેશનશિપમાં હોવું મોટી ઉપાધિ છે. તમારે કરિયર સંભાળવી કે બોયફ્રેન્ડને? બે વ્યક્તિ પ્રેમમાં પડે અને પછી એન્ડમાં ખાઈ-પીને રાજ કરે એવું ખાલી ફિલ્મોમાં બને છે. અસલી જિંદગીમાં તો પ્રેમમાં પડયા પછી ટેન્શનનો પાર રહેતો નથી!'
ણબીર-કેટરીનાનું રિલેશનશિપ સ્ટેટસ જે હોય તે, પણ રણબીરને આજકાલ ઔર એક વ્યક્તિ સાથે ખાસમખાસ દોસ્તી થઈ ગઈ છે. એ છે ક્રિકેટર વિરાટ કોહલી. તક મળે ત્યારે બન્ને મળે, સાથે ફિલ્મો જુએ, સ્પોર્ટ્સ ચેનલ પર રમતો જુએ, વીડિયો ગેઇમ્સ રમે, પાર્ટી કરે. એક મિનિટ, આડુંઅવળું વિચારવાની કે ભ્રમરો ઊંચે ચડાવવાની જરૂર નથી. કેમ? માણસ કુંવારો હોય એટલે એણે ફક્ત પ્રેમમાં જ પડવાનું? છોકરાવ-છોકરાવ ભાઈબંધી ન કરી શકે? શું જમાનો આવ્યો છે...
                                              0 0 0 
રણ જોહરે હમણાં એક ઇન્ટરવ્યૂમાં અનુરાગ કશ્યપની હાજરીમાં સહેજ નવાઈ લાગે એવી વાત કરી. એણે કહ્યું, "અનુરાગ કશ્યપમાં ગુસ્સો છે અને મને ક્રોધી સ્વભાવ ધરાવતા માણસો બહુ આકર્ષક લાગે છે. એ લોકોનું દિમાગ જે રીતે કામ કરતું હોય છે તેનું નિરીક્ષણ કરવાની મને મજા આવે છે. હું અનુરાગમાં મારું પ્રતિબિંબ જોઈ શકું છું. ફિલ્મમેકર તરીકે અમે બન્ને સાવ જુદા છીએ, પણ વ્યક્તિ તરીકે સરખા છીએ. અમે બન્ને ખુશમિજાજ છીએ, એકસાથે હજાર જાતનાં કામ કરી શકીએ છીએ. અમે બન્ને એક પ્રકારની અસલામતી અને બેચેની સતત અનુભવતા હોઈએ છીએ. અત્યાર સુધી હું અનુરાગ કશ્યપનો સિક્રેટ ફેન હતો, પણ ફાઇનલી હવે હું ખુલ્લામાં આવી ગયો છું અને બેધડક કહી શકું છું કે આઇ લવ અનુરાગ કશ્યપ."
કરણ જોહર એક નંબરનો મસ્તીખોર માણસ છે. અનુરાગ વિશે કરણ જે કંઈ બોલ્યો એમાં તમે એની સેન્સ-ઓફ-હ્યુમર પણ જોઈ શકો અથવા ભ્રમર ઊંચી કરી, આડુંઅવળું વિચારી, ખાંખાંખોળા કરી ગર્ભિત અર્થો પણ શોધી શકો છો! 
જય રામજી કી!                                                                          0 0 0 

હોલીવુડ હન્ડ્રેડ: આજ મૈં ઉપર... આસમાં નીચે

Mumbai Samachar  - Matinee Supplement - 22 May 2013 

Column: હોલીવુડ હન્ડ્રેડ



અતિ મૂલ્યવાન હોય છે મુક્તિનો અહેસાસ. જીવ આપીને પણ સાચવી રાખવો ગમે એવો. ‘થેલ્મા એન્ડ લુઈસ’ ઉપર-ઉપરથી રોડ-મૂવી લાગે, પણ ખરેખર તો એમાં બે સ્ત્રીની પર્સનાલિટીમાં આવતા જબરદસ્ત બદલાવની વાત છે 

ફિલ્મ ૨૩ - થેલ્મા એન્ડ લુઈસ

આજથી  ૨૨ વર્ષ પહેલાંના શુક્રવારે ‘થેલ્મા એન્ડ લુઈસ’ રિલીઝ થઈ હતી. આ ફેમિનિસ્ટ ફિલ્મ હતી કે રોમાંચક રોડ મૂવી? કે પછી તે સંબંધો અને મનની ન ઉકેલાયેલી ગૂંચ વિશે વાત કરતી ફિલ્મ છે? સવાલ-જવાબમાં પડતાં  પહેલાં ફિલ્મના ક્ધટેન્ટ વિશે વાત કરીએ.

ફિલ્મમાં શું છે? 


થેલ્મા અને લુઈસ નામની બે પાક્કી બહેનપણી છે. થેલ્મા (જીના ડેવિસ) યુવાન અને ભીરુ હાઉસવાઈફ છે. જડભરત જેવા પુરુષ સાથે લગ્ન કરીને ફસાઈ ગઈ છે બિચારી. લુઈસ (સુસાન સેરેન્ડન) એના કરતાં સાવ વિરુદ્ધ પ્રકૃતિ ધરાવે છે. એ સ્વતંત્ર દિમાગની મજબૂત સ્ત્રી છે. ઉંમરમાં થેલ્મા કરતાં દસેક વર્ષ મોટી હશે. એક રેસ્ટોરાંમાં  વેઈટ્રેસ તરીકે કામ કરે છે. એણે લગ્ન કર્યાં નથી, પણ એક બોયફ્રેન્ડ જરૂર છે. ફિલ્મની શરૂઆતમાં જ બન્ને જણીઓ ફોન પર વીકએન્ડમાં ફરવા જવાનો પ્લાન ઘડે છે. કાર લઈને દૂર ગામડાગામમાં એક પરિચિતનું ફાર્મહાઉસ છે ત્યાં જવાનું, રહેવાનું અને બે દિવસમાં પાછા આવી જવાનું. થેલ્માને પાક્કી ખાતરી છે કે જો હું હસબન્ડ ડેરિલ (ક્રિસ્ટોફર મેક્ડોનાલ્ડ)ની પરવાનગી માગીશ તો એ ના જ પાડશે. તેથી એક ચિઠ્ઠી પર મેસેજ લખીને એ ફટાફટ નીકળી જાય છે. એ ડેરિલની રિવોલ્વર પણ સાથે લઈ લે છે. એમ જ, સેફ્ટી ખાતર.

ફાર્મહાઉસ પર પહોંચતાં પહેલાં રસ્તામાં એક ક્લબહાઉસ જેવી જગ્યામાં બન્ને બિયર-બ્રેક લેવા રોકાય છે. અહીં હાર્લેન (ટિમોથી કારહર્ટ) નામનો માણસ થેલ્મા સાથે ફ્લર્ટ કરવા લાગે છે. સંવેદનહીન પતિની અવગણનાથી અતૃપ્ત રહી ગયેલી થેલ્માને આ અજાણ્યા પુરુષનું એટેન્શન મીઠું લાગે છે. એ ખૂબ ઢીંચે છે અને હાર્લેન સાથે ઝૂમતી ઝૂમતી ડાન્સ પણ કરે છે. પેલો આને ગ્રીન સિગ્નલ માની લે છે. એ થેલ્માને અંધારિયા પાર્કિંગ લોટમાં લઈ જઈને છૂટછાટ લેવાનું શરૂ કરી દે છે. થેલ્મા રોકે છે તો પેલો જબરદસ્તી પર ઊતરીને એને લાફો ઠોકી દે છે. ડઘાઈ ગયેલી થેલ્માનો બધો જ નશો ઊતરી જાય છે. હાર્લેેન એના પર રેપ કરવાની અણી પર પહોંચે છે ત્યાં જ લુઈસ આવી પહોંચે છે. એના હાથમાં ગન છે. 


હાર્લેન કહે છે: ના... ના, તમારી કંઈક ગેરસમજ થતી લાગે છે. અમે બે તો જસ્ટ મજા કરતાં હતાં. 

લુઈસ ત્રા પાડે છે: આંધળો છે તું? દેખાતું નથી તને? આ છોકરી રડી રહી છે, કરગરી રહી છે તોય તને લાગે છે કે એને મજા આવી રહી છે? 

હાર્લેન થેલ્માને છોડી દે છે. બન્ને સ્ત્રીઓ બહાર નીકળવા પગ ઉપાડે છે ત્યાં જ પાછળથી પેલો ગંદી ગાળ બોલીને કંઈક ઘટિયા અને અપમાનજનક કમેન્ટ કરે છે. લુઈસની કમાન છટકે છે. ક્રોધથી કાળઝાળ થઈને એ ગોળી મારી દે છે. પેલાના રામ રમી જાય છે. 




પોલીસ આવી પહોંચે તે પહેલાં થેલ્મા અને લુઈસ કારમાં ભાગે છે, પણ એમનું પગેરું શોધતાં પોલીસને કેટલી વાર લાગવાની. હવે શરૂ થાય છે ઉંદર-બિલાડીની દિલધડક રમત. થેલ્મા અને લુઈસ એક મોટેલના કમરામાં છુપાઈ ગઈ છે. થેલ્માને સમજાતું નથી કે પેલા માણસને જાનથી મારી નાખવાની શી જરૂર હતી? કેમ એની કમેન્ટથી લુઈસ આટલી ભયાનક રીતે ભડકી ઊઠી? લુઈસ પોતાના બોયફ્રેન્ડ જિમી (માઈકલ મેડસન)ને ફોન કરે છે: જો, હું મુસીબતમાં છું. મને પૈસાની સખત જરૂર છે. તું તાત્કાલિક અમુક રકમ મારા બેન્ક અકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર કરી દે, પ્લીઝ. લુઈસનું પ્લાનિંગ એવું છે કે કારમાં દક્ષિણ તરફ ભાગતા રહેવું અને અમેરિકાની બોર્ડર ક્રોસ કરીને મેક્સિકોમાં ઘૂસી જવું. આમ કરવા માટે ટેક્સાસમાંથી પસાર થવું પડે, પણ આ શહેરનું નામ પડતાં જ લુઈસ આતંકિત થઈ જાય છે. શું લુઈસ સાથે ભૂતકાળમાં કોઈ દર્દનાક ઘટના બની ચૂકી છે જેનો સંબંધ ટેક્સાસ સાથે હતો? લુઈસ એક શબ્દ બોલવા તૈયાર નથી. એ થેલ્માને ચોખ્ખું કહે છે: તું આના વિશે મને ક્યારેય કશુંય પૂછતી નહીં.

