આદત, શિસ્ત અને આપણે

દિવ્ય ભાસ્કર - કળશ પૂર્તિ- 31 ઓક્ટોબર 2018 

ટેક ઓફ

‘પ્લીઝ, એક વાત સમજી લો કે સ્વાસ્થ્ય એ ફ્રી ગિફ્ટ નથી. એ હંમેશાં નહીં રહે. જો તમે સવારે વહેલા નથી ઊઠતા, યોગ-પ્રાણાયમ નથી કરતા તો તમે પ્રકૃતિ સાથે કરેલો કોન્ટ્રેક્ટ તોડી રહ્યા છો. એક દિવસ તમે પકડાઈ જશો ને તમારી પાસેથી તમારું શરીર પાછું લઈ લેવામાં આવશે.’ 

  

સરદાર વલ્લભભાઈ પરોઢિયે અચૂકપણે ઉઠી જતા. વહેલી સવારે સાડાચારથી સાડાછ - આ બે કલાક તેઓ બ્રિસ્ક વોકિંગ એટલે કે ઝડપથી ચાલવાની કસરત કરતા. આ સમયગાળા કોઈને પણ સરદાર પટેલને મળવાની, એમની સાથે વાત કરવાની છૂટ. શરત એટલી કે એણે સરદાર સાથે કદમમાં કદમ મિલાવવા પડે. વલ્લ્ભભાઈની ચાલવાની ઝડપ એટલી બધી રહેતી કે સામેના માણસે બાપડાએ લગભગ દોડવું પડતું. જિંદગીનાં છેલ્લાં વર્ષોમાં જ્યારે ડોક્ટરે મોર્નિંગ વોક લેવાની મનાઈ ફરમાવી છેક ત્યારે એમણે આ રુટિન પર પૂર્ણવિરામ મૂક્યું. સરદાર પટેલ 75 વર્ષનું એવું સુપર એક્ટિવ અને પ્રેરણાદાયી જીવન જીવ્યા કે એમના મૃત્યુના 68 વર્ષ પછી એમની એક ભવ્યાતિભવ્ય પ્રતિમા બનાવવી પડે છે (જેનું આજે ઉદઘાટન થઈ રહ્યું છે) અને જે દુનિયાની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા હોવાનો જશ ખાટી જાય છે.    

આપણને વોટ્સએપમાં વારંવાર અથડાયા કરતું હોવાથી આ વાક્ય સાવ પ્રભાવહીન થઈ ગયું છે, પણ એમાં જે સત્ય સમાયેલું છે એ પ્રચંડ છે. વાક્ય આ છેઃ આપણા વિચારોથી આપણો હેતુ ઘડાય છે, હેતુ આપણી પ્રવૃત્તિઓ નક્કી થાય છે, પ્રવૃતિઓથી ટેવ બને છે, ટેવો આપણું ચારિત્ર્ય ઘડે છે અને ચારિત્ર્ય આપણું પ્રારબ્ધ નક્કી કરે છે! માણસ જીવનમાં જે બને છે અથવા જે બની શકતો નથી એમાં એણે કેળવેલી યા ન કેળવેલી આદતોનો સિંહફાળો હોય છે.

એક વાત વારંવાર વાંચવા-સાંભળવામાં આવે છે કે નવી ટેવ પાડવા માટે ફક્ત ૨૧ દિવસ જોઈએ. લાગલગાટ ત્રણ વીક સુધી રોજેરોજ, પૂરેપૂરી નિષ્ઠાથી જેની આદત પાડવી છે તે ક્રિયાને વળગી રહો તો તે તમારી પર્સનાલિટીનો ભાગ બની જશે, તમારો સ્વભાવ બની જશે!

ખરેખર? ફક્ત ૨૧ દિવસ? જે આરામપ્રિય મહાઆળસુ માણસ જિંદગીમાં સો મીટર પણ ચાલ્યો નથી તે ગમે તેમ કરીને ૨૧ દિવસ સુધી રોજની પોણી કલાક મોર્નિંગ વોક લઈ આવે એટલે બાવીસમા દિવસથી એને ચાલવાની સજ્જડ આદત પડી જશે? પોતાની જાતને બિલકુલ ધક્કા નહીં મારવા પડે? ના.૨૧ દિવસવાળી આ થિયરી ભ્રામક છે, એક 'મિથ' છે તે એક કરતાં વધારે અભ્યાસોમાં પુરવાર થયું છે. સવાલ એ છે કે તો પછી આ ૨૧ દિવસનો આંકડો આવ્યો ક્યાંથી? જાણભેદુઓએ ખાંખાંખોળાં કરીને આ થિયરીનાં મૂળિયાં શોધી કાઢયાં છે. ડો. મેક્સવેલ માલ્ટ્ઝ નામના એક અમેરિકન કોસ્મેટિક સર્જ્યને ૧૯૬૦માં 'સાયકો-સાયબરનેટિક્સ' નામનું પુસ્તક પ્રગટ કર્યું હતું. તેમાં એમણે લખ્યું હતું કે, 'પેશન્ટના ચહેરાની પ્લાસ્ટિક્ સર્જરી થાય પછી નવા ચહેરાથી ટેવાતા ૨૧ દિવસ લાગે છે. હાથ કે પગ વાઢી નાખવામાં આવ્યા પછી પેશન્ટને ૨૧ દિવસ સુધી ફીલિંગ થતી રહે છે કે કાપી નંખાયેલું અંગ હજુ ત્યાં જ છે. જૂની મેન્ટલ ઇમેજને ભૂંસાતા અને નવી મેન્ટલ ઇમેજને સ્થિર થતાં ઓછામાં ઓછા ૨૧ દિવસ લાગી જાય છે.

આમ, ડો. મેક્સવેલે ૨૧ દિવસવાળી વાત મુખ્યત્વે પ્લાસ્ટિક સર્જરીના સંદર્ભમાં કરી હતી, પણ કાળક્રમે તેને જનરલાઈઝ્ડ કરી નાખવામાં આવી. ટૂંકમાં, ૨૧ દિવસમાં નવી આદત ઘડાય તે વાત ખોટી. ઠીક છે. હવે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ૨૧ નહીં તો વધારાના કેટલા દિવસમાં હેબિટ ફોર્મ થાય? આના અનેક પ્રયોગો થયા છે. એક પ્રયોગમાં પાર્ટિસિપન્ટ્સને હેલ્થને લગતી કોઈ આદત જાતે પસંદ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. ભાગ લેનારાઓનું ૮૪ દિવસ સુધી નિરીક્ષણ ક્રવામાં આવ્યું. અમુક પાર્ટિસિપન્ટ્સને ૧૮ દિવસમાં ટેવ પડી ગઈ, અમુકને પૂરા ૮૪ દિવસ લાગ્યા. ટેવ પડવા માટે જરૂરી દિવસોનો સરેરાશ આંકડો ૬૬ આવ્યો. ટેવ કઈ વસ્તુની પાડવી છે તે પરિબળ સૌથી મહત્ત્વનું છે. રોજ એક લિટર પાણી અચૂક પીવા જેવી સાદી બાબત હોય તો જલદી ટેવ પડી જાય. રોજ એક કલાક જોગિંગ-રનિંગ કરવા જેવી કઠિન આદત માટે લાંબો સમય જોઈએ.

