બોલીવૂડ એક્સપ્રેસ : ગુથ્થીની ગરબડ અને પલકનું રિપ્લેસમેન્ટ

Sandesh - Cine Sandesh - 29 Nov 2013

બોલિવૂડ એક્સપ્રેસ 

હાય. પહલે ઇન્ટ્રોડક્શન તો કરા દું. બોબો-વાચકો... વાચકો-સંદેશ... સંદેશ-શુક્રવાર... શુક્રવાર-ફિલ્મી પૂર્તિ... ફિલ્મી પૂર્તિ- સ્ટાર્સની પંચાત... સ્ટાર્સની પંચાત-ટાઇમપાસ... ટાઇમપાસ-વાચકો... વાચકો-બોબો!

ઓ ગુથ્થી... તૂ કહાં ચલી ગઈ? વી મિસ યુ! સાચું કહેજો, કઢંગા ઇન્ટ્રોડક્શન કરાવીને ફેમસ થઈ ગયેલી ચાંપલી ગુથ્થી વગર 'કોમેડી નાઇટ્સ વિથ કપિલ'ની મજા પચીસ ટકા ઓછી થઈ ગઈ છે એવું તમને પણ નથી લાગતું? આટલા તાજા તાજા શોમાંથી કોઈ એક આર્ટિસ્ટના જવાથી આટલો મોટો વિવાદ થઈ ગયો હોય એવું કદાચ પહેલી વાર બન્યું છે. પોતાની મહત્ત્વાકાંક્ષા પૂરી કરવા જરૂરી પગલાં ભરવાં તે કોઈ પણ કલાકારનો હક છે, પણ બો-બો ઉર્ફ બોલિવૂડ બોયને લાગે છે કે ગુથ્થી બનતા સુનીલ ગ્રોવરે ગૂડ-બાય કહેવામાં જરા ઉતાવળ કરી નાખી. એણે થોડા મહિના રાહ જોવાની જરૂર હતી. શોમાં થોડી યાંત્રિકતા પ્રવેશી ગઈ હોત, તે બીબાંઢાળ અને બોરિંગ બની રહ્યો હોય તેવી ફીલિંગ આવવાની શરૂ થઈ ગઈ હોય ત્યારે શો છોડયો હોત તો સારું થાત. અત્યારે તો શો હજુ કિલકિલાટ કરતાં વહાલીડા બાળકની માફક સરસ રીતે ગ્રો થઈ રહ્યો છે. કમબખ્તી એ થઈ છે કે જે ચેનલ પર શો પ્રસારિત થતો હતો એ કંપનીએ સુનીલ ગ્રોવરને કાનૂની સકંજામાં બાંધી દીધો છે એટલે એ બીજી કોઈ ચેનલ પર ગુથ્થી પ્રકારનું પાત્ર નિભાવી શકશે નહીં. બાપડા સુનીલ ગ્રોવરની હાલત ન ઘરના ન ઘાટના જેવી થઈ ગઈ છે.

ચેનલ ભલે શોના ફોર્મેટના નામે છાતી ફુલાવીને ફરે, બાકી તમે જાણો છો કે સેલિબ્રિટી ઘરે ઇન્ટરવ્યૂ આપવા આવે ને ઇન્ટરવ્યૂ લેનારનું વિચિત્ર ફેમિલી એને હેરાન પરેશાન કરી મૂકે તે આઇડિયા ઓરિજિનલ નથી? વર્ષો પહેલાં ટીવી પર એક હિટ બ્રિટિશ શો આવતો હતો- 'ધ કુમાર્સ એટ ફોર્ટી-ટુ'. ઇન્ડિયન આર્ટિસ્ટોવાળા આ શોમાં આ જ વાત હતી. તેના પરથી હેટ્સ ઓફ પ્રોડક્શને 'બાટલીવાલા હાઉસ નંબર ૪૩' નામનો શો બનાવ્યો હતો, જેમાં સિદ્ધાર્થ 'ગુજ્જુભાઈ' રાંદેરિયા એક્ટિંગ કરતા હતા. તેમાં આ જ બધું હતું - ઘર સાથે એટેચ્ડ સ્ટુડિયોમાં સેલિબ્રિટી ઇન્ટરવ્યૂ આપવા આવે, સોફા પર પરિવારના આઇટમ સદસ્યો લાઇનમાં બેસી જાય ને સેલિબ્રિટીનું લોહી પી જાય. આ શો જોકે ખાસ ચાલ્યો નહોતો.