લાંબા રૂટથી મેક્સિકોમાં ઘૂસતાં પહેલાં રસ્તામાં જેડી (બ્રેડ પિટ) નામનો એક હેન્ડસમ યુવાન લિફ્ટ માગે છે. લુઈસની ઈચ્છા નહોતી, પણ થેલ્મા એનાથી મોહિત થઈ જાય છે. જેડી ટપોરી છે, હાઈવે પર દુકાનો લૂંટવાનું એનું કામ છે. રાતે હોટેલના કમરામાં પોતે કેવી રીતે લૂંટ મચાવે છે એનું આખું વર્ણન એ થેલ્માને કરી બતાવે છે. થેલ્માને મજા પડી જાય છે. જેડી સાથે એ સ્વેચ્છાએ શરીરસંબંધ પણ બાંધે છે. એને કલ્પના નથી કે આ એક રાતની મજા કેટલી મોંઘી પડી જવાની છે. બીજા દિવસે જેડી લુઈસના તમામ પૈસા ચોરીને રફુચક્કર થઈ જાય છે. બીજા દિવસે ગિલ્ટ અનુભવતી થેલ્મા હાઈવે પરની કોઈ દુકાનમાં ઘૂસીને ગલ્લા પરથી તમામ પૈસા લૂંટી લે છે. અદ્દલ જેડીની સ્ટાઈલથી. આ બધું સીસીટીવી કેમેરામાં રેકોર્ડ થઈ ગયું છે. પોલીસ સતત બન્નેનો પીછો કરી રહી છે. આ બન્ને માનુનીઓનાં કારનામાં જોકે હજુય અટક્યાં નથી. રસ્તામાં એક ટ્રકવાળો વલ્ગર ચાળો કરે છે તો લુઈસ એની આખેઆખી ટ્રક ફૂંકી મારે છે! એમના અપરાધોની સંખ્યા વધતી જ જાય છે. ભાગી ભાગીને બન્ને કેટલું ભાગવાની. આખરે પોલીસની ગાડીઓ, હેલિકોપ્ટરો વગેરે એમના સુધી પહોંચી જાય છે. એેક બાજુ ઊંડી ખાઈ છે. સામે સશસ્ત્ર પોલીસ છે. પકડાવાનું નિશ્ર્ચિત છે. લુઈસ કહે છે: હું પોલીસના હાથે પકડાવા માગતી નથી. થેલ્માને સમજાય છે કે છેલ્લા બે-ત્રણ દિવસથી પોતે જે મુક્તિનો અહેસાસ કરી રહી હતી તેેના પર હવે પૂર્ણવિરામ મુકાઈ જવાનું છે. એ સહમત થાય છે: સાચી વાત છે તારી. પકડાવું તો નથી જ. તો પછી હવે એક જ રસ્તો બાકી રહે છે અને તે છે... 


કમાલનો અંત છે ફિલ્મનો. એના વિશે વધારે નહીં કહીએ. એ તમારે ડીવીડી પર જોઈ લેવાનો છે.

કથા પહેલાંની અને પછીની

સામાન્યપણે રોડ મૂવીઝનો અંદાજ મર્દાના હોય છે. આ ફિલ્મમાં, ફોર અ ચેન્જ, બન્ને મુખ્ય પાત્રો સ્ત્રીઓનાં છે. અહીં કેવળ એક્શન, એડવન્ચર અને કોમેડી નથી, અહીં સપાટીની નીચે પણ ઘણું બધું બનતું રહે છે. આ સ્ત્રીઓ શું કામ આ રીતે વર્તી રહી છે? શું ચાલી રહ્યું છે તેમનાં દિલ-દિમાગમાં? લુઈસના જીવનમાં એવું તે શું બની ગયું હતું? કદાચ એ ભૂતકાળમાં બળાત્કારનો ભોગ બની ચૂકી હતી. કદાચ આ દુર્ઘટના ટેક્સાસમાં બની હતી. આખી ફિલ્મમાં ક્યારેય લુઈસ આ વિશે ફોડ પાડીને વાત કરતી નથી. આ અસ્પષ્ટતા ફિલ્મને વધારે અર્થગંભીર, વધારે ખૂબસૂરત બનાવી દે છે. તગડી સ્ક્રિપ્ટ આ ફિલ્મનો સૌથી મોટો પ્લસ પોઈન્ટ છે. મૂળ તો લેખિકા કેલી ખોરી પોતાની સ્ક્રિપ્ટ પરથી ખુદ ડોક્યુમેન્ટરી પ્રકારની લો-બજેટ ફિલ્મ બનાવનું વિચારતી હતી, પણ આખરે બની ગઈ બિગ બજેટ બ્લોકબસ્ટર. કાસ્ટિંગ દરમિયાન કેટકેટલી અભિનેત્રીઓનાં નામ વિચારાયાં હતાં - નિકોલ કિડમેન, જેસિકા લેન્જ, શેર, મેડોના, એમા થોમ્પસન, ગ્લેન ક્લોસ વગેરે. એક તબક્કે મેરિલ સ્ટ્રિપ અને ગોલ્ડી હોન પણ કન્સિડર થઈ રહ્યાં હતાં, પણ આ જોડીએ પછી ‘ડેથ બિકમ્સ હર’માં સાથે કામ કરવાનું પસંદ કર્યું.


 પુરુષપાત્રો માટે પણ ઘણા વિકલ્પો વિચારાયા હતા. બ્રેડ પિટવાળા રોલ માટે એ વખતે હોલીવુડમાં સ્ટ્રગલ કરી રહેલા જ્યોર્જ ક્લૂનીએ એક કરતાં વધારે ઓડિશન આપેલાં. મજાની વાત એ છે કે આમાંનાં કોઈ એક્ટર-એક્ટ્રેસને હવે આ ફિલ્મમાં કલ્પી શકાતાં નથી. ઉત્તમ ફિલ્મનું આ જ લક્ષણ છે. એમાં કાસ્ટિંગ એટલું પરફેક્ટ રીતે ગોઠવાઈ ગયું હોય કે ફલાણાને બદલે ઢીંકણો (કે ઢીંકણી) હોત તો ફિલ્મ વધારે જામત એવો વિચાર જ ન આવે. 





આ ફિલ્મને છ ઓસ્કર નોમિનેશન મળ્યાં. સુસાન સેરેન્ડન અને જીના ડેવિસ બન્ને બેસ્ટ એક્ટ્રેસ કેટેગરીમાં નામાંકિત થઈ. જોકે અવોર્ડ તાણી ગઈ જોડી ફોસ્ટર, ‘ધ સાઇલન્સ ઓફ ધ લેમ્બ્સ’ માટે. ડિરેક્શનમાં પણ એવું જ થયું. ‘ધ સાઇલન્સ ઓફ ધ લેમ્બ્સ’વાળા જોનાથન ડેમ ઓસ્કર લઈ ગયા, ‘થેલ્મા એન્ડ લુઈસ’વાળા રિડલી સ્કોટ રહી ગયા. ‘થેલ્મા એન્ડ લુઈસ’ને અલબત્ત, બેસ્ટ ઓરિજિનલ સ્ક્રીનપ્લે માટે ઓસ્કર જરૂર મળ્યો. કોઈએ ફિલ્મને ‘નીઓ-ફેમિનિસ્ટ રોડ મૂવી’ તરીકે વર્ણવી. અમુક વર્ગે આ ફિલ્મની ટીકા પણ કરી છે. એમનું કહેવું હતું કે ‘થેલ્મા એન્ડ લુઈસ’માં કારણ વગર પુરુષોને ધિબેડવામાં આવ્યા છે. પુરુષપાત્રોને જે રીતે નેગેટિવ રીતે ચીતરવામાં આવ્યાં છે તે યોગ્ય નથી. તમને શું લાગે છે? આનો જવાબ આ લેખ પરથી નહીં મળે. તમારે એ માટે આખી ફિલ્મ જોવી પડશે.


ફેક્ટ ફાઈલ 



ડિરેક્ટર : રિડલી સ્ક્રિપ્ટ

સ્ક્રીનપ્લે : કેલી ખોરી
કલાકાર : સુસાન સેરેન્ડન, જીના ડેવિસ, બ્રેડ પિટ
રિલીઝ ડેટ : ૨૪ મે, ૧૯૯૧
મહત્ત્વના એવોર્ડ્સ : બેસ્ટ ઓરિજિનલ સ્ક્રીનપ્લેનો ઓસ્કર વત્તા પાંચ નોમિનેશન્સ                                                             000

ટેક ઓફ: ૧૮ મહિનામાં ૫૫ અબજ રૂપિયા શી રીતે કમાશો?


Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 21 May 2013
Column: ટેક ઓફ 
કેવિન સિસ્ટ્રોમ નામના જુવાનિયાએ એવો તો કેવો જાદુ કર્યો કે ફેસબુકે એક બિલિયન ડોલરમાં એની કંપની ખરીદી લીધી અને 'ટાઇમ' મેગેઝિને દુનિયાના સૌથી વગદાર ૧૦૦ લોકોની સૂચિમાં એને સામેલ કરવો પડયો?

ઢાર મહિનામાં માણસ શું શું કરી શકે? કોલેજનું દોઢ વર્ષ પૂરું કરી શકે. નવી કરિયરની શરૂઆત કરી શકે. પ્રેમમાં પડી, પરણી શકે,બચ્ચું પેદા કરી શકે. નવી ભાષા શીખી શકે. તોતિંગ કોથળા જેવી ઘાટઘૂટ વગરની કાયા પરથી ચરબીનાં થર ઉતારીને ગ્રીક દેવ કે દેવી જેવું શરીર બનાવી શકે. પણ જો તમે કેવિન સિસ્ટ્રોમ હો તો ઈન્સ્ટાગ્રામ બનાવી, ફેસબુકના માર્ક ઝુકરબર્ગને વેચી, દોઢ જ વર્ષમાં એક બિલિયન ડોલર એટલે કે લગભગ પંચાવન અબજ રૂપિયા કમાઈ શકો!
સાદી ભાષામાં કહીએ તો ઈન્સ્ટાગ્રામ એક અફલાતૂન ફોટો એપ્લિકેશન વત્તા સોશિયલ નેટવર્ક છે. તમે ગૂગલ પ્લેમાં જઈને તમારા એન્ડ્રોઇડ યા તો એપલના મોબાઇલમાં ફ્રીમાં ઈન્સ્ટાગ્રામ ડાઉનલોડ કરી, તેના થકી ફોટા પાડી દુનિયાભરમાં દોસ્તો સાથે શેર કરી શકો છો. સામાન્યપણે મોબાઇલ ફોનથી ખેંચેલી તસવીરો સાવ સાદી કે નિરસ હોય છે. આ ઈન્સ્ટાગ્રામની મજા એ છે કે એનાં ફિલ્ટરો તમારા સીધાસાદા ફોટોગ્રાફ્સને જાતજાતની ઇફેક્ટ્સ આપી એકદમ પ્રોફેશનલ લુક આપી દે છે, તેમાં જીવ પૂરી દે છે. ઈન્સ્ટાગ્રામ સોશિયલ નેટવર્ક પણ છે એટલે તમે બીજા યુઝર્સના ફોટોગ્રાફ્સ ફોલો કરી શકો છો, લાઇક કરી શકો છો, કમેન્ટ્સ આપી શકો છો, સર્ચ કરી શકો છો. ઈન્સ્ટાગ્રામ દ્વારા લેવાયેલી ચોરસ તસવીરોને ફેસબુક, ટ્વિટર કે ફ્લિકર પર પણ શેર કરી શકો છો.
ઈન્સ્ટાગ્રામ એપ જેના ભેજાની પેદાશ છે એ કેવિન સિન્ટ્રોમ નામના અમેરિકન જુવાનિયાએ હજુ ૩૦ વર્ષ પણ પૂરાં કર્યાં નથી. બોસ્ટનના એક ઉચ્ચ મધ્યમવર્ગીય પરિવારમાં જન્મેલો કેવિન સ્ટેનફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં મેનેજમેન્ટ સાયન્સ અને સોફ્ટવેર એન્જિનિયરિંગનું ભણ્યો. પછી એણે ઓડિઓ (આ કંપની પછી ટ્વિટર તરીકે ઓળખાઈ)માં ઇન્ટર્ન તરીકે અનુભવ લીધા બાદ ત્રણેક વર્ષ ગૂગલમાં અને થોડો સમય નેક્સ્ટ-સ્ટોપ નામની ટ્રાવેલ સંબંધિત વેબસાઇટમાં કામ કર્યું. મનમાં ખુદનું કંઈક કરવાનો કીડો સળવળ સળવળ થયા કરે એટલે નોકરી છોડીને એણે બરબન (burbn) નામની સ્વતંત્ર કંપની સ્થાપવાની મથામણ શરૂ કરી. દરમિયાન એનો ભેટો માઈક ક્રિગર નામના ઔર એક ટેક્નો-બહાદુર સાથે ગયો. માઈક એના કરતાં એક વર્ષ મોટો. એણે કેવિનની કોલેજમાંથી જ સોફ્ટવેર એન્જિનિયરિંગ કર્યું હતું. એક સાંજે બિયરની કેટલીય બોટલો ગટગટાવ્યા પછી કેવિને એકાએક પૂછયું:"હેય, હું મારી કંપની શરૂ કરવાની કડાકૂટમાં પડયો છું. બોલ, જોઇન થવું છે મને? મિલાવવો છે હાથ?" માઈક તરત તૈયાર થઈ ગયો. આમ માઈક બરબનનો કો-ફાઉન્ડર બન્યો.
Kevin Systrom (sitting) and Mike Krieger