દંતકથારૂપ બની ગયેલા અને ૯૮ વર્ષનું રસિક જીવન જીવનારા અંગ્રેજી પત્રકાર-લેખક ખુશવંત સિંહે 'ખુશવંતનામાઃ ધ લેસન્સ ઓફ માય લાઇફ' નામનાં પુસ્તકમાં આપેલી લાંબું જીવન જીવવાની ટિપ્સ ખાસ્સી પોપ્યુલર બની છે. એમાંની એક ટિપ એવી છે કે, 'સ્પોર્ટ્સમાં રસ લેવો. ટેનિસ, સ્ક્વોશ, બેડમિન્ટન કે એવું કંઈ પણ રમો. એવું થઈ શકતું ન હોય તો નિયમિતપણે કસરત કરો. એકાદ કલાક ઝડપથી ચાલો, સ્વિમિંગ કરો. દોડી શકતા હો તો ઉત્તમ.'

ખુશવંત સિંહ ખાણીપીણી પર કાપ મૂકવાની પણ સલાહ આપે છે. પીણી એટલે શરાબ. જમવાનો સમય સહેજ પણ આઘોપાછો ન થવો જોઈએ. ખુશવંતસિંહ દિવસની શરૂઆત એક ગ્લાસ ફ્રૂટ જ્યૂસથી કરતા. સવારે સાડા છ વાગ્યે બ્રેકફાસ્ટ પતાવી લે. બ્રેકફાસ્ટ એટલે સાત્ત્વિક બ્રેકફાસ્ટ. રોજેરોજ સવારના પહોરમાં ગાંઠિયા, જલેબી, તીખાં મરચાં પર તૂટી નહીં પડવાનું. કાઠિયાવાડીઓ બપોરે બે કલાક ઊંઘીને 'હાલો હવે નવો દિવસ ઊગ્યો' કરતાં નવેસરથી નાસ્તો કરવા બેસે તે પણ ન ચાલે.

આધ્યાત્મિકતાના ક્ષેત્રમાં આનંદમૂર્તિ ગુરુમાનું નામ અત્યંત પ્રેમ અને આદરથી લેવાય છે. એમણે એમના 'માઇન્ડ મેનેજમેન્ટ' નામના પુસ્તકમાં લખ્યું છે કે,  ‘પ્લીઝ, એક વાત સમજી લો કે સ્વાસ્થ્ય એ ફ્રી ગિફ્ટ નથી. એ હંમેશાં નહીં રહે. તમારે એના માટે બહુ બધું કરવું પડશે. જો તમે એ નહીં કરો તો બહુ જલદી બુઢા થઈ જશો અને જલદી મરી પણ જશો... જો તમે સવારે વહેલા નથી ઊઠતા, યોગ-પ્રાણાયમ નથી કરતા તો તમે પ્રકૃતિ સાથે કરેલો કોન્ટ્રેક્ટ તોડી રહ્યા છો. એક દિવસ તમે પકડાઈ જશો ને તમારી પાસેથી તમારું શરીર પાછું લઈ લેવામાં આવશે.’

ગુરુમાએ સૂર્યોદય પહેલાં જાગી જઈને યોગાસન કરવાનો સુવર્ણ નિયમ સૂચવ્યો છે. તેઓ લખે છે, 'સૂર્યનમસ્કાર, પશ્ર્ચિમોત્તાનાસન, જાનુશીર્ષાસન, અર્ધમત્સ્યેન્દ્રાસન, સર્વાંગાસન, ભુજંગાસન, મંડૂકાસન... બસ આટલાં જ આસાન. વધુ નહીં. જો તમે આટલાં આસન કરો તો તમને ક્યારેય સ્પોન્ડેલાઈટીસ, કમર કે પીઠનો દુખાવો, પાચનતંત્રની તકલીફ, માથાનો દુખાવો, માઈગ્રન નહીં થાય. બ્લડપ્રેશરની વ્યાધિ નહીં થાય... તમે જેટલા યોગાસન, ધ્યાન, પ્રાણાયામ કરતા જશો એમ તમે બેફિકર થવા માંડશો, ગાઢ નિંદ્રા આવવા માંડશેસ વાતોમાં વિહવળ નહીં થાઓ, હતાશ નહીં થાઓ, મુંઝાશો નહીં તેમજ સમસ્યાઓને સાચા પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોઈ શકશો.'

આપણે આખરે શું છીએ? આપણી આદતોનો સરવાળો! ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં ખુશ રહેવું, સુખની અનુભૂતિ કરતા રહેવી,પોઝિટિવ રહેવું તે પણ એક આદત હોઈ શકે છે. મેથ્યુ રિકેર્ડ નામનો એક ફ્રેન્ચ માણસ સુખની શોધમાં એક દિવસ બધું છોડીને હિમાલય આવીને બૌદ્ધ સાધુ બની ગયો. દલાઈ લામાના ખાસ માણસ ગણાતા મેથ્યુ રિકેર્ડે કેટલાંય પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમને ઘણી વાર 'ધ હેપીએસ્ટ મેન ઈન ધ વર્લ્ડ' તરીકે સંબોધવામાં આવે છે. સુખ માટે તેઓ મેડિટેશન પર ભાર મૂકે છે. તેઓ કહે છે, 'મેડિટેશનની ટેવ પાડવી પડે છે, મનને શિસ્તપૂર્વક કેળવવું પડે છે. આપણે ભણતરમાં જિંદગીનાં પંદર વર્ષ નાખી દઈએ છીએ,ફિટનેસ પાછળ પુષ્કળ શક્તિ ખર્ચીએ છીએ, પણ જે સૌથી વધારે મહત્ત્વનું છે - આંતરિક શાંતિ અને ખુદના મન પર કાબૂ - એના માટે કોણ જાણે કેમ સમય ફાળવી શકતા નથી. ધ્યાન અને પ્રાણાયામ તો આત્માનો ખોરાક છે.'

આજે, સરદાર પટેલના બર્થડે પર, એમની પ્રતિમાના નિર્માણ પાછળ થયેલા તોતિંગ ખર્ચ કે એવા બધા મુદ્દે સામસામા બાખડતા રહેવાને બદલે એમની મોર્નિંગ વોક જેવી સારી આદતો પર ધ્યાન આપીએ, એને ખુદના જીવનમાં ઉતારવાના નિષ્ઠાપૂર્વક પ્રયત્નો કરીએ. વાત આખરે ટેવ અને શિસ્ત પર જ આવીને અટકે છે, ખરું?