બેક ટુ કોમેડી નાઇટ્સ. ગુથ્થીની એક્ઝિટ પાછળ તેજોદ્વેષ, અતિ મહત્ત્વાકાંક્ષા, પૈસાની ખેંચતાણ, ઇન્ટર્નલ પોલિટિક્સ કે બીજું કોઈ પણ કારણ હોય, વર્તમાન સિનારિયામાં આદર્શ સ્થિતિ એ છે કે તમામ સંબંધિત પાર્ટી વચ્ચે કોમ્પ્રો થઈ જાય અને ગુથ્થી શોમાં નવેસરથી શાનદાર એન્ટ્રી મારે. આ જે કંઈ નાટક થયાં તેને કારણે ત્રણ વાત બની છે. એક તો, સુનીલ ગ્રોવરને પોતાની સ્ટારવેલ્યૂ સમજાઈ ગઈ. બીજું, કપિલ શર્માને પોતાનો શો કેટલી હદે પોપ્યુલર બની ચૂક્યો છે એનો ઔર એક પુરાવો મળ્યો અને ત્રીજું, ધારો કે ગુથ્થીની એક્ઝિટ પછીના એપિસોડ્સના ટીઆરપીમાં ખાસ દેખીતો ઘટાડો નહીં નોંધાયો હોય (નહીં જ નોંધાયો હોય) તો ચેનલને પણ સમજાઈ જશે કે આ સુપરહિટ શોની લોકપ્રિયતામાં કોઈ એક આર્ટિસ્ટના હોવા ન હોવાથી કશો ફરક પડવાનો નથી. તેથી વાયડા સુનીલ ગ્રોવર સામે બહુ ગરજ દેખાડવાની જરૂર નથી. હંમેશાં શો મોટો હોય છે, આર્ટિસ્ટ નહીં. 'ક્યોંકિ સાસ ભી કભી બહૂ થી'ના મિહિરથી લઈને 'બાલિકા વધૂ'ની આનંદી સુધીનાં કેટલાંય કિરદાર નિભાવતા કલાકારોએ અધવચ્ચેથી એક્ઝિટ લીધી જ છેને. અલબત્ત, એ બધા ફિક્શનલ શોઝ હતા યા તો છે. ઓડિયન્સને 'કોમેડી નાઇટ્સ વિથ કપિલ'માં ગુથ્થીના રોલમાં બીજા કોઈ પણ એક્ટરને જોવો નહીં જ ગમે. આ સુનીલ ગ્રોવરની સિદ્ધિ છે. ખેર, એ શોમાં પુનરાગમન કરે તો સારું જ છે. ધારો કે ન કરે તો જાડી ઢમઢોલ ગોળમટોળ પલકથી કામ ચલાવી લેવાનું, બીજું શું.

                                                        0 0 0 

ઓહો, આ બોલિવૂડવાળા આપણને બહેરા કરીને જ છોડશે. હજુ 'ગોલિયોં કી રાસલીલા : રામલીલા'ના કડાકાભડાકાથી કાનમાં ત્રમ ત્રમ ત્રમ થવાનું બંધ થયું નથી ત્યાં 'બુલેટ રાજા' નવો દારૂગોળો લઈને આવી રહ્યા છે. આઈ મીન સૈફ અલી આમાં પિક્ચરના નામ પ્રમાણે ગુંડો બન્યો છે. દસેય દિશાઓમાં ફૂલી-ફાલી-ફદફદી ગયેલી, રાંધણગેસના સિલિન્ડરની દર્દનાક યાદ અપાવતી, દેડકા જેવા ફૂલેલા ગાલોવાળી વિરાટકાય સોનાક્ષી સિંહા એની ગર્લફ્રેન્ડ બની છે. (એક મિનિટ, ધારો કે 'કોમેડી નાઇટ્સ વિથ કપિલ'માંથી પેલી જાડી ઢમઢોલ ગોળમટોળ પલક પણ એક્ઝિટ લઈ લે તો એની જગ્યાએ સોનાક્ષીને ફિટ કરી શકાય કે નહીં?)