બરબન એક પ્રકારની ટ્રાવેલિંગ રિલેટેડ મોબાઈલ એપ્લિકેશન હતી, જેમાં તસવીરો વૈકલ્પિક રહેતી. કેવિન અને માઈક બન્નેને થયા કરતું હતું કે આ કંઈ જામતું નથી. કુછ ઔર સોચતે હૈ. ખૂબ બ્રેઈન સ્ટોર્મિંગ પછી એક દિવસ યુરેકા - મોમેન્ટ આવીઃ આપણે ફોટો-શેરિંગ અને સોશિયલ નેટવર્કના કોમ્બિનેશન જેવું કંઈક બનાવીએ તો? કેવિનને આમેય ફોટોગ્રાફીનો બહુ શોખ હતો. જુનિયર કોલેજમાં હતો ત્યારે સ્ટુડન્ટ-એક્સચેન્જ પ્રોગ્રામ હેઠળ એક આખી ટર્મ માટે એ ઈટાલી ભણવા ગયેલો. ત્યાં ફોટોગ્રાફી એનો મુખ્ય વિષય હતો. એક વાર ટીચરે એને નિકોનના કેમેરાને બદલે હોલ્ગા કેમેરા વાપરવાની સલાહ આપેલી, જેમાં લંબચોરસ નહીં પણ ચોરસ ફોટા પડતા. ઈન્સ્ટાગ્રામની તસવીરો ચોરસ હોય છે તેનું કારણ આ જ.
કશુંક નવું બનાવવાની માથાફોડી ચાલતી હતી એ દિવસોમાં માઇકની ગર્લફ્રેન્ડે એક વાર વાતવાતમાં કહ્યું: "હની, તું જે મોબાઈલ એપ્લિકેશન ડેવલપ કરી રહ્યો છે એમાં મને તો રસ પડતો નથી, કારણ કે મોબાઈલથી ફોટા પાડવા મને આમેય ગમતા નથી. એના કરતાં ફલાણાએ પાડેલી તસવીરો જો. એ કેમેરામાં અલગઅલગ ફિલ્ટર વાપરતો હોવાથી ફોટાઓનું રિઝલ્ટ બહુ જ મસ્ત આવે છે." માઈકના દિમાગમાં તરત બત્તી થઈઃ અપુન કી મોબાઈલ એપ મેં ફિલ્ટર્સ તો હોના હી ચાહિએ! (સારઃ ગર્લફ્રેન્ડ એવી શોધવી કે જે આડકતરાં તો આડકતરાં પણ ઈન્ટેલિજન્ટ સૂચનો કરી શકતી હોય!) ફિલ્ટર કેમેરાની એક પ્રકારની એક્સેસરી છે, જેને લેન્સ પર ફિટ કરી દેવાથી તસવીરો પર જુદી જુદી સ્પેશિયલ ઈફેક્ટ્સ પેદા કરી શકાય છે. આ બધા આઇડિયાઝનો સરવાળો કરવામાં આવ્યો અને બની ગઈ હાઇક્લાસ મોબાઇલ એપ્લિકેશન તૈયાર. ઓળીઝોળી પીપળ પાન કરીને નામ પાડવામાં આવ્યું,'ઈન્સ્ટાગ્રામ'. ઈન્સ્ટન્ટ વત્તા ટેલિગ્રામ!
૬ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૦ના રોજ ઈન્સ્ટાગ્રામ મોબાઈલ એપ્લિકેશન લોન્ચ કરવામાં આવી. પહેલા જ દિવસે ૨૫,૦૦૦ યુઝર્સે આ એપ ડાઉનલોડ કરી. આંકડો વધતો ગયો. દોઢ વર્ષમાં તો પ્રત્યેક સેકન્ડે ૫૮ ફોટા અપલોડ થઈ રહ્યા હતા. ઈન્સ્ટાગ્રામ પર કુલ તસવીરોનો આંકડો એક અબજને વટાવી ચૂક્યો હતો. આવી મહાપોપ્યુલર સાઇટ જોઈને ફેસબુકના સ્થાપક તેમજ સીઈઓ માર્ક ઝકરબર્ગની દાઢ ન સળકે તો જ આશ્ચર્ય. ગયા એપ્રિલમાં એણે કેવિનને બોલાવ્યો અને તોતિંગ ઓફર મૂકીઃ એક બિલિયન (અબજ) ડોલરમાં તારી કંપની મને વેચી નાખ! ટ્વિટરવાળાએ મૂકેલી ઓફર કરતાં માર્કની ઓફર લગભગ બમણી હતી. તે વખતે ઈન્સ્ટાગ્રામમાં ફક્ત તેર માણસોનો સ્ટાફ હતો. સાન ફ્રાન્સિસ્કોની ટચૂકડી ઓફિસમાં સાંકડમાંકડ બેસીને સૌ કામ કરતા. તે અરસામાં ફેસબુકનો ઈનિશિયલ પબ્લિક ઈશ્યુ પણ આવવાનો હતો. કેવિને પોતાના દોસ્તાર માઈક સાથે મસલત કરીને ઓફર સ્વીકારી લીધી. સાથે શરત પણ મૂકીઃ અમે ફેસબુકનો હિસ્સો બનીશું, પણ કામ સ્વતંત્રપણે કરીશું. એમાં કોઈએ વચ્ચે ડબ-ડબ નહીં કરવાનું. માર્ક કહેઃ ડન. સોદો પાર પડયો અને સિલિકોન વેલીની અત્યાર સુધીની સૌથી રસપ્રદ રેગ્ઝ-ટુ-રિચીઝ (રોડપતિમાંથી કરોડપતિ) કહાણીઓમાં ઈન્સ્ટાગ્રામની કથા અંકિત થઈ ગઈ.

આજની તારીખે દુનિયાભરના ૧૦ કરોડ કરતાંય વધારે લોકો સક્રિયપણે ઈન્સ્ટાગ્રામ વાપરે છે. ખૂબસૂરત કુદરતી દૃશ્યોથી લઈને ગઈ રાતે વધેલા પિત્ઝાના ટુકડાથી લઈને પોતાના ફેવરિટ ઓશિકા સુધીની કલ્પના ન થઈ શકે એટલી વેરાઇટી ધરાવતા પાંચ અબજ ફોટા ઈન્સ્ટાગ્રામ પર શેર થયા છે. કેટલીય સેલિબ્રિટીઓ ઈન્સ્ટાગ્રામ પર ખાતાં ખોલાવીને પોતાની વૈભવી લાઈફસ્ટાઈલ અને ઈવેન્ટ્સના ફોટા મૂક્યા કરે છે. 'ટાઈમ' મેગેઝિને આ વર્ષના હન્ડ્રેડ મોસ્ટ ઈન્ફલુએન્શિયલ પીપલ ઓફ ધ વર્લ્ડ (દુનિયાની સૌથી વગદાર ૧૦૦ વ્યક્તિઓ)ની સૂચિમાં ૨૯ વર્ષના કેવિન સિસ્ટ્રોમનું નામ સામેલ કર્યું છે. એ ઈન્સ્ટાગ્રામના સહસ્થાપક ઉપરાંત સીઈઓ પણ છે. કેવિનના જીવને હજુ શાંતિ નથી. એ કહે છેઃ "આ બધું તો જાણે ઠીક છે પણ મારે હજુ કંઈક મોટું કરી દેખાડવું છે!"

કેવિન માટે એક બિલિયન ડોલર્સની ડીલ માત્ર ટેક ઓફ છે, અસલી ઉડ્ડયન તો હજુ બાકી છે! 0 0 0

Wednesday, May 29, 2013

મલ્ટિપ્લેક્સ: દિલ, દોસ્તી, પ્યાર, મહોબ્બત


Sandesh - Sanskaar Purti - 26 May 2013

Column : મલ્ટિપ્લેક્સ 

કોઈ પણ તેજસ્વી ડિરેક્ટરની બીજી ફિલ્મ હંમેશાં ખૂબ મહત્ત્વની હોય છે.  'વેક અપ સિડ' ફ્લ્યુક નહોતી એટલે કે તે અઠ્ઠેગઠ્ઠે સફળ થઈ ગયેલી ફિલ્મ નહોતી તે અયાન મુખરજીએ 'યે જવાની હૈ દીવાની'થી સાબિત  કરવું પડશે.




'વેક અપ સિડ'ની ઓપનિંગ સિકવન્સ યાદ કરો. કોલેજની પરીક્ષા સાવ માથા પર છે એટલે મસ્તમૌલા રણબીર કપૂર નાછૂટકે પોતાના કમરામાં રાતે ભણવા બેઠો છે. રાઉન્ડ-નેક ટીશર્ટ અને શોટ્ર્સની નીચે એણે કારણ વગર સ્કવેર-સ્કવેર ડિઝાઈનવાળાં રંગીન મોજાં પહેરી રાખ્યાં છે. ચોપડીમાં જીવ ચોંટતો નથી એટલે એના ઠાગાઠૈયા શરૂ થઈ જાય છે. વાંચવા સિવાયની તમામ એક્ટિવિટી એ કર્યા કરે છે. કાગળમાં લીટા કરે, ખુરસીમાં લાંબો-ટૂંકો થાય, કમ્પ્યુટર પર લેટેસ્ટ કારના ફોટા જોયા કરે, કિચનમાં ફ્રીજ ખુલ્લું રાખી ત્યાં જ બેઠા બેઠા હાથમાં જે આવે તે ઝાપટયા કરે. પાછો કમરામાં આવી પલંગ પર પડતું મૂકે છે, ઊંધો-ચત્તો આળોટે છે, પોતાનો કેમેરા હાથમાં લે છે. કેમેરા એક એવી વસ્તુ છે જેની સાથે એનો દિલનો નાતો છે. પછી સૂતાં સૂતાં ટાંટિયા ઊંચા કરી પોતાનાં રંગીન મોજાંના ફોટા પાડે છે. એમ જ.
આ રંગીન મોજાંવાળા પગનો ક્લોઝ-અપ 'વેક અપ સિડ'ની સિગ્નેચર ઇમેજ બની ગઈ. બે મિનિટની આ ક્રેડિટ સિકવન્સ ડિરેક્ટર અયાન મુખર્જીએ સિનેમાની દુનિયામાં પાડેલી પહેલી પા-પા પગલી હતી. કોન્ફિડન્ટ, કલ્પનાશીલ, હોઠ પર મુસ્કાન લાવી દે એવી. ૨૦૦૯માં રિલીઝ થયેલી 'વેક અપ સિડ' ખૂબ વખણાઈ. બોક્સઓફિસ પર પણ ચાલી ગઈ. આ સીધીસાદી ફિલ્મ આપણને એટલા માટે ગમી ગઈ હતી કે એની સ્ટોરીમાં, પાત્રાલેખનમાં ઈમાનદારી હતી, સાચુકલાપણું હતું. અયાન ખુદ એ વખતે છવ્વીસ વર્ષનો હતો અને આ યૂથફુલ ફિલ્મમાં એની ખુદની પર્સનાલિટી ઝળકતી હતી.