00 

આઠ દિવસ, નવ સ્ક્રીન, બસ્સો ફિલ્મો!

દિવ્ય ભાસ્કર - રસરંગ પૂર્તિ, રવિવાર - 28 ઓક્ટોબર 2018 

મલ્ટિપ્લેક્સ

અત્યારે પૂરજોશમાં ચાલી રહેલા મુંબઈ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં કઈ ફિલ્મો તરખાટ મચાવી રહી છે?

તો, ઉત્સાહી ફિલ્મી રસિયાઓ જેના માટે આખું વર્ષ રાહ જોતા હોય છે એ મુંબઈ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલનો શુભારંભ આ ગુરૂવારે થઈ ગયો. મામી એટલે કે મુંબઈ એકેડેમી ઓફ મુવીંગ ઇમેજીસ નામની સંસ્થા દ્વારા આયોજિત આ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલની પ્રતિષ્ઠા અને દબદબો સમયની સાથે સતત વધ્યાં છે. 25 ઓક્ટોબરે શરૂ થયેલો ફેસ્ટિવલ પહેલી નવેમ્બરે પૂરો થશે. આ આઠ દિવસ દરમિયાન મુંબઈના ત્રણ સિનેમાહોલની ટોટલ નવ સ્ક્રીનમાં દુનિયાભરની બસ્સો કરતાં વધારે ફિલ્મોનું સ્ક્રીનિંગ થશે. આ વખતની ફિલ્મોનું લાઇન-અપ ખરેખર મસ્તમજાનું છે. એવી કઈ કઈ ફિલ્મો છે જે આ વખતે સૌથી વધારે ચર્ચામાં છે? જોઈએ.  

મર્દ કો દર્દ નહીં હોતાઃ 

કોઈ પણ ફિલ્મની ઓપનિંગ અને ક્લોઝિંગ ફિલ્મનું હંમેશાં વિશેષ મહત્ત્વ હોવાનું. આ વખતનો મુંબઈ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ આ હિન્દી ફિલ્મથી ઓપન થયો. અગાઉ ‘પેડલર્સ’ નામની અવોર્ડવિનિંગ ફિલ્મ બનાવી ચુકેલા વાસન બાલાએ આ હળવીફૂલ અને એન્ટરટેનિંગ ફિલ્મ ડિરેક્ટ કરી છે. ‘મર્દ કો દર્દ નહીં હોતા’માં સૂર્યા નામના એક જુવાનિયાની વાત છે. એને નાનપણથી વિચિત્ર બીમારી લાગુ પડી છે. એને ગમે એટલો માર પડે, લોહી નીકળે કે ઈજા થાય તો પણ દરદનો અનુભવ જ થતો નથી! જુવાન પછી માર્શલ આર્ટ્સ શીખે ને જાતજાતના કારનામા કરે છે. ફિલ્માં મુખ્ય પાત્ર અભિમન્યુ દાસાણીએ નિભાવ્યું છે. હીરો નવો નિશાળિયો છે, પણ એની મમ્મીને તમે સારી રીતે ઓળખો છો - ભાગ્યશ્રી, જે ‘મૈંને પ્યાર કિયા’માં સલમાન ખાનની હિરોઈન બની હતી. ‘મર્દ કો દર્દ નહીં હોતા’માં ગુજરાતી રંગભૂમિ પર મંજાયેલો અને ગુજ્જુભાઈ સિરીઝની બન્ને ફિલ્મો ઉપરાંત ‘102 નોટઆઉટ’માં આપણને મજા કરાવી ચુકેલો તગડો ગુજરાતી અભિનેતા જિમીત ત્રિવેદી પણ છે.

   

રોમાઃ 

સાન્ડ્રા બુલોક અને જ્યોર્જ ક્લૂનીને ચમકાવતી અદભુત સ્પેસ મૂવી ‘ગ્રેવિટી’ (2013) હજુય આપણા ચિત્તમાં સજ્જડ ચોંટેલી છે. આ ફિલ્મ માટે બેસ્ટ ડિરેક્શનનો ઓસ્કર જીતી ચુકેલા મેક્સિકન ફિલ્મમેકર અલ્ફોન્સો કુરોનની લેટેસ્ટ ફિલ્મ ‘રોમા’ની તાસીર સાવ જુદી છે. મોનોક્રોમમાં શૂટ થયેલી આ ફિલ્મ કંઈક અંશે આત્મકથનાત્મક છે. આમાં અલ્ફોન્સોએ પોતાના બાળપણની સ્મૃતિઓ, એમના ઘરમાં રહેતી ફુલટાઇમ આયા અને તે સમયના મેક્સિકોના રાજકીય માહોલની વાત વણી લીધી છે. અલ્ફોન્સો કુરોનની પ્રતિભાની રેન્જ જુઓ. ‘રોમા’નું ડિરેક્શન, પ્રોડક્શન, રાઇટિંગ, એડિટિંગ અને સિનેમેટોગ્રાફી - આ બધું જ એમણે એકલે હાથે કર્યું છે!

કોલ્ડ વોરઃ 

આ વખતે ઓસ્કરની બેસ્ટ ફિલ્મ ઇન ફોરેન લેંગ્વેજ કેટેગરી માટે ભારતે ‘વિલેજ રોકસ્ટાર્સ’ નામની આસામી ફિલ્મ મોકલી છે એ તમે જાણો છો, રાઇટ? પોલેન્ડે આ જ કેટેગરી માટે ‘કોલ્ડ વોર’ મોકલી છે. આ બિછડે હુએ પ્રેમીઓની દર્દભરી દાસ્તાન છે, જે 1950ના દાયકામાં શીત યુદ્ધના માહોલમાં આકાર લે છે અને પોલેન્ડ-યુગોસ્લાવિયા-ફ્રાન્સમાં વિસ્તરે છે. ફિલ્મના ડિરેક્ટરનું નામ તો સીધુંસાદું છે, પણ અટક અતરંગી છે - પેવલ પેવલિસ્કોવ્સ્કી.

થ્રી ફેસીસઃ 

જાફર પનાહી એટલે ઇરાનના એક અતિ વિખ્યાત, અતિ પ્રતિભાશાળી અને અતિ તોફાની ફિલ્મમેકર. ઇરાનની સરકારે એમને એમને જેલમાં પૂર્યા, એમની ફિલ્મોનાં સ્ક્રીનિંગ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો, એમના પર દેશની બહાર પગ મૂકવાની, ફિલ્મ લખવાની, ડિરેક્ટ કરવાની અને મિડીયા સાથે વાત કરવા સુધ્ધાં પર પાબંદી મૂકી દીધી, છતાંય આ માથાફરેલ મેકરે ફિલ્મો બનાવવાનું ચાલુ રાખ્યું. જાફર પનાહીના ફિલ્મમેકિંગના દિલધડક સાહસો પર ક્યારેક નિરાંતે વાત કરીશું, પણ અત્યારે એટલું જાણી લો કે એમની આ ‘થ્રી ફેસીસ’ ફિલ્મને 2018ના કાન (સી-એ-એન-એન-ઇ-એસ કાન્સ નહીં, પણ કાન) ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં બેસ્ટ સ્ક્રીનપ્લેનો અવોર્ડ ઓલરેડી મળી ચુક્યો છે.