એની વે. બૂલેટ કિંગ સૈફનું એક ક્વોટ સાંભળોઃ "એક એક્ટર તરીકે કોઈની સામે બંદૂક તાકવામાં મારે એટલી જ તકેદારી રાખવી પડે જેટલી રૂપાળી કન્યા સામે ગુલાબનું ફૂલ ધરવામાં. આ કામ ચોક્કસ રીતે જ કરવું પડે. નાના છોકરાઓ ચોર-પોલીસ રમતા હોય ત્યારે કેવા નકલી બંદૂક હાથમાં લઈને દોડાદોડી કરતા હોય છે! અમારે એક્ટરોએ પણ એમ જ કરવાનું હોય છે. અલબત્ત,એકદમ સિરિયસ થઈને, હાથમાં સાચી બંદૂક પકડી હોય એવો ભાવ લાવીને. આવું ન કરીએ તો આખા સીનનો કચરો થઈ જાય!"

ભલે ત્યારે. સૈફ-બોબો... બોબો-વાચકો... વાચકો-ટાટા... ટાટા-બાય બાય!

                                             0 0 0 

મલ્ટિપ્લેક્સ : અજીબ દાસ્તાં હૈ યે...

Sandesh - Sanskar Purti - 24 Nov 2013

મલ્ટિપ્લેક્સ 

બાર ડાન્સર તરીકે કામ કરવું, વેશ્યા બનીને શરીર વેચવું, આખી જિંદગી એક બાસ્ટર્ડ તરીકે વિતાવવી, આમ છતાંય લેખક બનવાનું પોતાનું સપનું જીવતું રાખવું ને આખરે બોલિવૂડના સક્સેસફુલ રાઇટર તરીકે ખુદને પ્રસ્થાપિત કર્યા બાદ ફિલ્મ ડિરેક્શન તરફ ગતિ કરવી! ખરેખર, શગુફ્તા રફિકનું જીવન કોઈ ફિલ્મની કથા કરતાં ઓછું ઘટનાપ્રચુર નથી.

કહે છેને કે ફેક્ટ ઇઝ સ્ટ્રેન્જર ધેન ફિક્શન. કલ્પના કરતાં સચ્ચાઈ અનેક ગણી વધારે આશ્ચર્યકારક, વધારે સુખદાયી, વધારે આઘાતજનક અને વધારે પીડાદાયી હોઈ શકે છે. શગુફ્તા રફિકના જીવન વિશે જાણીએ ત્યારે આ સત્ય વધારે બોલકું બનીને સામે આવે છે. શગુફ્તા રફિક એટલે 'વો લમ્હેં' (૨૦૦૬),'જન્નત-ટુ' (૨૦૧૨) અને 'આશિકી-ટુ'(૨૦૧૩) જેવી ફિલ્મોનાં લેખિકા. રાઇટર તરીકે સફળતા પામ્યાં પછી શગુફ્તા હવે ડિરેક્ટર બનવા જઈ રહ્યાં છે.

પોતાનો બાપ કોણ છે, તેની ખબર ન હોવી. પોતાની મા કોણ છે, તેના વિશે સ્પષ્ટતા ન હોવી. પેટનો ખાડો પૂરવા બાર વર્ષની ઉંમરથી નઠારા લોકો વચ્ચે નાચવાનું શરૂ કરવું અને સત્તર વર્ષની ઉંમરે વેશ્યા બનવું. આવી નિમ્ન સ્તરીય અને કુત્સિત જિંદગી જીવવા છતાંય પોતાની જાત પર વિશ્વાસ ટકાવી રાખવો ને આખરે સેલ્ફ-બિલીફના સહારે સફળ લેખિકા બનવું! સીધી સાદી નોર્મલ જિંદગી જીવનારા માત્ર વિગતો સાંભળે તોપણ હલી જાય એવું જીવન જીવ્યાં છે, શગુફ્તા રફિક. પોતાની જિંદગીની તમામ આંચકાજનક વાતો શગુફ્તાએ ખુદ મીડિયા સાથે એક કરતાં વધારે વખત શેર કરી છે. "મેં શરૂઆતથી જ નક્કી કરી નાખ્યું હતું કે મારી પીઠ પાછળ કૂથલી કરવાનો આનંદ હું લોકોને નહીં જ લેવા દઉં." શગુફ્તા એક મુલાકાતમાં કહે છે, "આ મારી જિંદગી છે અને એના વિશે હું સ્વયં વાત કરીશ."