આવતા શુક્રવારે અયાન મુખરજીની બીજી ફિલ્મ રિલીઝ થઈ રહી છે - 'યે જવાની હૈ દીવાની'. એક રીતે આ 'વેક અપ સિડ'નું જ એક્સટેન્શન છે. 'વેક અપ સિડ'માં રણબીરના પાત્રની છોકરમત ગઈ નથી. એ હજુય સાંઢની જેમ વધી ગયેલા ટીનેજરની જેમ જ વર્તે છે. પણ 'યે જવાની હૈ દીવાની'માં રણબીરનું કેરેક્ટર પરિપક્વ થયંુ છે. એ હવે કન્ફ્યુઝ્ડ નથી, એ પોતાની જાતને થોડો ઘણો સમજવા લાગ્યો છે. આવું અયાન મુખરજીનું કહેવું છે.
રણબીરની જેમ અયાન પણ ફિલ્મી પરિવારનું ફરજંદ છે. એના દાદા શશધર મખર્જી એટલે મુંબઈના ફિલ્માલય સ્ટુડિયોના માલિક. શશધરબાબુના પાંચેય દીકરા ફિલ્મ લાઈનમાં આવ્યા. જોય મુખર્જી અને દેવ મુખર્જી હીરો બન્યા. શોમુ મુખર્જી, રોનો મુખર્જી અને શુબીર મુખર્જીએ ફિલ્મો ડિરેક્ટ કરી, પ્રોડયુસ કરી. શોમુ મુખર્જી એટલે એક્ટ્રેસ કાજોલ અને તનિશાના પપ્પા. અયાન, દેવ મુખર્જીનો દીકરો થાય. મતલબ કે કાજોલ અને અયાન પિતરાઈ ભાઈબહેન થાય. શશધર મુખર્જીના મોટા ભાઈનું નામ રામ મુખર્જી અને રામબાબુની દીકરીનું નામ રાની મુખર્જી. આમ, રાની મુખર્જી સગપણમાં કાજોલ અને અયાનની ફોઈ થાય.
અયાને કરિયર ચોઈસના મામલામાં ઝાઝું વિચારવાનું હતું જ નહીં. એણે શરૂઆત આશુતોષ ગોવારીકરને આસિસ્ટ કરવાથી કરી. તે વખત આશુતોષ 'સ્વદેશ' બનાવી રહ્યા હતા. પછી અયાને કરણ જોહરને 'કભી અલવિદા ના કહના'માં આસિસ્ટ કર્યા. ફિલ્મ પૂરી થઈ એટલે અયાન ત્રણ મહિનાનું વેકેશન પાડી ન્યૂયોર્ક ચાલ્યો ગયો. પછી ઘરે પાછા આવીને ચૂપચાપ 'વેક અપ સિડ' લખવા માંડી. આખી સ્ક્રિપ્ટ લખાઈ ગઈ એટલે ડરતાં ડરતાં કરણ જોહરને બતાવી. કરણે કહ્યું: ફાઈન, હું આ ફિલ્મ પ્રોડયુસ કરીશ. કરણના ધર્મા પ્રોડક્શન બેનરે અગાઉ આ ફ્લેવરની એક પણ ફિલ્મ પ્રોડયુસ કરી નહોતી.

પહેલી ફિલ્મ હિટ થઈ હોવા છતાં બીજી ફિલ્મ બનાવવામાં અયાને ચાર વર્ષ લઈ લીધાં. 'જુઓ, ક્રિએટિવિટીને સમયગાળા સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી,' એક મુલાકાતમાં અયાન કહે છે, 'મારું કંઈ એવું નથી કે બોસ, વર્ષમાં એક ફિલ્મ તો બનાવી જ નાખવાની. શક્ય છે કે મારી હવે પછીની ત્રીજી ફિલ્મ છેક છ વર્ષ પછી આવે. મને લાગે છે કે 'વેક અપ...'માં હું મારી જાતને પૂરેપૂરો વ્યક્ત કરી શક્યો નહોતો. એનું કારણ કદાચ એ છે કે તે વખતે હું સાવ નવો હતો, કાચો હતો. મને લાગે છે કે 'યે જવાની...'માં હું વધારે ખૂલીને વાત કરી શક્યો છું. 'વેક અપ...'માં બે જ પાત્રો હતાં અને એક ફ્લેટમાં જ આખી વાર્તા પૂરી થઈ જતી હતી. એની તુલનામાં 'યે જવાની...'નું વિઝ્યુઅલ કેન્વાસ ઘણું મોટું છે અને અહીં કેરેક્ટર્સ પણ વધારે છે.''વેક અપ સિડ'બની ગઈ તેના છ મહિના પછી અયાન એના કોઈ દોસ્તનાં લગ્નની સંગીતસંધ્યામાં ગયો હતો. બધા દોસ્તારોએ ભેગા થઈને ખૂબ ધમાલ કરી, ખૂબ ખાધું, ખૂબ પીધું. સવારના ચારેક વાગ્યે સૌ ગોવિંદા અને કરિશ્મા કપૂરના કોઈ ઢીન્ચાક ગીત પર મન મૂકીને ઝૂમી રહ્યા હતા અને અચાનક મારી ભીતર કશુંક બન્યું, અયાન કહે છે, "મેં જોયું કે હું અને મારા ફ્રેન્ડ્ઝ એકબીજાના સંગાથમાં એટલા બધા ખુશ હતા કે ન પૂછો વાત. મારા માટે એ એક ઈમોશનલ મોમેન્ટ હતી. મને થયું કે આ ફીલિંગ, આ બોન્ડિંગને પડદા પર કેપ્ચર કરવી જ પડે. બસ, 'યે જવાની હૈ દીવાની' નો આઈડિયા મારા મનમાં આ રીતે પેદા થયો."


આમ જોવા જાઓ તો 'યે જવાની...'માં નવું કશું નથી. તેમાં પ્રેમ, દોસ્તી અને લગ્ન જેવા સંબંધોને સમજવાની મથામણ કરી રહેલાં યંગસ્ટર્સની વાત છે, જે આપણે અગાઉ 'દિલ ચાહતા હૈ' પ્રકારની કેટલીય ફિલ્મોમાં જોઈ ચૂક્યા છીએ. જોવાનું ફક્ત એ છે કે અયાન કેટલી તાજગી સાથે આ વાત પડદા પર રજૂ કરી શકે છે. વચ્ચેનાં ચાર વર્ષમાં રણબીર એક એકટર તરીકે ખૂબ વિકસ્યો છે. 'રોકસ્ટાર' અને 'બરફી!' જેવી બેનમૂન ફિલ્મો કરી ચૂક્યો છે. 'બચના અય હસીનોં' દરમિયાન એ અને દીપિકા પદુકોણ રિલેશનશિપમાં હતાં. પછી તેમનું બ્રેક-અપ થઈ ગયું ને ઘણું બધું બન્યું. આ જૂનાં પ્રેમીઓએ ભૂતકાળની કડવાશ ભૂલી જઈને પાક્કા પ્રોફેશનલ્સની જેમ 'યે જવાની હૈ દીવાની'માં કામ કર્યું છે. ફિલ્મનો બીજો હીરો આદિત્ય રોય કપૂર છે, જે વિદ્યા બાલનનો સગો દિયર થાય. એની 'આશિકી-ટુ' ની સફળતા હજુ હવામાં છે એટલે એ પણ ફુલ ફોર્મમાં છે.
કોઈ પણ તેજસ્વી ડિરેક્ટરની બીજી ફિલ્મ હંમેશાં ખૂબ મહત્ત્વની હોય છે. પહેલી ફિલ્મ બનાવતી વખતે પેશનની તીવ્રતા હોય, રો એનર્જીથી છલકાતી હોય, પોતાની જાતને પુરવાર કરવાની લાલચોળ ઝંખના હોય. એની ટેલેન્ટનું ખરું માપ બીજી ફિલ્મની ગુણવત્તાથી નીકળતું હોય છે. જોઈએ, 'વેક અપ સિડ' ફ્લ્યુક નહોતી એટલે કે તે અઠ્ઠેગટ્વે સફળ થઈ ગયેલી ફિલ્મ નહોતી તે અયાન મુખરજીએ 'યે જવાની હૈ દીવાની'થી સાબિત કરી શકે છે કે કેમ.
શો-સ્ટોપર

રણબીર જુવાન છે, સકસેસફુલ છે. વો રોમાન્સ-વોમાન્સ અભી નહીં કરેગા તો કબ કરેગા? મેરી ઉંમર મેં? કુંવારો છે ત્યાં સુધી એને ગમે એટલા સંબંધો બાંધવાની છૂટ છે. પણ એક વાર પરણી જાય પછી અફેર-બફેર નહીં જોઈએ.
- રિશી કપૂર  

Cine Sandesh: રણદીપ કી તો નિકલ પડી!


Sandesh - Cine Sandesh Purti - 23 May 2013
Column: બોલિવૂડ એક્સપ્રેસ
સૈફને 'લવ આજકલ'માં અને રણબીર કપૂરને 'રોકસ્ટાર' ડિરેક્ટ કરનાર ઇમ્તિયાઝ અલીના મિડાસ ટચનો લાભ હવે રણદીપ હૂડાને મળવાનો છે