    

ક્લાઇમેક્સઃ 

ગાસ્પર નોએ નામના આર્જેન્ટિનીઅન ફિલ્મમેકરે બનાવેલી ‘ક્લાઇમેક્સ’ ફેસ્ટિવલ સર્કિટમાં ક્યારની તરખાટ મચાવી રહી છે. આમાં યુવાન ડાન્સરોનું એક ગ્રુપ છે, જે એક પાર્ટી દરમિયાન જાણે-અજાણે નશીલી દવાનું સેવન કરે છે. પછી શરૂ થાય છે ઓડિયન્સને ડિસ્ટર્બ કરી મૂકે એવી હિંસા, ગ્રુપ સેક્સ અને સમજાય નહીં એવા અતિ વિચિત્ર વર્તનનો સિલસિલો. ડિરેક્ટરે આ ફિલ્મનું શૂટિંગ માત્ર પંદર દિવસમાં આટોપી લીધું હતું.

પાવસાચા નિબંધઃ 

નાગરાજ મંજુળેની સુપરડુપર હિટ મરાઠી ફિલ્મ ‘સૈરાટ’ આપણને સૌને જબરદસ્ત ગમી હતી. નાગરાજ હવે ‘પાવસાચા નિબંધ’ (એટલે કે વરસાદનો નિબંધ) નામની ઓર એક પાવરફુલ મરાઠી ફિલ્મ લઈને ઉપસ્થિત થયા છે. વરસાદ માટે સામાન્યપણે આપણા મનમાં રોમેન્ટિક ખયાલો હોય છે, પણ અહીં એક એવા ગ્રામ્ય અને ગરીબ પરિવારની વાત છે, જેમનું જીવન ધોધમાર વરસાદને કારણે અસ્તવ્યસ્ત થઈ જાય છે. વરસાદ શરૂ થતાં જ ઝૂંપડા જેવા ઘરમાં ઉપરથી પાણી ટપકવા લાગે એટલે તેને ઝીલવા માટે ભોંયતળિયે ઠેકઠેકાણે વાટકા, તપેલી ને એવું બધું ગોઠવવું પડે. ઘરનો સ્ત્રીને ચિંતા છે કે એનો દારૂડિયો બેજવાબદાર વર આવા બેફામ વરસાદમાં ઘર સુધી પહોંચશે કેવી રીતે? ફિલ્મની કહાણીમાં નાટ્યાત્મક કહેવાય એવું કશું જ નથી, છતાંય નાગરાજ મંજુળેનું ડિરેક્શન એટલું તગડું છે કે ઓડિયન્સને સીટ પરથી હલવાનું મન ન થાય. આખી ફિલ્મમાં વરસાદ પહેલેથી છેલ્લે સુધી સતત વરસતો દેખાડ્યો છે. ફિલ્મની સિનેમેટોગ્રાફી અને સાઉન્ડ ડિઝાઇનના વિશેષપણે વખાણ થઈ રહ્યા છે. ‘સૈરાટ’ની માફક આમાં પણ સવર્ણ-દલિતના ભેદભાવની વાત થઈ છે. 

વિડોઝઃ 

વિડો એટલે વિધવા. મુંબઈ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલની આ ક્લોઝિંગ ફિલ્મ છે. આ એક્શન-પેક્ડ અમેરિકન ફિલ્મમાં ક્રિમિનલોની એક ટોળકી કશાક કારનામામાં નિષ્ફળ જતા સાગમટે જીવ ગુમાવે છે. આથી આ અપરાધીઓની વિધવા પત્નીઓ મેદાનમાં ઉતરે છે અને દિલધડક લૂંટ કરે છે. આ ફિલ્મમાં ચાર-ચાર ઓસ્કરવિનર અભિનેત્રીઓ છે, લટકામાં ‘શિંડલર્સ લિસ્ટ’ ફેમ લિઆમ નિસન અને કોલિન ફેરેલ પણ છે. ફિલ્મના ડિરેક્ટર સ્ટીવ મેકક્વીન પણ ‘ટ્વેલ્વ યર્સ અ સ્લેવ’ (2013) માટે ઓસ્કર અવોર્ડ જીતી ચુક્યા છે.      

આ સિવાય પણ ઘણી ફિલ્મો છે જેની નોંધ લેવી જોઈએ, જેમ કે, આ વખતના કાન ફેસ્ટિવલમાં સૌથી મોટો અવોર્ડ જીતી ચુકેલી ‘શોપલિફ્ટર્સ’ (ઓસ્કર માટે જપાનની ઓફિશિયલ એન્ટ્રી), જગવિખ્યાત જપાની નવલકથાકાર હારુકી મુરાકામીની ટૂંકી વાર્તાના આધારે બનેલી સાઉથ કોરીઅન સસ્પેન્સ ફિલ્મ ‘બર્નિંગ’, ચાઇનીઝ ફિલ્મ ‘અન એલિફન્ટ સિટીંગ સ્ટિલ’ (જેના 29 વર્ષીય ડિરેક્ટર હુ બોએ ફિલ્મ રિલીઝ થાય તે પહેલાં જ આત્મહત્યા કરી નાખી હતી), અમેરિકાના કોએન બ્રધર્સે ડિરેક્ટ કરેલી કાઉબોય જોનરની ‘ધ બેલડ ઓફ બસ્ટર સ્ક્રગ્સ’, સ્પાઇક લીની ‘બ્લેકકેક્લેન્સમેન’ વગેરે.

આ લેખમાં ઉલ્લેખ પામેલાં નામોમાંથી શક્ય એટલી ફિલ્મો જ્યાં અને જ્યારે જોવાની તક મળી ત્યારે જોઈ કાઢજો, કેમ કે રેગ્યુલર સિનેમામાંથી જે સંતોષ મળતો નથી તે ઘણી વાર ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ્સની આ પ્રકારની ફિલ્મોમાંથી મળી જતો હોય છે.  

0 0 0 

મસાલા ઢોસાથી મર્ડર મિસ્ટરી સુધી

દિવ્ય ભાસ્કર - રસરંગ પૂર્તિ, રવિવાર - 21 ઓક્ટોબર 2018

મલ્ટિપ્લેક્સ

શારીરિક ક્ષતિ હોય, કોઈ સાઇકોલોજિકલ પ્રોબ્લેમ હોય અથવા બન્ને હોય તો પણ જીવન અટકી પડવું ન જોઈએ. આવી સમસ્યાઓને નાથી શકાય છે, એને અતિક્રમીને સફળ થઈ શકાય છે, ખુશ રહી શકાય છે. ‘અંધાધુન’ના ડિરેક્ટર શ્રીરામ રાઘવન આ વાતનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.