અનવરી બેગમ નામના જૂના જમાનાની અભિનેત્રીએ શગુફ્તાને દત્તક લીધાં હતાં. "મારી ખરી મા કોણ છે, તે વિશે ત્રણ અલગ અલગ વર્ઝન મને સાંભળવા મળ્યાં છે." શગુફ્તા કહે છે, "કોઈ કહેતું કે હું સઈદા ખાનનું અનૌરસ સંતાન છું (સઈદા ખાન પણ જૂના જમાનાનાં અદાકાર જેણે પછી ડિરેક્ટર બ્રિજ મોહન સાથે લગ્ન કર્યાં). કોઈ કહેતું કે મારી મા અનાથ સ્ત્રી હતી, જેણે કોઈ બેરિસ્ટરના પ્રેમમાં પડીને વગર લગ્ને મને જન્મ આપ્યો. ત્રીજું વર્ઝન એવું છે કે મારાં મા-બાપ ઝૂંપડપટ્ટીમાં રહેતાં કંગાળ માણસો હતાં. મને ઉછેરવાની ત્રેવડ નહોતી એટલે મને પેદા કરીને ક્યાંક ફેંકી દીધી ને કોઈએ મને ત્યાંથી ઉઠાવી લીધી."

શગુફ્તાને લોકો હરામી કહેતા. એના તરફ નફરતથી જોતા. એમણે સ્કૂલે જવાનું બંધ કરી દીધું. બધા સાથે એ ઝઘડતાં રહેતાં. આખરે સ્વીકારી લીધું કે હું મારી જાતને અનવરી બેગમની જ દીકરી તરીકે ઓળખાવીશ. એક જમાનામાં સુખસાહ્યબી જોઈ ચૂકેલાં અનવરી બેગમને બે ટંક ખાવાનું પામવા ઘરનાં વાસણો વેચવાનો વારો આવ્યો એટલે શગુફ્તાએ ખાનગી પાર્ટીઓમાં નાચવા જવાનું શરૂ કર્યું. એ વખતે એમની ઉંમર હતી ફક્ત બાર વર્ષ. ખાનગી ફ્લેટમાં કે ભળતીસળતી જગ્યાએ આવી પાર્ટીઓ ગોઠવાય. વેશ્યાવાડા જેવો માહોલ હોય. પોતાની રખાતો કે કોલગર્લ્સને લઈને આવેલા સભ્ય સમાજના પુરુષો દારૂ પીતા, ગંદી કમેન્ટ કરતા,પૈસાની નોટો ફેંકતા બેઠા હોય. નાચવાનું પૂરું થાય એટલે નીચે વિખેરાયેલી પચાસ-સોની નોટો વીણી લેવાની. આવું કરવામાંય નાનકડી શગુફ્તાને સંતોષ થાય. જે પરિવારે એને પાળીપોષીને મોટી કરી છે એને મદદરૂપ બનવાનો સંતોષ. આ સિલસિલો પાંચ વર્ષ ચાલ્યો.

"સત્તર વર્ષની ઉંમરે મેં વેશ્યા તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું," શગુફ્તા કહે છે, "સાવ અજાણ્યા પુરુષોને શરીર ધરી દેવાનું પીડાદાયી હતું, પણ મને આ કામના પૈસા મળતા હતા અને આ પૈસામાંથી અમારું ઘર ચાલતું હતું. હું બાર-ડાન્સર તરીકે પણ કામ કરતી. મારી મા જાણતી હતી કે આ પૈસા માત્ર બાર-ડાન્સર તરીકે કમાયેલા નથી. મને એ વાતનો આનંદ હતો કે મા બસના ધક્કા ખાવાને બદલે હવે ટેક્સીમાં ફરી શકે છે, પેટ ભરીને ત્રણ ટાઇમ સારું ખાઈ શકે છે. મેં એને સોનાની બંગડી કરાવી આપી હતી. સત્તાવીસ વર્ષની થઈ ત્યાં સુધી હું મારું શરીર વેચતી રહી. હા, નમાજ પઢવાનું ક્યારેય ન ચૂકતી. એનાથી મને શાંતિ મળતી, હું ટકી રહેતી."