બો-બો ઉર્ફ બોલિવૂડ બોય આજે સૌથી પહેલાં જે સિતારાની વાત કરવાનો છે એ છે સૈફ અલી ખાન. સૈફ એટલે ઓફિશિયલી નવાબી માણસ. મોટેભાગે અદબથી વર્તનારો, પણ ક્યારેક કમાન છટકે ત્યારે ન કરવાનું કરી બેસે ને ન બોલવાનું બોલી નાખે. હુઆ યૂં કિ એક દિવસ તે 'બુલેટ રાજા'ના સેટ પર ડિરેક્ટર તિગમાંશુ ધુલિયા અને કો-એક્ટર જિમી શેરગિલ સાથે કોઈ શોટની ચર્ચા કરી રહ્યો હતો. એટલામાં એક આસિસ્ટન્ટ ડિરેક્ટરે આવીને તિગમાંશુને કહ્યું, 'સર, સોનાક્ષી મેમ રેડ ડ્રેસ પહેરવાની ના પાડે છે. કહે છે કે આ ડ્રેસમાં એ જાડી દેખાય છે. એ રેડને બદલે પર્પલ ડ્રેસ પહેરવા માગે છે, ચાલશે?' તિગમાંશુને બહુ ખીજ ચડી. શું બોલવું એને સમજાયું નહીં, પણ છોટે નવાબથી ન રહેવાયું. એણે તરત સંભળાવ્યું, 'સોનાક્ષીની ફિગર સાઇઝ ઝીરો તો છે નહીં, એ પર્પલ ડ્રેસમાંય જાડી જ લાગવાની. જો રહેગા વો દિખેગા હી ના. એને કહો કે ડિરેક્ટરે જે નક્કી કર્યો છે એ જ ડ્રેસ પહેરવો પડશે, આમાં ઓપ્શન છે જ નહીં.'
બિચારી સોનાક્ષી! એ ચૂપચાપ લાલ ડ્રેસ પહેરીને શોટ આપવા હાજર થઈ ગઈ. આ કયો સીન હતો તે કહેવાની જરૂર નથી, કેમ કે 'બુલેટ રાજા'માં સોનાક્ષીને ગેસના લાલચટ્ટાક સિલિન્ડર જેવા અવતારમાં જોશો એટલે તમે આપોઆપ સમજી જવાના.
                                                     0 0 0
ણાને અતિ હૃષ્ટપુષ્ટ સોનાક્ષીને જોઈને ગેસનો નળાકાર બાટલો યાદ આવે છે તો ઘણાને અરબી ઘોડી. એક જમાનામાં લોકોને સૈફની ભૂતપૂર્વ પત્ની અમૃતા સિંહનું મુખારવિંદ જોતાં ઘોડો યાદ આવતો. બો-બોને જોકે હણહણતા અશ્વ જોઈને રણદીપ હૂડા યાદ આવે છે, કેમ કે એને ઘોડા અતિ વહાલા છે. એણે એક-બે નહીં, પણ પાંચ-પાંચ જાતવાન ઘોડા પાળ્યા છે. રણદીપ ટેલેન્ટેડ એક્ટર છે, સરસ પર્સનાલિટી છે, પ્રભાવશાળી અવાજ છે. બોલિવૂડમાં પોતાનું સ્થાન બનાવતા તોય એને વર્ષો લાગ્યાં છે. ઇન્ડસ્ટ્રીમાં એણે સજ્જડ પોઝિશન બનાવી લીધી છે એવું તો હજુ પણ કહી શકાય એમ નથી. કદાચ ઇમ્તિયાઝ અલીની આગામી ફિલ્મ રિલીઝ થાય પછી એ સ્થિતિ આવે ખરી.
'યુ નો વોટ, ઇમ્તિયાઝે હજુ એની કરિયરની સૌથી પહેલી ફિલ્મ 'સોચા ન થા' પણ બનાવી નહોતી છેક ત્યારે આ ફિલ્મની વાર્તા મને સંભળાવી હતી.' રણદીપ કહે છે, 'મને આનંદ છે કે આટલાં વર્ષો પછી હવે ખરેખર તે ફિલ્મ બની રહી છે ત્યારે ઇમ્તિયાઝે મને જ સિલેક્ટ કર્યો' સારું કહેવાય, કારણ કે ઇમ્તિયાઝ આજે બોલિવૂડના સુપર હોટ એન્ડ હેપનિંગ ફિલ્મમેકર છે. એની ફિલ્મમાં કામ કરવા તો બોલિવૂડના મોટામાં મોટા હીરોલોગ પણ તૈયાર બેઠા છે. રણદીપ માત્ર ફિલ્મોનો નહીં, રંગભૂમિનો માણસ પણ છે. નસીરુદ્દીન શાહના થિયેટર ગ્રૂપ 'મોટલી' સાથે તે વર્ષોથી સંકળાયલો છે. તાજેતરમાં એણે હાથમાં કલમ યા તો કી-બોર્ડ પકડીને 'અ વોક ઇન ધ વૂડ્સ' નામના નાટકનું રૂપાંતર કર્યું. રત્ના પાઠક શાહે તે ડિરેક્ટ કર્યું છે અને નસીર તેમાં અભિનય કરે છે. વાહ! 
                                                 0 0 0
ણદીપ હૂડા અને કંગનામાં એક વાત કોમન છે, બન્ને એકસરખાં જડભરત છે! (બો-બો અહીં અકળાઈને અને ચીસ પાડીને એક ઘોષણા કરવા માગે છેઃ કંગનાની અટક 'રનૌત' છે, 'રાણાવત' નહીં, પ્લીઝ.) કંગના પણ પોતાનું ધાર્યું કરશે. પછી ભલે દુઃખી દુઃખી થઈ જવું પડે, પણ એ કદી પોતાની ભૂલ ધરાર નહીં કબૂલે. જરૂર નહોતી તોય એણે હોઠને પ્લાસ્ટિક સર્જરી દ્વારા ભરાવદાર કરાવ્યા. સર્જરી પછી ઊલટાની એ વિચિત્ર દેખાવા માંડી, પણ એ આ વાત નહીં સ્વીકારે એટલે નહીં જ સ્વીકારે.
મૂડી અને તરંગી માણસે પછી માનસિક શાંતિ માટે ચારે બાજુ હવાતિયાં મારવાં પડે. કંગનાનું પણ એવું જ છે. ટેન્શનમાં આવે એટલે એને હિમાલય ભાગી જવાનું મન થાય. કંગનાનું એક સપનું છે-હિલસ્ટેશન. મનાલીમાં આશ્રમ બનાવવાનું કે જ્યાં એયને લોકો શાંતિથી યોગસાધનામાં મગ્ન રહી શકે, મેડિટેશન કરી શકે. એણે બૌદ્ધ ધર્મને લગતાં કંઈકેટલાંય પુસ્તકો વાંચી કાઢયાં છે. સ્વામી વિવેકાનંદની ફિલોસોફી પણ કંગનાને ખૂબ સ્પર્શે છે. સારી વાત છે. બોલિવૂડ જેવા હાડોહાડ ભૌતિકવાદી ક્ષેત્રમાં રહીને એ જો થોડી ઘણી સ્પિરિચ્યુઅલ વસ્તુઓ વાંચી-વિચારી શકતી હશે તો એનું સંતુલન જળવાઈ રહેશે. 
ચાલો ત્યારે, જય બોલિવૂડ! જય ફ્રાઇડે!                                                0 0 0

ટેક ઓફ : જવાહરલાલ નહેરુ 'પ્લેબોય'માં!


Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 29 May 2013
Column: ટેક ઓફ
દુનિયામાં લોકોને એકબીજા સાથે જોડી રાખતું બળ કોઈ હોય તો એ સેક્સ છે,ધર્મ નહીં એવું 'પ્લેબોય'ના રંગીલા માલિક-તંત્રી હ્યુ હેફનરે એક વાર કહેલું. સવાલ એ છે કે 'પ્લેબોયજેવા ભમરાળા મેગેઝિનમાં જવાહરલાલ નહેરુનો ઇન્ટરવ્યૂ કેવી રીતે છપાઈ ગયો?



"રાજકારણીઓ અને છાપાંવાળા યા તો પત્રકારો વચ્ચે અમુક બાબતો કોમન છે. બન્ને પોતાની વાત પુરવાર કરવા ખૂબ બોલે છે. આ બન્ને ક્ષેત્રો એવાં છે જેમાં ક્વોલિફિકેશનની જરૂર પડતી નથી. જો રાજકારણી અને છાપાંવાળા પાસે અમુક પ્રકારની અભિવ્યક્તિની કળા હોય તો એનું કામ ચાલી જાય છે. એ જે બોલે છે કે લખે છે એની પાછળ કશુંક નક્કર હોય તે જરૂરી હોતું નથી. આ લોકો ડે-ટુ-ડે, અવર-ટુ-અવર,મિનિટ-ટુ-મિનિટ બેઝિક પર કામ કરતા હોય છે. એમની પાસે વિચારવાનો સમય જ હોતો નથી. મને લાગે છે કે ટેક્નોલોજી જે ઝડપથી વિકસી રહી છે તે જોતાં આ થવું અનિવાર્ય હતું."
આ જવાહરલાલ નહેરુના શબ્દો છે. આજની ચોવીસે કલાક ધમધમતી સેટેલાઇટ ન્યૂઝ ચેનલોના જમાનામાંય આ વાત કેટલી બધી રિલેવન્ટ લાગે છે. આ શબ્દો નહેરુજીએ પચાસ વર્ષ પહેલાં એક મેગેઝિનને આપેલા ઇન્ટરવ્યૂમાં ઉચ્ચાર્યા હતા. આ મેગેઝિન એટલે'પ્લેબોય'! 'પ્લેબોય' એટલે શું એ એડલ્ટ વાચકોને સમજાવવાનું ન હોય. પાનાં ભરી ભરીને સંપૂર્ણ નગ્ન સ્ત્રીઓની ભમરાળી તસવીરો છાપતાં આ અમેરિકન મેગેઝિનની બ્રાન્ડ-વેલ્યૂ એટલી ઊંચી છે કે વિશ્વની સૌથી સફળ મેગા બ્રાન્ડ્સમાં એનું નામ લેવાય છે. એક સમયે તેનું સરક્યુલેશન ૭૧,૬૧,૫૬૧ નકલો સુધી પહોંચી ગયું હતું. જોકે ઇન્ટરનેટ અને મોબાઇલ પોર્નોગ્રાફીના જમાનામાં'પ્લેબોય'નાં વળતાં પાણી થયાં છે. સાઉથ આફ્રિકામાં તેની પ્રિન્ટ એડિશન બંધ થવાની છે અને તેનું સ્થાન ડિજિટલ એડિશન લેવાની છે એવા સમાચાર છે, પણ નહેરુજીની મુલાકાત છપાઈ ત્યારે'પ્લેબોય' એકદમ રેડ હોટ ગણાતું હતું. ઓક્ટોબર-૧૯૬૩ના અંકમાં આ દસ પાનાંનો વિસ્તૃત અને સરસ ઇન્ટરવ્યૂ છપાયો હતો. મુખપૃષ્ઠ પર એલ્સા માર્ટિનેલી નામની ઇટાલિયન હિરોઇનની અર્ધનગ્ન તસવીર હતી. ભારતમાં 'પ્લેબોય'ના વેચાણ પર પ્રતિબંધ હતો એટલે આ અંકની કેટલીય નકલો દાણચોરીથી દેશમાં ઘૂસી ગઈ હતી.



'પ્લેબોય' વિશેનો એક જાણીતો જોક છે. સંસ્કારી લોકો કહેતાં હોય છે કે ના રે ના, અમને ક્યાં નાગડાપુંગડા ફોટાઓમાં રસ છે, અમે તો ઇન-ડેપ્થ ઇન્ટરવ્યૂ વાંચવા માટે 'પ્લેબોય' હાથમાં લઈએ છીએ! સાઠ વર્ષનું 'પ્લેબોય' શરૂઆતથી જ નગ્નિકાઓની તસવીરોની સાથે સાથે વિશ્વકક્ષાના નેતાઓ, કલાકારો, રમતવીરો અને અન્ય સેલિબ્રિટીઝની બીજે લગભગ ક્યાંય વાંચવા ન મળે એવી અફલાતૂન મુલાકાતો છાપતું આવ્યું છે તે હકીકત છે. મુલાકાત લેનારની પણ એક કક્ષા હોય. 
'પ્લેબોય' લોન્ચ થયું એ જ વર્ષે એટલે કે ૧૯૬૩માં નેહરુજી ઉપરાંત બબ્બે નોબેલ પ્રાઇઝ વિજેતાઓની મુલાકાતો છપાઈ હતી - માર્ચમાં બ્રિટિશ ફિલોસોફર બર્ટ્રાન્ડ રસેલ અને ડિસેમ્બરમાં આલ્બર્ટ સ્વાઇટ્ઝર. પછીના વર્ષે કોની કોની મુલાકાતો છપાઈ? માર્ચના અંકમાં 'ફ્યુચર શોક' પુસ્તક લખીને મશહૂર થઈ ગયેલા એલ્વિન ટોફલર વીસમી સદીની મહાન રશિયન-અમેરિકન લેખિકા એન રેન્ડની મુલાકાત લે છે. એન રેન્ડ અને તેમની 'ફાઉન્ટનહેડ' અને 'એટલાસ શ્રગ્ડ' જેવી અમર નવલકથાઓના ચાહકો માટે આ ઇન્ટરવ્યૂ મસ્ટ-રીડ છે. જૂનમાં સ્વીડિશ માસ્ટર ફિલ્મમેકર ઇન્ગમાર બર્ગમેન, જુલાઈમાં મહાન સ્પેનિશ સર્રિયલ પેઇન્ટર સાલ્વાડોર ડાલી, સપ્ટેમ્બરમાં અમેરિકન લેખક હેનરી મિલર અને ડિસેમ્બરમાં ઝીરો-ઝીરો-સેવન જેવું અમર પાત્ર સર્જનાર ઈયાન ફ્લેમિંગનો ઇન્ટરવ્યૂ છે! એક જ વર્ષમાં આટલા બધા મહાનુભાવો! ૧૯૬૫ના જાન્યુઆરીના અંક માટે માર્ટિન લ્યુથર કિંગ જુનિયરે અને ફેબ્રુઆરીના અંક માટે લોકપ્રિયતાની ચરમસીમા વટાવી જનાર રોકબેન્ડ બીટલ્સે મુલાકાત આપી છે. ફિડલ કાસ્ટ્રો, જિમી કાર્ટર, મોહમ્મદ અલી, સ્ટીવ જોબ્સ, બિલ ગેટ્સ... આ લિસ્ટ જેટલું લાંબું છે એટલું જ પ્રભાવશાળી છે. 'પ્લેબોય'ના ઇન્ટરવ્યૂઝના સંગ્રહો પુસ્તક સ્વરૂપે બહાર પડયા છે, જે ખરેખર વસાવવા જેવા છે.