એક યુવાન છે. નાનપણથી એ સ્ટેમરર છે એટલે કે બોલતી વખતે સખત થોથવાય છે. કોઈને કશુંક કહેતી વખતે જીભ ચોંટી જાય. અવાજ ગળામાં જ અટવાઈ જાય. મોઢું વિચિત્ર થઈ જાય. સ્કૂલમાં ટીચર સવાલ પૂછે ત્યારે એ ક્યારેય આંગળી ઊંચી ન કરે, કેમ કે જવાબ આવડતો હોય તો ય બોલવું કેવી રીતે? રેસ્ટોરાંમાં મસાલા ઢોસા ખાવાની ઇચ્છા હોય તો પણ વેઇટરને ઇડલી સાંભારનો ઓર્ડર આપે, કેમ કે એનાથી ‘મ’ અક્ષર ઉચ્ચારી શકાતો નથી. વેઇટર સામે ‘અમ્મ... અમ્મ... અમ્મ.... મસલા.... મસા...લા... મસાલા ઢોસા’ એવું ન કરવું પડે એટલા માટે ‘ઇડલી સાંભાર’ બોલી નાખે છે. ‘ઇડલી’ બોલવામાં એને ઓછી તકલીફ પડે છે. સ્કૂલમાં છોકરાઓની એની સતત મજાક ઉડાવતા. કોલેજમાંય લગભગ એવી જ હાલત. બોલવાની તકલીફને કારણે એણે લોકો સાથે ઓછું હળેમળે. એકલવાયો થઈને રહે.  

ગ્રેજ્યુએટ થયા પછી એ ક્યાંક જાહેરાત વાંચે છે કે ‘સ્ટારડસ્ટ’ નામના ફિલ્મ મેગેઝિનમાં સબએડિટર- રિપોર્ટરની જગ્યા ભરવાની છે. યુવાન અપ્લાય કરે છે. એને નોકરી મળી તો જાય છે, પણ કમબખ્તી પછી શરૂ થાય છે. રિપોર્ટર તરીકે તમારે લોકોને સતત મળવું પડે, રૂબરૂમાં કે ફોન પર લાંબી વાતચીત કરવી પડે. જે માણસથી ‘મસાલા ઢોસા’ પણ બોલી શકાતું ન હોય એ ફિલ્ડવર્ક કે રિપોર્ટિંગ ક્યાંથી કરી શકવાનો. ચાર જ મહિનામાં એને એવું કહીને રજા આપી દેવામાં આવે છે કે ભાઈ, તું માણસ સારો છે, પણ પત્રકાર તરીકે નકામો છે.   

સહેજે વિચાર આવે કે આ બાપડાનું લાઇફમાં પછી શું થયું હશે? બોલવાની તકલીફને કારણે બિચારો સાવ પાછળ રહી ગયો હશે, રાઇટ? ના. આ યુવાન આગળ જતાં સફળ ફિલ્મમેકર બને છે. હજુ હમણાં જ એની રોલરકોસ્ટર રાઇડ જેવા અજબગજબના ટ્વિસ્ટ્સ-ટર્ન્સ ધરાવતી ‘અંધાધુન’ નામની એવી અફલાતૂન ફિલ્મ રિલીઝ થઈ કે જોનારાઓના મોં કાં તો પહોળા થઈ ગયા અથવા એમની બોલતી બંધ થઈ ગઈ!

વાત થઈ રહી છે શ્રીરામ રાઘવનની. ‘એક હસીના થી’ (2004), ‘જોની ગદ્દાર’ (2007), ‘એજન્ટ વિનોદ’ (2012), ‘બદલાપુર’ (2015) અને ‘અંધાધુન’ (2018) જેવી એકએકથી ચડિયાતી ફિલ્મો (ઓકે, ‘એજન્ટ વિનોદ’ના અપવાદને બાદ કરી નાખો, બસ?) ડિરેક્ટ કરનારા શ્રીરામ રાઘવનનું નામ આજે બોલિવૂડના સૌથી ટેલેન્ટેડ અને સફળ ફિલ્મમેકર્સની સુચિમાં અધિકારપૂર્વક મૂકાય છે.   

પંચાવન વર્ષીય શ્રીરામ રાઘવનની ફિલ્મો તો મજબૂત હોય જ છે, પણ એમની ખુદની જીવનકથા ય ઓછી ઇન્ટરેસ્ટિંગ નથી. શારીરિક ક્ષતિ હોય, કોઈ સાઇકોલોજિકલ પ્રોબ્લેમ હોય અથવા બન્ને હોય તો પણ જીવન અટકી પડવું ન જોઈએ. આવી સમસ્યાઓને નાથી શકાય છે, એને અતિક્રમીને સફળ થઈ શકાય છે, ખુશ રહી શકાય છે. હૃતિક રોશનને પણ એક્ઝેક્ટલી શ્રીરામ રાઘવન જેવી જ બોલતી વખતે થોથવાની સમસ્યા હતી. મુંબઈસ્થિત રમેશ દવે નામના વિખ્યાત સ્પીચ થેરપિસ્ટના માર્ગદર્શન હેઠળ એણે સારવાર લીધી હતી. પ્રચંડ મનોબળના જોરે એ આ સમસ્યામાથી બહાર આવી ગયો અને સુપરસ્ટાર બન્યો.

‘સ્ટારડસ્ટ’માંથી હકાલપટ્ટી થયા બાદ યુવાન શ્રીરામનું શું થયું? તેઓ એક ટ્રેડ મેગેઝિનમાં જોડાયા. ટ્રેડ મેગેઝિન એટલે કઈ ફિલ્મે કઈ ટેરેટરીમાં કેટલો બિઝનેસ કર્યો, કઈ કઈ નવી ફિલ્મોનાં મુહૂર્ત થયાં વગેરે જેવી માહિતી પીરસતું સામયિક. આ નવી નોકરીમાં બહુ બોલવાની જરૂર પડતી ન હોવાથી શ્રીરામને નિરાંત હતી. આ જ અરસામાં મુકુલ આનંદના પરિચયમાં આવવાનું થયું. સ્વર્ગસ્થ ડિરેક્ટર-પ્રોડ્યુસર મુકુલ આનંદના બાયોડેટામાં ઓરિજિનલ ‘અગ્નિપથ’, ‘હમ’, ‘ખદાગવાહ’, ‘દસ’ જેવી ફિલ્મો બોલે છે. શ્રીરામ આસિસ્ટન્ટ ડિરેક્ટર તરીકે એમની ટીમમાં જોડાયા. શ્રીરામને એ વખતે ફિલ્મમેકિંગની એબીસીડીનો ‘એ’ પણ આવડતો નહોતો. શોટ શરૂ થતાં પહેલાં ક્લેપ આપવાનું કામ એમને સોંપી શકાતું નહીં, કેમ કે ક્લેપ આપતી વખતે ‘ફલાણું ફલાણું પ્રોડક્શન... સીન વન... ટેક ટુ’ એવું સડસડાટ બોલવું પડે, જે શ્રીરામથી થાય નહીં!