દરમિયાન કોઈએ સલાહ આપી કે આના કરતાં તું દુબઈ જઈને બાર-સિંગર બની જા, એમાં તને દસ ગણા વધારે પૈસા મળશે. શગુફ્તાએ એમ જ કર્યું. "પ્રોસ્ટિટયૂટ તરીકે જીવવા કરતાં આ લાખ દરજ્જે સારું કામ હતું," શગુફ્તા કહે છે, "મુંબઈમાં એક રાતના ત્રણ હજાર રૂપિયા મળતા, પણ રોજ પુરુષો બદલાય ને હોટલ પર પોલીસની રેડ પડવાનો સતત ફફડાટ હોય. દુબઈમાં હું વેશ્યાવૃત્તિથી દૂર રહી, કેમ કે મને વિકૃત આરબોથી બહુ ડર લાગતો. મારી માને કેન્સર થઈ ગયું એટલે હું ઇન્ડિયા આવી ગઈ ને મુંબઈ-બેંગલુરુમાં શોઝ કરવા લાગી. મારી મા ૧૯૯૯માં મરી. મારી બહેનનું ખૂન થઈ ગયું. એના જ પ્રોડયુસર પતિએ ફ્રસ્ટ્રેટ થઈને ફેમિલીને ખતમ કરી નાખ્યું ને પછી આત્મહત્યા કરી નાખી."

મનને શાંત રાખવા માટે નમાજ પઢવા ઉપરાંત શગુફ્તા બીજું એક કામ પણ કરતાં - લખવાનું. ગંદા બારમાં, હોટલના કમરાઓમાં, મુસાફરીમાં જ્યાં જગ્યા મળે ત્યાં એ પોતાના અનુભવો કાગળ પર ઉતારતાં. પોતાની જેમ દેહવ્યવસાય કરતી ભારતીય, રશિયન અને ફિલિપાઇન્સની છોકરીઓ સાથે વાતો કરીને એમના જીવનની, સંઘર્ષની અને સંબંધોની વાતો લખતાં. શગુફ્તાને લાગ્યા કરતું કે એમની પાસે એટલું બધું મટીરિયલ છે કે બોલિવૂડમાં રાઇટર તરીકે પોતે કરિઅર બનાવી શકે એમ છે. એમણે જુદા જુદા પ્રોડક્શન હાઉસીસનાં ચક્કર લગાવવાનું શરૂ કર્યું. ટીવી સિરિયલો માટે પણ ટ્રાય કર્યો, પણ લખવાનો કોઈ પણ જાતનો અનુભવ ન ધરાવતી છોકરીને કોણ કામ આપે? શગુફ્તા હિંમત ન હારી. એ લખતાં રહ્યાં. દુબઈથી પાછાં આવ્યાં બાદ ફરી પાછી ફિલ્મ રાઇટર બનવાની સ્ટ્રગલ શરૂ કરી. ૨૦૦૦ની સાલમાં કેટલીય કોશિશ કર્યા પછી માંડ મહેશ ભટ્ટે થોડો સમય આપ્યો. મિટિંગ થઈ, પણ કંઈ વાત ન બની. શગુફ્તાએ પોતાના પ્રયત્નો ન છોડયા.

Shagufta Rafique with Mahesh Bhatt

આખરે ચારેક વર્ષ પછી મહેશ ભટ્ટના પ્રોડક્શનવાળી 'કલયુગ' ફિલ્મનાં બે સીન લખવાની તક મળી. શગુફ્તાનું લખાણ સૌને ગમ્યું. પરવીન બાબીના જીવન પર આધારિત 'વો લમ્હેં' બનાવવાની વાત આવી ત્યારે ડિરેક્ટરે આગ્રહ રાખ્યો કે આ ફિલ્મની વાર્તા તો સ્ત્રીની સંવેદનશીલ કલમમાંથી લખાવી જોઈએ, પુરુષની કલમમાંથી નહીં. ૩૭ વર્ષનાં શગુફ્તાને આ વખતે 'વો લમ્હેં'ના થોડા સીન નહીં, પણ આખેઆખો સ્ક્રીન પ્લે અને ડાયલોગ્ઝ લખવાની જવાબદારી સોંપાઈ. બસ, ત્યાર પછી એમણે ક્યારેય પાછળ વળીને જોવાની જરૂર પડી નથી. એક પછી એક ૧૧ ફિલ્મો આવી ગઈ - 'આવારાપન', 'રાઝ-ધ મિસ્ટરી કન્ટિન્યૂઝ', 'મર્ડર-ટુ', 'જન્નત-ટુ', 'રાઝ-થ્રીડી', 'જિસ્મ-ટુ', 'આશિકી-ટુ' આ બધી હિટ ફિલ્મો છે. આજની તારીખે શગુફ્તા રફિકનું નામ બોલિવૂડના સૌથી સફળ લેખકોમાં લેવાય છે. શગુફ્તાના લખાણમાં ક્રાફ્ટમાં કદાચ કચાશ હોય, પણ ઇમોશન્સ સીધી દિલમાંથી આવી હોય. લેખક તરીકેની એમની સફળતાનું આ જ રહસ્ય છે. હવે ટૂંક સમયમાં એ ડિરેક્ટર બની જવાનાં. એમના ડિરેક્શનવાળી ફિલ્મની તૈયારી ઓલરેડી શરૂ થઈ ચૂકી છે.