રાજીવ ગાંધી ભારતના વડાપ્રધાન હતા ત્યારે તેમણે 'પેન્ટહાઉસ' નામના મેગેઝિનને 'ભૂલથી' એક ઇન્ટરવ્યૂ આપી દીધો હતો, જે ૧૯૮૭માં છપાયો હતો. 'પેન્ટહાઉસ' એ 'પ્લેબોય'ની તુલનામાં ખાસ્સું ડાઉનમાર્કેટ મેગેઝિન ગણાય. છેલ્લાં પંદરેક વર્ષથી તે હાર્ડકોર પોર્ન મેગેઝિન બની ગયું છે. ખેર, રાજીવ ગાંધીના નાનાજી પર પાછા ફરીએ તો જવાહરલાલ નહેરુને 'પ્લેબોય'ના ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન ૪૫ પ્રશ્નો પુછાયા હતા. આ તમામને તેમણે સંતોષકારક જવાબ આપ્યા. ઘણી વાતો કરી છે એમણે. ચીન, આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણ, ગાંધીજી, મીડિયા વગેરે વિશેના એમના વિચારો આજે પણ પ્રસ્તુત લાગે છે. 
ખેર, કહાનીમાં ટ્વિસ્ટ તો હવે આવે છે. જવાહરલાલ નહેરુની મુલાકાતવાળો અંક ક્લોઝ થઈ રહ્યો હતો ત્યારે વોશિંગ્ટન ખાતેના ભારતીય રાજદૂતાલયે'પ્લેબોય' નો સંપર્ક કરી બોમ્બ ફોડયોઃ અમારા વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુએ 'પ્લેબોય'ના કોઈ પ્રતિનિધિને ક્યારેય મુલાકાત આપી જ નથી! મુલાકાતવાળાં પાનાં ઓલરેડી છપાવા જતાં રહ્યાં હતાં એટલે એનું હવે કશું થઈ શકે એમ નહોતું. આથી'પ્લેબોય'ના એ જ અંકના ત્રીજા પાના પર બોક્સ આઇટમમાં તંત્રીનોંધ છપાઈઃ
"આ અંકમાં છપાયેલી મિસ્ટર નહેરુની મુલાકાત એક્સક્લ્યૂઝિવ કે વ્યક્તિગત વાતચીતના આધારે લખાયેલી નથી, બલકે ભારતના રાજકીય વડા તરીકે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષો દરમિયાન તેમણે અલગ અલગ જગ્યાએ આપેલાં ભાષણો, નિવેદનો વગેરેમાંથી વાક્યો અને ફકરા જોડીને ઘડી કાઢવામાં આવી છે. અમને આ મટીરિયલ જાણીતા પત્રકાર-પ્રકાશકે સબમિટ કર્યું હતું. ભૂતકાળમાં તેઓ દુનિયાભરના કેટલાય મહાનુભાવોની મુલાકાતો લઈ ચૂક્યા છે. અમને આ લખાણ 'એક્સક્લ્યૂઝિવ ઇન્ટરવ્યૂ'ના ઓઠા હેઠળ વેચવામાં આવ્યું હતું. લખાણની સાથે પત્રકારે નહેરુજી સાથેની પોતાની તસવીર પણ બીડી હતી. આ મુલાકાતની અધિકૃતતા પર શંકા પેદા કરવાનું અમારી પાસે કોઈ જ કારણ જ નહોતું. અલબત્ત, ભારતીય સરકાર તરફથી કરવામાં આવેલી ઓફિશિયલ સ્પષ્ટતાનો આદર થવો જોઈએ. અમે પત્રકારનો સંપર્ક કરવાની ઘણી કોશિશ કરી, જે નિષ્ફળ નીવડી છે. અમે એડિયોરિયલ ઇન્ટિગ્રિટી (પ્રામાણિકતા)માં માનતા હોવાથી આ નોંધ છાપી રહ્યા છીએ."
'પ્લેબોય'નો આ અંક બજારમાં આવ્યો તે પછી સાત મહિના બાદ ૨૭ મે, ૧૯૬૪ના રોજ નહેરુજીનું નિધન થયું. મતલબ કે નહેરુજીની ૪૯મી પુણ્યતિથિ બે દિવસ પહેલાં જ ગઈ. મજાની વાત એ છે કે ઇન્ટરવ્યૂ જેન્યુઇન નથી એવા ખુલાસા છતાંય અંકનું મહત્ત્વ ઘટયું નહીં. આજની તારીખેય નહેરુચાચાવાળો 'પ્લેબોય'નો અંક 'કલેક્ટર્સ આઇટમ' ગણાય છે! 
                                                000