શ્રીરામને ધીમે ધીમે માનસિક સ્પષ્ટતા થઈ ગઈ હતી કે મારે ભવિષ્યમાં ફિલ્મમેકર જ બનવું છે. એક વાર મુકુલ આનંદે એમને કહ્યું કે જો દોસ્ત, તને આસિસ્ટન્ટ ડિરેક્ટરમાંથી ઇન્ડિપેન્ડન્ટ ડિરેક્ટર બનતાં  સાતેક વર્ષ લાગી જશે. એના કરતાં મારી સલાહ છે કે તું પુનાની એફટીઆઇઆઇ (ફિલ્મ એન્ડ ટેલિવિઝન ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ ઇન્ડિયા)માં એડમિશન લઈ લે. ત્યાંથી ત્રણ વર્ષનો કોર્સ કરીને ઇન્ડ્સ્ટ્રીમાં આવીશ તો તને ઇન્ડિપેન્ડન્ટ ડિરેક્ટર તરીકે વહેલો બ્રેક મળશે.

શ્રીરામના ગળે વાત ઉતરી ગઈ. એમણે એફટીઆઇઆઇમાં ડિરેક્શનનો કોર્સ કર્યો. એ વાત અલગ છે કે તે પછીય એમને પોતાની પહેલી ફિલ્મ બનાવતાં સાત નહીં સત્તર વર્ષ લાગ્યાં! 1987માં એફટીઆઇઆઇમાંથી બહાર આવ્યા પછી સૌથી પહેલાં તો એમણે ઇસરો (ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્સ ઓર્ગેનાઇઝેશન)માં બે વર્ષ નોકરી કરી. અહીં તેમને પબ્લિક સેફ્ટી અનાઉન્સમેન્ટ માટે નાની નાની ફિલ્મો બનાવવાનું કામ સોંપાયું હતું. ઇસરોમાં કામનું દબાણ ખાસ ન રહેતું એટલે અહીંની અદભુત લાઇબ્રેરીમાં તેઓ પુષ્કળ સમય પસાર કરતાં. વાંચનનો જબરદસ્ત શોખ શ્રીરામ રાઘવનને એક ફિલ્મમેકર તરીકે ખૂબ કામ આવ્યો છે.

દરમિયાન શ્રીરામે એફટીઆઇઆઇના ફાયનલ યરમાં બનાવેલી ‘ધ એઇટ કોલમ અફેર’ નામની ડિપ્લોમા ફિલ્મને નેશનલ અવોર્ડ મળ્યો. આ ફિલ્મનું એડિટિંગ એમના બેચમેટ રાજકુમાર હિરાણીએ કરેલું! (યુટ્યુબ પર અડધી કલાકની આ ફિલ્મ અવેલેબલ છે.) આવો પ્રતિષ્ઠિત અવોર્ડ મળવાથી શ્રીરામને પાછી ચાનક ચડી. ઇસરોમાં રાજીનામું આપીને તેઓ મુંબઈ પહોંચી ગયા. એ વીસીઆર-વીસીડીનો જમાનો હતો. શ્રીરામને એક વિડીયો મેગેઝિન માટે સિરીયલ કિલર રામન રાઘવ પર ફિલ્મ બનાવવાનું કામ મળ્યું. આ વિડીયો ફિલ્મ મર્યાદિત વર્તુળમાં ઠીક ઠીક વખણાઈ. પછી સ્ટ્રગલ શરૂ થઈ. પ્રોજેક્ટ્સ મળતા ખરા, પણ કોઈને કોઈ કારણસર વાત અટકી પડતી. શ્રીરામના સગા ભાઈ શ્રીધર રાઘવન એ વખતે ‘સીઆઇડી’ અને ‘આહટ’ જેવી સિરીયલો લખતા હતા. કડકી આવી જાય ત્યારે શ્રીરામ પણ અમુક એપિસોડ્સ લખી નાખતા ને ડિરેક્ટ પણ કરતા. આ સિલસિલો ત્રણચાર વર્ષ ચાલ્યો. દરમિયાન અનુરાગ કશ્યપ સાથે દોસ્તી થઈ. અનુરાગ એ વખતે રામગોપાલ વર્માને આસિસ્ટ કરી રહ્યા હતા. એકવાર અનુરાગે ફોન કરીને શ્રીરામને કહ્યું કે મેં તારી ‘રામન રાઘવ’ની વિડીયો કેસેટ રામુને જોવા આપી છે. રામુને ફિલ્મ ગમી. શ્રીરામને મળવા બોલાવ્યા અને કહ્યું કે સિરીયલો સમય બગાડવાને બદલે તું ફિલ્મો કેમ કરતો નથી? આખરે રામુએ એમને ઇન્ડિપેન્ડન્ટ ડિરેક્ટર તરીકે બ્રેક આપ્યો.

એ ફિલ્મ હતી, સૈફ અલી ખાન અને ઉર્મિલા માંતોડકરને ચમકાવતી ‘એક હસીના થી’. વર્ષ, 2004. 

એક ફિલ્મમેકર તરીકેની તેમની સફળ યાત્રાની આ રીતે શરૂઆત થઈ. શ્રીરામ રાઘવન ત્યારે 41 વર્ષના હતા અને હજુય બોલતી વખતે થોથવાતા હતા! પણ આ ફિલ્મની પ્રોસેસ દરમિયાન જાણે ચમત્કાર થયો. એમનું થોથવાનાનું સાવ બંધ થઈ ગયું. આજે તમે એમના ઇન્ટરવ્યુઝના વિડીયો જુઓ તો કલ્પના પણ ન થાય કે એક સમયે આ માણસ થોથવાયા વગર ‘મસાલા ઢોસા’ પણ બોલી શકતો નહોતો!

શ્રીરામ રાઘવન અસલી જીવનમાં આશ્ચર્ય થાય એટલા સીધા-સરળ માણસ છે. એમની ફિલ્મો જોઈને આપણને નવાઈ લાગે કે આવા સિમ્પલ માણસને આવા હિંસક અને અતરંગી આઇડિયા કેવી રીતે આવતા હશે! શ્રીરામ રાઘવને એક જગ્યાએ કહેલું કે ગુસ્તાવ ફ્લોબર્ટ નામના ફ્રેન્ચ નવલકથાકારનું એક વાક્ય એમની પર્સનાલિટીને એકદમ બંધ બેસે છે. ગુસ્તાવે લખ્યું છે કે, ક્રિયેટિવ વ્યક્તિએ રોજિંદી જિંદગીમાં સીધા-સરળ અને સામાન્ય રહેવું, કે જેથી પોતાનાં સર્જનોમાં એ હિંસક અને ઓરિજિનલ બની શકે! 