EXTRA FEATURE: 
Full Text of Nehru’s Interview to the Playboy magazine
[Courtesy: Playboy magazine, Oct.1963]
Playboy: Mr.Nehru, during your 16 years as Prime Minister of India, you have endeavored – with considerable success – to keep yourself and your country aloof from the partisan conflicts of the Cold War. From your vantage point of nonalignment, how would you assess the dominant mood of our time? (1)
Nehru: The symbol of the age is the nuclear bomb – or nuclear energy, if you like, though it is well to remember that today nuclear energy is thought of in terms of bombs only. Man’s thinking is conditioned by that symbol. Probably, the prevailing feeling in the world today is fear. Almost everybody is afraid of something; every country is afraid of some other country. Hundreds of millions all over the world live under some kind of suspended sentence of death – from day to day an atmosphere is created in people’s minds of death’s inevitability. We seem to be driven helplessly toward the abyss. More and more people in responsible positions talk in terms of passion, revenge and retaliation. They talk of security and behave in a way which is likely to put an end to all security. They talk of peace and think and act in terms of war.
Playboy: What do you think are the possible consequences of this war mentality? (2)
Nehru: When the desire for survival asserts itself, then logical thinking and the reasoning faculties do not even function. Human beings forget their humanity, because they are fighting to escape some dreadful terror. They do not care what happens or what they do in order to survive. But when the real struggle comes, few may survive and, possibly, those who do will not be human. If it comes, it will be an overwhelming and all-enveloping war, a war which may well bring utter destruction to the world and which will probably ruin the structure of modern civilization. The democratic nations may win the war – mind you, I have little doubt that they will – but I doubt if after the disaster of a world war, democracy could survive at all. What we are discussing, therefore, is a matter of the greatest consequence. I wish to say frankly that I have no easy remedy. All we can do is to grope in the dim twilight for something that will, perhaps, prevent the twilight from becoming dark night.
Playboy: How, in your opinion, can the malignant belief in the inevitability of war be most effectively countered? (3)
Nehru: Something more is necessary than mere formulas. What we need is a passion for peace. It is to this temper of peace that I want especially to direct my mind and your mind. While we are in the midst of an international crisis, perhaps an even greater crisis confronts us today in the spirit of man. We have built up a great civilization and its achievements are remarkable. It holds the promise of even greater achievements in the future. But while these material achievements are very great, somehow we appear to be slipping away from the very essence of civilization. Ultimately, culture and civilization rest in the mind and behavior of man and not in the material evidence of it that we see around us. In times of war the civilizing process stops and we go back to some barbarous phase of the human kind.
Playboy: A popular truism holds that the civilizing process will be accelerated by the dissemination of knowledge through modern communications and transport. Do you agree? (4)
Nehru: There is a great deal of confusion in my mind on this point. Nations, individuals and groups talk of understanding one another and it seems obvious that people should try to understand and to learn from one another. Yet, when I look through the pages of history or study current events, I sometimes find that people who know one another most, quarrel most. Countries which are next door in Europe or in Asia somehow seem to rub one another the wrong way, though they know one another very thoroughly. Thus knowledge, by itself, does not lead to greater cooperation or friendship.
Playboy: What do you believe must be the concomitant of knowledge? (5)
Nehru: If we approach our fellow human beings or countries in a friendly way, with our minds and hearts open – and that does not mean surrendering something
that we consider of essential value to truth or to our own genius – then we shall be led not only towards understanding but towards the right type of understanding.
Playboy: How does this philosophy – the concept of the open hand and the open heart – relate to India’s foreign policy? (6)
Nehru: There are only two ways of approaching the problem of international relations. One is the conviction that, even though we try to avoid it, war is bound to come. Therefore, we should prepare for it and when it comes, join this side or that. The other way starts with the feeling that it can be avoided. Now, there is a great difference in these two approaches. If you are mentally convinced that war is bound to come, you naturally accustom yourself to the idea and, perhaps unconsciously, even work for it. On the other hand, if you want to work for the avoidance of war, you must believe that it can be avoided. Of course, no country can entirely ignore the possibility of being entangled in a war; it must take such precautions as it ought to.
Playboy: For India, this possibility became reality last October when 110,000 Red Chinese troops poured down from the Himalayas into Ladakh and the North East Frontier Agency to launch a month-long border war which ended with the present uneasy ceasefire. Is it true, as has been reported, that you believe communism per se had nothing to do with China’s attack? (7)
Nehru: Yes. Chiang Kai-shek makes the same claims on our territory as those made by the Chinese Communists.
Playboy: At the time of the Chinese invasion, India’s military forces appeared to be poorly equipped and inadequately armed, a condition for which many blamed former Defence Minister V.K.Krishna Menon. In fact, it has been suggested that were it not for India’s dispute with Pakistan over Kashmir the Indian army might scarcely have been maintained at all. What is your attitude toward armed forces in general – and as they affect India? (8)
Nehru: Our army, navy and airforce are not worth mentioning compared with the armadas of other nations. But have these countries solved their problems with the help of their armed forces? I am of the opinion that they have not. We find that somehow the methods we adopt to deal with evil only result in more evil. We have to meet the evil with armed force; yet in doing so we are ourselves corrupted by that evil. Eventually, we develop what may be called the military outlook. While there have been great soldiers in the past, I do not think that the military outlook or the purely military method has yet solved any major problem of the world. That was why a great Frenchman once said that was was much too serious to be entrusted to soldiers. But if it is too serious to be entrusted to the soldier, to entrust it to a civilian with a military outlook is worse.
Playboy: In view of what you have just said, would you characterize as a pacifist? (9)
Nehru: I am not a pacifist. Unhappily, the world of today finds that it cannot do without force. We have to protect ourselves and to prepare ourselves for evey contingency. We have to meet aggression and evils of other kinds. But in resisting evil, we must not allow ourselves to be swept away by our own passions and fears and act in a manner which is itself evil. Even in resisting evil and aggression, we have always to maintain the temper of peace and hold out the hand of friendship to those who, through fear or for other reasons, may be opposed to us. That is the lesson that our great leader Mahatma Gandhi taught us and, imperfect as we are, we draw inspiration from that great teaching.
Playboy: You once wrote that only two people have genuinely influenced your life – your father, personally, and Mahatma Gandhi, ideologically. What in Gandhi’s thinking most impressed you – and your countrymen? (10)
Nehru: Mahatma Gandhi, in a sense, burst upon the Indian scene. He was, of course, known before and loved and admired for his work in South Africa but he had not functioned on an all-India plane. He suddenly started functioning. And there was magic about the message he gave. It was very simple. His analysis of the situation in India was essentially that we were suffering terribly from fear, so he just went about telling us. ‘Don’t be afraid. Why are you afraid? What can happen to you?’ Of course, when he talked in these terms he was thinking of our political fears. If we did something that the British Government did not like, well, we’d be punished. We’d be sent to prison. We might be shot. And so a general sense of fear pervaded the land. It would take hold of the poorest peasant, the lowliest of all our people, whose produce or nearly all of it went to his landlord and who hardly had enough food to eat. This poor man was kicked and cuffed by everybody – by his landlord, by his landlord’s agent, by the police, by the moneylender.
Playboy: Why was Gandhi so dramatically effective in dispelling this sense of fear? (11)
Nehru: Whether there was something in the atmosphere or some magic in Gandhi’s voice, I do not know. Anyhow, this very simple lesson – ‘Don’t be afraid’ – caught on and we realized, with a tremendous lifting of hearts, that there was nothing to fear. Even the poor peasant straightened his back a little and began to look people in the face and there was a ray of hope in his sunken eyes. Obviously, if we had gone to prison for some high misdemeanor with disgrace attached to it, it would have been terribly painful. But because we felt we were serving a great cause, it became not a fate to be afraid of but something to be coveted. Many of us in India have spent a great part of our lives in trying, tough imperfectly, to follow the teachings of our great leader. We were poor stuff. Again and again, he gave us strength and the vision to achieve our goal. For 30 years or more, we took shelter under his shadow and under his guidance.
Playboy: A profoundly important part of his teachings was, of course, the commitment to nonviolence. Do you consider nonviolence to be an effective tool of international diplomacy today? (12)
Nehru: The efficacy of nonviolence is not entirely convincing. None of us would dare, in the present state of the world, to do away with the instruments of organized violence. We have, indeed, fallen far below what might be called the Gandhian ideology, though it still influences us to some extent. Anyway, it is not a question of ideologies at all; it is a question of looking at the world with clear eyes. Mahatma Gandhi once spoke warningly of the countries of the world looking at one another with bloodshot eyes. I try, as far as I can, to keep my eyes clear; bloodshot eyes bode no clear thinking, and no clear action.
Playboy: In your eloquent and moving funeral oration following Gandhi’s assassination in 1948, you said: ‘The light that has illumined this country for these many, many years will illumine this country for many more years, and a thousand years later, that light will still be seen in this country…’ While Gandhi’s memory quite obviously still lives, do you feel that his light still shines on your country with undiminished brilliance? (13)
Nehru: Mahatma Gandhi and the Hindu poet Rabindranath Tagore gave birth to India as she is today. We are their children in thought – very imperfect, very foolish children but their children, nevertheless. Both of them, though vastly different, sprang from the soil and culture of India and are rooted in the 10,000 year old Indian tradition – both so different but both reminding us of the innumerable facets of India. They represented the ideal of young India – the ideal which I had in my young days and which possibly many people still have. And yet I find that those two men somehow seem very distant now. Though we speak of them very often, we have fallen into different ways of thinking and taken to other ideals. Instead of that mighty sprit of creative effort and faith and hope, which those men in their own different ways represented in the modern age, India, as also other countries, begins to represent more and more a spirit of denial and destruction. And so, a fear creeps into my mind; are all our labors possibly going to be swept away by something totally beyond our control?
Playboy: In an effort to maintain a degree of control in international affairs, India has pursued the policy of nonalignment. You have been quoted as saying that the existence of this independent force lessens the danger of war between the two major groups. Exactly what can a third force do? (14)
Nehru: We cannot influence other countries by force of arms or pressure or money. What we can do positively is not much. To imagine that we will shake the world or fashion international affairs according to our thinking is absurd. We cannot issue ultimatums or make demands; nor can we express our views in strong language to the world at large because it has little meaning unless we are in a position to do something about it. It is certainly within our power not to do anything or say anything which will increase the fear and the hatred. We should not indulge in the contest of shouting, cursing and slandering which seems to have replaced diplomacy. Where we can help positively, we should help, although there is always the risk that our attempts may fail. We cannot take the world on our shoulders and remodel it according to our heart’s desire – but we can help in creating a climate of peace which is so essential for the realization of our objectives.
Playboy: Was this the philosophy underlying your efforts as peacemaker in the power struggles in the Congo, Indochina and Korea? (15)
Nehru: Yes. I have often pointed out that our policy is not merely negative or neutral or passive; so far as I can see, it is a very active one. We do not wish to play a large part in the affairs of the world. We have troubles of our own. But, where our voice is sought, it will be given in accordance with our views and nobody else’s, regardless of the pressure that is brought to bear upon us.
Playboy: And there times when candor should be muted by diplomatic considerations – or do you believe that honesty is always the best foreign policy? (16)
Nehru: We naturally like to avoid what might be called defamatory attacks against leading foreign nations or personalities. You can criticize as much as you like either our policy or any other country’s policy but you must always keep in mind that the affairs of the world are in a very delicate state and words,whether oral or written, count; they make a difference for good or for evil. A word said out of place may create a grave situation, and often does. In fact, it would be a good thing, I think, if most statesmen dealing with foreign affairs became quiet for a few months. It would be still better if newspapers became quiet for a few months, too. It would be best of all if everybody were quiet for a few months.
Playboy: You have at times been critical of the United Nations – for example, when that organization branded the Red Chinese as aggressors in Korea. What, exactly, is your attitude toward the UN? (17)
Nehru: I believe all of us are liable to error and I rebel against the notion that an organization or idea or country can be infallible. So, I have ventured, in all humility, sometimes to criticize those developments at the United Nations which seemed to me to be out of keeping with its charter and its past record and professions. Nevertheless, I have believed, and I do believe, that the United Nations, in spite of its many faults, in spite of its having deviated from its aims somewhat, is a basic and fundamental part of the structure of the world today. If the United Nations ceases to be, or if it radically changes its position and nature, then there is nothing left which would inspire hope for the future. We shall have to go through terrible experiences and face disasters again before we return to something which offers a forum for all nations, differing as they do from one another.
Playboy: Then India’s foreign policy includes firm support of the UN? (18)
Nehru: We are a member of the family of nations and we have no wish to shirk any of the obligations and burdens of that membership. We have accepted fully the obligations of membership in the United Nations and intend to abide by them. But that can only be done effectively in our own way and of our own choice. Our immediate needs are economic betterment and raising the standards of our people. The more we succeed in this, the more we can serve the cause of peace in the world.
Playboy: Do you ever see the UN as a forum for debate between the forces of evil and the forces of morality? (19)
Nehru: We here and elsewhere are apt to say that a country is good or bad, as though countries were solid blocks which are good or bad. They consist of millions of human beings – very decent and peaceful human beings. Governments may go wrong and more so politicians. But do not ever talk of countries and peoples as bad. There is a great deal of common humanity in all of us, and in all the countries, although we may differ outwardly a great deal. Yet we find people, nations and statesmen talking in terms of the greatest certitude about their being right and about their undertaking some moral crusade or other for the benefit of mankind. Sometimes, I feel that the world might be better off if there were fewer of thse modern crusaders about. Everyone wants not only to carry on a moral crusade in his own environment but to impose his moral crusade upon another. When moralities or the objectives of the moral crusades differ, conflict inevitably comes.
Playboy: In a speech given in 1947, on the eve of Indian independence, you said, ‘Long years ago we made a tryst with destiny, and now comes the time when we shall redeem our pledge, not wholly or in full measure, but very substantially.’ How substantial has the redemption of this pledge been? What is the spiritual and material condition of India today, after 16 years of independence? (20)
Nehru: India today presents a very mixed picture of hope and anguish, of remarkable advances and at the same time of inertia, of a new spirit and also of the dead hand of privilege, of an over-all and growing unity and of many disruptive tendencies. There is a great vitality and a ferment in people’s minds and activities. Perhaps we who live in the middle of this ever-changing scene do not always realize the full significane of all that is happening. Often outsiders can make a better appraisal of the situation. It is remarkable that a country and a people rooted in the remote past, who have shown so much resistance to change, should now be marching forward rapidly. We are making history in India even though we might not be conscious of it.
Playboy: In that same 1947 speech you specifically called for ‘the ending of poverty and ignorance and disease and inequality of opportunity’ in India. Are you still optimistic about the eventual elimination of these conditions? (21)