000

સરહદો નહીં, ફક્ત ક્ષિતિજો... અને આઝાદી!

દિવ્ય ભાસ્કર – કળશ પૂર્તિ – 17 ઓક્ટોબર 2018

ટેક ઓફ 

સુપર સેલિબ્રિટીની માફક જીવેલાં અને રહસ્યમય મૃત્યુ પછી લેજન્ડ બની ગયેલાં વિક્રમસર્જક મહિલા પાઇલટ અમેલિયા ઇયરહાર્ટને ક્યારેય ‘મી ટૂ’ કહેવાની જરૂર નહોતી પડી!

જો શાંતિથી જીવવું હશે તો જિંદગી તમારી પાસેથી આ એક વસ્તુની અપેક્ષા રાખશે - હિંમતની.

દંતકથારૂપ બની ગયેલાં અમેરિકન મહિલા પાઇલટ અમેલિયા ઇઅરહાર્ટનું આ ક્વોટ અત્યારના ‘મી ટુ’ માહોલમાં એકદમ બંધ બેસે છે. અંગ્રેજીમાં ‘મી ટૂ’ એટલે ભૂતકાળમાં હું પણ જાતીય શોષણનો ભોગ બની ચૂકી (કે ચૂક્યો) છું એવી જાહેરમાં હિંમતભેર કબૂલાત કરવી. મી ટૂ મુવમેન્ટની અસર બાહ્ય અને આંતરિક એમ બન્ને સ્તરે થાય છે. સેક્સ્યુઅલ હેરેસમેન્ટના નિશાન શરીર પરથી તો રૂઝાઈ જાય છે, પણ સ્તબ્ધ થઈ ચૂકેલા ઘાયલ મન પર ક્યારેક વર્ષો સુધી, દાયકાઓ સુધી રુઝ આવતી નથી. ભીતર ધરબાયેલી પીડાને હિંમત એકઠી કરીને આખરે વ્યક્ત કરી દેવાથી સંભવતઃ એની તીવ્રતા હળવી થઈ જાય છે, મનને શાંતિ મળે છે. અલબત્ત, અત્યારે મી ટૂનું જે વાતાવરણ બન્યું છે એની ગરમીનો ગેરલાભ ઉઠાવીનો હઇસો હઇસો કરનારા (રાધર, કરનારી) પણ ખુલ્લા મેદાનમાં આવી જશે, કોઈ નિર્દોષ પુરુષ લેવાદેવા વગર કૂટાઈ જાય એવું ય બનશે, પણ સમગ્રપણે આ આખી મૂવમેન્ટ સામાજિક સ્વાસ્થ્ય માટે સારી છે જ.

પુરુષોના આધિપત્યવાળા ઉડ્ડયન ક્ષેત્રમાં, એ પણ છેક 1930ના દાયકામાં, પોતાનું નિશ્ચિત સ્થાન બનાવનાર અમેલિયા ઇઅરહાર્ટને ક્યારેય ‘મી ટૂ’ કહેવાની જરૂર પડી નહોતી. યુરોપ, આફ્રિકા કે મિડલ ઇસ્ટથી અમેરિકા જવું હોય કે ત્યાંથી પાછા ફરવું હોય તો વિરાટ એટલાન્ટિક સમુદ્ર ઓળંગવો પડે. કો-પાઇલટની મદદ લીધા વિના સોલો ટ્રાન્સ-એટલાન્ટિક ફ્લાઇટ કરનારાં એમેલિયા ઇઅરહાર્ટ દુનિયાનાં પહેલાં મહિલા પાઇલટ છે. એમના નામે આ એક નહીં, કેટલાય સિદ્ધિઓ બોલે છે. 1923માં પાઇલટનું લાઇસન્સ મળ્યું ત્યારે તેઓ છવ્વીસ વર્ષનાં હતાં. ઉડ્ડયન જેવા પૌરુષિક ક્ષેત્રમાં મહિલાઓની ભુમિકા ડિફાઇન કરવામાં અમેલિયાનું મોટું યોગદાન છે. એમણે બેસ્ટસેલિંગ પુસ્તકો લખ્યાં છે, દુનિયાભરમાં ફરીને વકતવ્યો આપ્યાં છે, સહેજ પણ કર્કશ બન્યા વિના કે ખુદને ઝંડાધારી ફેમિનિસ્ટ ગણાવ્યા વગર સ્ત્રીઓને પુરુષો જેટલા જ અધિકારો અપાવવાની દિશામાં નક્કર કામગીરી કરી છે.

અમેલિયા પ્લેનમાં સવાર થઈને પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરવા માગતાં હતાં. તેઓ પેસિફિક મહાસાગર પરથી ઉડી રહ્યાં હતાં ત્યારે અચાનક ગ્રાઉન્ડ કંટ્રોલ સાથેનો એમનો સંપર્ક તૂટી ગયો. એમેલિયા પ્લેન સહિત ગાયબ થઈ ગયાં. આ 1937ની ઘટના છે. શું એમનું પ્લેન અધવચ્ચે તૂટી પડ્યું હતું? એમને શોધવા માટે પછી સર્ચ ઓપરેશન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું, પણ ન એમેલિયાનું બોડી મળ્યું, ન પ્લેનના ભંગારનો ટુકડો સુધ્ધાં મળ્યો. એમેલિયાનું મોત એક એવું રહસ્ય બનીને રહી ગયું જે આજની તારીખે પણ ઉકેલાયું નથી.      

અમેલિયાની વાતોમાં ને લખાણોમાં સ્વાભાવિક રીતે જ ઉડ્ડયનનાં સંદર્ભો ખૂબ જોવા મળે છે. સપનાં સાકાર કરવાનાં સંદર્ભમાં એક જગ્યાએ એમણે કહ્યું છે કે, ‘પ્લેનને ટેક ઓફ કરાવવા માટે રનવે જોઈએ. આપણામાંથી અમુક લોકો પાસે ઉત્તમ રનવે પહેલેથી તૈયાર હશે. જો તમારો રનવે રેડી હોય તો રાહ શાની જુઓ છો? આકાશ તમારી રાહ જુએ છે! ધારો કે રનવે બંધાયેલો ન હોય તો પણ શું? ઉઠાવો પાવડો ને મચી પડો. તમારો રનવે તમે જાતે તૈયાર કરો. તમે બાંધેલો રનવે તમને એકલાને જ નહીં, બીજાઓને પણ પછી કામ આવશે.’

સાહસ કરવા માટે ભરપૂર પરિશ્રમ કરવાનો હોય, પૂર્વતૈયારીઓ કરવાની હોય, આંધળૂકિયાં નહીં. એટલે જ અમેલિયા કહે છે કે, ‘સાહસનો પોણા ભાગનો હિસ્સો એની પૂર્વતૈયારી રોકે છે. લોકોને જે દેખાય છે એ તો સાહસનો પચ્ચીસ ટકા ભાગ માંડ હોય છે.’

અમેલિયાની પ્રેરણાદાયી વાતો ખોખલી નથી. એમના શબ્દો સ્વાનુભવમાંથી જન્મેલા છે. ઘણા લોકોને ચિંતા કર-કર કર્યા કરવાની ખરાબ આદત હોય છે. અમેલિયા કહે છે, ‘ચિંતા કર્યા કરવાથી આપણી ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાઓ ધીમી પડી જાય છે. જે નિર્ણયો સાવ ઘીના દીવા જેવા સ્પષ્ટ હોય તે લેવાનું પણ અશક્ય લાગવા માંડે છે.’

ઘણા લોકોને રોદણાં રડવાની, વાંધાવચકા કાઢતા રહેવાની કુટેવ હોય છે. અમેલિયા સ્ત્રીઓને ઉદ્દેશીને કહે છે કે, ‘જે નોકરીઓ પહેલેથી અસ્તિત્ત્વ ધરાવે છે એમાં જ ફિટ થઈ જવાનું તમારું લક્ષ્ય ન હોવું જોઈએ. તમે એટલી કાબેલિયત કેળવો કે તમારા માટે તદન નવી જોબ, નવી પોઝિશન ઊભી થાય. જે સ્ત્રી જાતે જોબ ક્રિયેટ કરી શકે છે એને કીર્તિ અને સમૃદ્ધિ બન્ને મળે છે.’

અમેલિયાની આ વાત પણ સરસ છેઃ ‘કોઈ પણ કામ કરવાનો નિર્ણય લેવો તે સૌથી અઘરું પગલું છે. એક વાર નિર્ણય લઈ લો પછી તમારે ફક્ત એને દઢતાપૂર્વક વળગી રહેવાનું હોય છે. ડરો નહીં. ડર કાગળના વાઘ સમાન છે. તમે એક વાર નિર્ણય લઈ લેશો પછી જે ધાર્યું હશે તે કરી શકશો. આપણે આપણી પર્સનાલિટીમાં જેવું ઇચ્છીએ એવું પરિવર્તન લાવી શકીએ છીએ. પોતાના જીવનની લગામ પોતાના જ હાથમાં રાખવા આપણે સમર્થ છીએ.’

અમેલિયાની ડિક્શનરીમાં ડર નામનો શબ્દ નહોતો, પણ લગ્નનાં કલ્પના માત્રથી તેઓ કાંપી ઉઠતાં! એમનાં પ્રકાશક જ્યોર્જ પટનમે એમને લગ્ન માટે છ-છ વાર પ્રપોઝ કર્યું હતું. અમેલિયા ના-ના કર્યાં જ કરે. આખરે માંડ માંડ તેઓ લગ્ન માટે રાજી તૈયાર થયાં. લગ્ન પહેલાં એમણે ભાવિ પતિને નિખાલસતાપૂર્વક એક પત્ર લખ્યો હતો, જે પછી કશેક છપાયો ને ખૂબ જાણીતો બન્યો. અમેલિયાએ સંપૂર્ણ પારદર્શિતા સાથે લખ્યું કે - 

  

પ્રિય જીપી,

અમુક બાબતો વિશે આપણે લગ્ન પહેલાં જ સ્પષ્ટ થઈ જવું જોઈએ. આમાંની મોટા ભાગની બાબતો વિશે જોકે આપણે અગાઉ ચર્ચા કરી ચુક્યાં છીએ. હું લગ્નથી શા માટે દૂર ભાગતી હતી એનું કારણે તમારે ફરી એક વાર જાણી લેવું જોઈએ. મારું કામ અને કરીઅર - આ બે વસ્તુ જે મને અતીશય વહાલી છે. મને ડર છે કે લગ્નને કારણે એમાં અવરોધો પેદા થશે. આ ક્ષણે મને લગ્ન કરવાનું પગલું મૂર્ખતાપૂર્ણ લાગે છે. અલબત્ત, લગ્ન કરવાનાં અમુક ફાયદા પણ છે જ, પરંતુ  ભવિષ્ય તરફ નજર કરવામાં મને ડર લાગે છે.

આપણે લગ્ન કરીને સહજીવન શરૂ કરીશું પછી હું વફાદારીનો મુદ્દો આગળ કરીને તમને બાંધી નહીં રાખું. એ જ પ્રમાણે હું પણ વફાદારીના નામે બંધાઈને નહીં રહું. વફાદારીની સંકલ્પના હવે સાવ જૂનવાણી થઈ ચુકી છે. મને લાગે છે કે જો આપણે એકમેક પ્રત્યે પ્રામાણિક રહીશું તો ઝઘડા-વિખવાદથી બચી શકીશું.

આપણે એકમેકનાં કામ કે ખુશાલીને આડે નહીં આવીએ. આપણાં સુખની અંગત ક્ષણો વિશે કે આપણી વચ્ચેના વિચારભેદ વિશે આપણે દુનિયા સામે ઢોલનગારાં નહીં વગાડીએ. હું એક અલાયદું ઘર પણ રાખીશ કે જ્યાં હું ઇચ્છું ત્યારે જઈ શકું અને હું જેવી છું એવી રહી શકું. લગ્નનાં પાંજરું મને કાયમ ગમશે જ એવી ગેરંટી હું તમને આપતી નથી. મારે તમારી પાસેથી પથ્થર કી લકીર જેવું પ્રોમીસ જોઈએ છે. તે કે જો આપણાં લગ્નજીવનમાંથી મને સુખ મળતું નહીં હોય તો વર્ષમાં એક વાર તમે મને આપણાં અલાયદા ઘરમાં એકલી રહેવા જવા દેશો. હું દરેક સ્તરે મારું શ્રેષ્ઠ આપવાની કોશિશ કરીશ.

- એ.ઈ. (અમેલિયા ઇયરહાર્ટ)

જ્યોર્જ આ પત્રમાં લખાયેલા બધા મુદ્દા સાથે સહમત થયા. બન્ને પરણ્યાં ને 39 વર્ષની વયે અમેલિયા સંભવતઃ સમુદ્રમાં ગાયબ થયાં ત્યાં સુધી બન્ને સાથે રહ્યાં. અમેલિયા સુપર સેલિબ્રિટીની માફક જીવ્યાં અને મૃત્યુ પછી દંતકથા બની ગયાં. એમનાં ઘટનાપ્રચુર જીવન અને અકળ મૃત્યુ પર પુસ્તકો લખાયાં, ગીતો લખાયાં, ડોક્યુમેન્ટરી બની, એક કરતાં વધારે ફિલ્મો બની. અમેલિયાનું એક સરસ ક્વોટ છેઃ ‘સરહદો નહીં, ફક્ત ક્ષિતિજો... અને આઝાદી!’ અમેલિયાના જીવનનો સમગ્ર અર્ક આ એક વાક્યમાં સમાઈ જાય છે!

0 0 0