Nehru: What tomorrow’s India will be like, I cannot say. I can only express my hopes and wishes. Naturally, I want India to advance on the material plane, to fulfill her plans, to raise the standard of living of her vast population. I want the narrow conflicts of today in the name of religion or caste, language or province, to cease, and a classless and casteless society to be built up where every individual has full opportunity to grow according to his worth and ability. In particular, I hope that the curse of caste will be ended, for with it there cannot be either democracy or socialism. Tomorrow’s India will be what we make it by today’s labors. I have no doubt but that India will progress industrially and otherwise; that she will advance in science and technology; that our people’s standards will rise; that education will spread; that health conditions will be better; and that art and culture will enrich people’s lives. We have started on this pilgrimage with strong purpose and good heart, and we shall reach the end of the journey, however long that might be. But what I am concerned with is not merely our material progress, but the quality and depth of our people. Gaining power through industrial processes, will they lose themselves in the quest of individual wealth and soft living? That would be a tragedy for it would be a negation of what India has stood for in the past and, I think, in the present time also as exemplified by Gandhi. Power is necessary, but wisdom is essential. It is only power with wisdom that is good.
Playboy: In point of material progress, it has been observed that at the time of the Red Chinese attack last year, India – then entering her third Five Year Plan – had a greater growth rate than the Chinese. Is it your own belief that India is the faster growing of the two countries? (22)
Nehru: It is not fair to compare India with China. I do not mean to imply that we are cleverer than China or that we are going ahead faster. The Chinese are an amazing people – amazing in the sense of their capacity for hard work and for cooperative work. I doubt if there are any other people quite equal to them in this respect. But, between us, there is a very big difference, the effects of which it remains for history to show. The difference is that we are trying to function in a democratic setup.
Playboy: Do you believe that a democratic setup is morally superior to one that is communistic? (23)
Nehru: It is no good saying that we are better or more virtuous than others. No question of virtue is involved in this. Ultimately, it is a question of which setup and which structure of government – political or economic – pays the highest dividends. When I say highest dividends, although they are important, but cultural and spiritual dividends also. We have deliberately chosen a democratic setup and we feel that it is good for our people and for our country in the ultimate analysis.
Playboy: What do you consider to be the major defects of a democratic system? (24)
Nehru: Democracy does not like stinting in the present – not usually. In times of great crisis, it might. Democracy wants today the good things of today. That is its disadvantage. Too, with all my admiration and love for democracy, I am not prepared to accept the statement that the largest number of people are always right. Now, I have little doubt that democracy is the best of all the various methods available to us for the governance of human beings. It offers society something of the highest human values. At the same time, we are seeing today the emergence of democracy in a somewhat uncontrolled form. When we think of democracy, we normally think of it in the rather limited sense of the 19th Century or the early 20th Century use of the term. Owing to the remarkable technological growth, we now have vast masses of human beings brought up by the industrial revolution, who are not encouraged or given an opportunity to think much. They live a life which, from the point of view of physical comfort, is incomparably better than it has been in any previous generation, but they seldom have a chance to think. And yet, in a democratic system, it is this vast mass of human beings that will ultimately elect those who govern.
Playboy: Do you think that the judgment of the electorate is likely to improve? (25)
Nehru: That becomes a little doubtful. I think it may be said without offense – for I belong to that tribe of politicians – that the quality of men who are selected by this modern democratic method of adult suffrage gradually deteriorates. There are outstanding individuals chosen, no doubt, but their quality does deteriorate because of this lack of thinking and because of the application of modern methods of propaganda. All the noise and din and the machinery of advertisement prevent men from thinking. They react to it by producing a dictator or a dumb politician, who is insensitive, who can stand all the noise in the world and yet remain standing on his two feet. He gets elected while his rival collapses because he cannot stand all this din. It is an extraordinary state of affairs.
Playboy: The story is told that when the first airplane landed in Ladakh in 1948, the country people ran up with bundles of hay to feed it. Apocryphal or no, the tale serves to dramatize the sharp wrench which technology is giving – and will continue to give – to accustomed ways of thinking in India. What is your personal reaction to modern mechanization? (26)
Nehru: I admire the machine greatly. But it grows and grows and grows till it becomes almost human; it begins to think – to give answers to questions. It becomes human, and the human being appears to become more and more a machine. If the human mind loses its creative faculty and becomes more and more of a machine, then surely that is a tragedy for humanity.
Playboy: Do you feel that this sort of mechanical perversion can also extend into the realm of science? (27)
Nehru: We come up against a certain inherent conflict in society between the coexisting principles of continuity and of conservatism and the scientific principle of discovery which brings about change and challenges that continuity. The scientific worker, although he is praised and patted on the back, is, nevertheless, not wholly approved of, because he comes and upsets the status quo. Normally speaking, science seldom really has the facilities that it deserves except when some misfortune comes to a country in the shape of war. Then everything has to be set aside and science has its way, even though it is for an evil purpose.
Playboy: Is the fact that India’s population is now approaching 440,000,000 – more people than the combined populations of South America, Africa and Australia – a matter of immediate concern to you and your government? (28)
Nehru: It is expected that the world population may be anything between 3,500,000,000 and 5,000,000,000 by the end of this century. In India, the estimates vary between 600,000,000 and 680,000,000 by the year 2000. The figure of 600,000,000 is the least that we can expect, provided we can check the pace of growth to some extent. There are two aspects of this growth of population. The one with which we are most concerned is that it comes in the way of our economic advance and keeps standards low even though we might be making progress in other directions. The other is that this tremendous world growth is eating up the world’s resources and industrial materials at a terrific pace. Thus two consequences flow; one is that we must check the rate of growth of population and the other that we must find other power sources and materials. Possibly the development of nuclear energy will provide us with other sources of power. We in India are most concerned with checking the growth of population and this has become a matter not only of importance but of urgency.
Playboy: One means of raising the standard of living of such a vast number of people is education – and one means of education is through the existence of a vigorous press. Are you in favor of forceful governmetal control or intervention to insure that the news is properly reported by a country’s newspapers? (29)
Nehru: Very few individuals are competent enough to know facts or form an opinion about distant occurrences independently. They are naturally guided by what the press says. Newspapers are, of course, of all kinds. There are responsible newspapers; there are newspapers which are sometimes responsible; and there are some sheets which seem to excel only in flights of imagination and other acts of irresponsibility. In the old days, it was, or at least was thought to be, the function of the government to suppress the newspapers that had an evil tendency, in the opinion of the government. That, of course, is an utterly wrong approach because you cannot cure the evil by trying to suppress it.
Playboy: As an advocate of freedom of the press in theory, do you ever find fault with it in practice? (30)
Nehru: The person who gets the opportunity to express himself nowadays is the person with means. He can run newspapers, buy them or stop them, employ people who he likes and dismiss people who he dislikes. So, it may be that the freedom of the press means not so much freedom of the writer to write what he will, but rather of the owner of a newspaper to see that the writer writes something that he wants him to write. The freedom of the press may come to mean the freedom of persons who have a knack of making money and that, after all, is not such a noble thing. I think of all these difficulties and wonder how we can have real freedom of the press – a real expresion of opinion for or against whatever it might be, and no suppression of any real opinion – provided it is not indecent or vulgar and provided it is not exploited for wrong ends.
Playboy: Do you believe that newspapers influence political opinion to any great degree? (31)
Nehru: I rather doubt it. They give the news, of course, but I doubt if they have any great influence politically. You have seen in other countries – democratic countries – how a great number of newspapers have supported one party while another has won the elections.
Playboy: You yourself, of course, have not been exempt from editorial criticism either at home or abroad. What is your reaction when, for example, the Indian Express labels your farm cooperative plan ‘economic rubbish’, or when the American press berates you for your Goa policy? (32)
Nehru: I should like to say that I endeavor to consider matters as dispassionately and as objectively as possible. I have tried to profit by the comments and criticisms made. I shall, however, repudiate the charge of complacency and smugness that has been leveled against me and my colleagues. I cannot conceive how any person charged with responsibility can be complacent today. Complacency comes when one’s mind is closed and one accepts a dogmatic phrase. Complacency is a narrowness of outlook.
Playboy: As a statesman who has had considerable experience with both newspapermen and politicians, how would yoy compare the two professions? (33)
Nehru: To some extent, politicians and newspapermen or journalists have much in common. Both presume to talk too much, to deliver homilies; both, generally speaking, require no qualifications at all for their job. If a politician or a newspaperman has a certain gift of expression, he gets going; whether or not there is any content behind that expressin is totally immaterial. Normally a politician or a newspaperman has few lucid moments, because he functions from day to day, hour to hour, and minute to minute. He does not have the time to think. I suppose this is an inevitable development of technological improvements and advancement. We apply the newspaper habit of reading to books, with the result that our minds sometimes function with brilliance but hardly ever with depth.
Playboy: Which approach is the more effective in dealing with your own duties – the cerebral or the pragmatic? (34)
Nehru: I am a humble seeker after truth, one who has continuously struggled to find the way, not always with success, to fit action to the objectives and ideals that he had held. The process is always difficult. Politicians have to deal with day-to-day problems, and they seek immediate remedies. Philosophers think of ultimate objectives, and are apt to lose touch with the day-to-day world and its problems. Neither approach appears to be adequate by itself.
Playboy: As the leader of one of the world’s most religious peoples, how would you assess the impact of religion upon a nation’s social progress? (35)
Nehru: We have had great religions and they have had an enormous effect on humanity. Yet, if I may say so with all respect and without meaning any ill to any person, those very religions, in the measure that they made the mind of man static, dogmatic and bigoted, have had, to my mind, an evil effect. The lessons they taught may be good but when it is claimed that the last word has been said, society becomes static. Almost every country in the world believes that it has some special dispensation from Providence, that it is of the chosen people or race and that others, whether they are good or bad, are somewhat inferior creatures.
Playboy: What effect has such thinking had on the countries of Asia? (36)
Nehru: The nations of the East are strongly entrenched in their own ideas and convictions and sometimes in their own sense of superiority about certain matters. Anyhow, in the course of the last two or three hundred years, they have received many knocks on the head and they have been humiliated, debased and exploited. And so, in spite of their feeling that they were superior in many ways, they were forced to admit that they could be exploited. To some extent, this brought a sense of realism to them. There was also an attempt to escape from reality by saying that it was sad that we were not so advanced in material and technical things, but that these were after all superficial; nevertheless, we were superior in essential things, in spiritual and moral values. I have no doubt that spiritual and moral values are ultimately more important, but this method of finding escape in the thought that one is spiritually superior, simply because one is inferior in a material and physical sense, is surprising. It does not follow by any means. It is an escape from facing up to the causes of one’s degradation.
Playboy: Such reservations notwithstanding, you have been quoted as believing that it is ‘natural’ to extend a religious outlook to international affairs. Would you amplify this thought? (37)
Nehru: In this torn and distorted world, I am a very confused person. I often stumble. I try to search for what is lacking in me and to find out what is wanted of me by my country and my people. The message of Buddha may well help to solve the problems of our troubled and tormented world. I often feel that, perhaps, if we think more of that basic teaching of the avoidance of hatred and violence, we may be nearer the solution of our problems.
Playboy: Looking back on a lifetime of dedicated service to your country and considering the international recognition and respect that this service has brought to you, what do you feel to be your single greatest honor? (38)
Nehru: The affection that has been lavished upon me by the people of my country is the greatest honor that can come to anybody. It is overwhelming and makes me feel very humble.
Playboy: If you were given your life to live over again, would you try to effect any major changes? (39)
Nehru: I would endeavor to improve in many ways what I had previously done, but my major decisions in public affairs would remain untouched. Indeed, I could not vary them, for they were stronger than myself, and a force beyond my control drove me to them.
Playboy: Your heavy round-the-clock work schedule, and your apparent aversion to vacations have become almost legendary in New Delhi. Do you every rely on pills as a source of energy? (40)
Nehru: No. I am a very bad product of the pharmaceutical age because I have hardly ever taken any medicine, pills or drugs.
Playboy: As a lifelong student of history, and the author of such historical works as Glimpses of World History and The Discovery of India, would you give us a capsule summation of how you view the historical process? (41)
Nehru: Men of law lay down constitutions, but history is really made by great minds, large hearts and stout arms; by sweat, tears and toil of a people. A country’s real strength lies in the capacity of her people for disciplined work. It does not really matter very much whether you remember the names of kings or not, but it is important that you remember the achievements of a race.
Playboy: The Indian writer Santha Rama Rau, in summarizing your achievements, has described you as a statesman who is ‘the initiator of revolutionary ideas that have affected most of Asia and a great part of Africa, a figure who has left his mark on the world and his name in history’. With so much accomplished, what now is your major ambition? (42)
Nehru: Many years ago I read in the writings of George Bernard Shaw a passage that moved me and found an answering echo in my mind and heart. He wrote: ‘This is the true joy in life, the being used for a purpose recognized by yourself as a mighty one; the being thoroughly worn out before you are thrown on the scrap heap; the being a force of Nature instead of a feverish, selfish little clod of ailments and grievances, complaining that the world will not devote itself to making you happy.’ The only ambition I have is that, to the end of my days, I should work my hardest, and then, when I have done my job, that I should be thrown on the scrap heap. When I have done my job, there is no need to bother about me further.
Playboy: Reviewing the history of your own lifetime, what trend – either moral or materialistic – discourages you most? (43)
Nehru: The one very grave and disheartening feature of the present day is a rapid fall in mental and moral standards in all countries. People have become, because of the process of disintegration, somewhat neurotic and hysterical and quite unable to judge anything, more brutal in thought, speech and action. The human values seem to have suffered considerably. Of course, plenty of human values still remain. I am not saying that everything worthwhile is completely destroyed, but I do say that the process of coarsening is going on apace all over the world, including my own country. I have no magic remedies for the world’s ills or our own. The only remedy is to try to understand the disease.
Playboy: Will a cure ever be found for the disease? (44)
Nehru: Obviously it will be impossible for me and impossible for you to function adequately if we do not believe in the ultimate triumph of creative and unifying processes of the day. If you align yourself to some great purpose or to something elemental, it ennobles you. Whether the reward comes or not, the mere fact of working for it is reward enough. Looking back on the long perspective and panorama of history, one sees periods when great crisis faced the world, and people living then thought that their time was the worst of all times, the most critical, the most dangerous. And yet the world survived. Faith gives one the strength to survive. It is good to have that faith.
Playboy: Then is it accurate to say that despite the virtually endless dangers and difficulties that plague our era, you still view the futute with a considerable degree of optimism? (45)
Nehru: Yes. I have little doubt that in spite of the dangers that beset the world today, the forces of constructive and cooperative effort for human betterment will succeed and the spirit of man, which has survived so much, will triumph again.
(Ends)