"વચ્ચે એવુંય બન્યું છે કે અમુક પ્રોડયુસરો મને ફક્ત જોવા માટે મિટિંગ ગોઠવતા." શગુફ્તા કહે છે, "એમના મનમાં કૂતુહલ હોય કે બાર-ડાન્સરમાંથી રાઇટર બની ગયેલી સ્ત્રી કેવી હોય, જોઈએ તો ખરા! જાણે કેમ હું બાર-ડાન્સર જેવાં કપડાં પહેરીને મિટિંગમાં જવાની હોઉં!"

શગુફ્તાના મનમાં ભરાયેલી કડવાશને દૂર થતાં વર્ષો લાગશે. કદાચ એમણે ઝીલેલા ઘા ક્યારેય રુઝાશે નહીં. તેઓ કહે છે, "હવે એવું થઈ ગયું છે કે હું સારા માણસોને મળું છું તોપણ મને એમના પર ભરોસો બેસતો નથી. મને થાય કે આ માણસ શું માત્ર એટલા માટે સારા રહી ગયા હશે કે એને ખરાબ બનવાનો મોકો નહીં મળ્યો હોય? દુબઈમાં એક આદમી સાથે મને પ્રેમ થયો હતો. એ મને ખરેખર માન આપતો હતો, પણ એને હૃદયરોગ થઈ ગયો ને અમારા સંબંધ પર એણે જ પૂર્ણવિરામ મૂકી દીધું. આજે હું સાવ એકાકી છું. મા નથી, બહેન નથી. ફક્ત કામ છે. જિંદગી તમને કશુંક આપે છે તો કશુંક છીનવે પણ છે. ફરી આપે છે, ફરી છીનવે છે. હું ફરિયાદ નથી કરતી. ઉપરવાળો આપણને જીવવાની તાકાત આપતો જ હોય છે. જીવનનું વહેણ બદલી શકાય છે. પરિસ્થિતિ ગમે તેટલી પીડાદાયી કેમ ન હોય, તેમાંથી બહાર આવી શકાય છે. બસ, ઇચ્છાશક્તિ હોવી જોઈએ."

                                                                   0 0 0 

હૉલીવૂડ હન્ડ્રેડ : 49 : ‘કિલ બિલ’ Vol 1-2

Mumbai Samachar - Matinee - 22 Nov 2013

હૉલીવૂડ હન્ડ્રેડ  : મરતાં પહેલાં જોવી પડે એવી ૧૦૦ વિદેશી ફિલ્મો

ખૂન ભરી માંગ

હિંસા પણ એન્ટરટેઇનિંગ હોઈ શકે? હા, જો એ ક્વેન્ટિન ટેરેન્ટિનોએ પેશ કરી હોય તો જરૂર હોઈ શકે. ખાતરી ન થતી હોય તો જોઈ કાઢો ‘કિલ બિલ’ના બન્ને ભાગ! 

Film 49. Kill Bill Vol. 1 & 2

‘હોલિવૂડ હન્ડ્રેડ’ સિરીઝમાં સુપર સ્ટાઈલિશ ફિલ્મમેકર ક્વેન્ટિન ટેરેન્ટિનોની એન્ટ્રી પ્રમાણમાં મોડી થઈ રહી છે. વર્તમાન વિશ્ર્વસિનેમાના સૌથી પ્રભાવશાળી ફિલ્મમેકર્સમાં એમની ગણના થાય છે. આપણા અનુરાગ કશ્યપથી માંડીને દુનિયાભરના ફિલ્મમેકર્સ ટેરેન્ટિનોથી પ્રભાવિત છે. ‘કિલ બિલ’ના બન્ને વોલ્યુમે એમને ખૂબ ખ્યાતિ અપાવી છે. બેય વોલ્યુમ અથવા તો ભાગ પોતપોતાની રીતે માતબર છે. આજે આપણે બન્નેની એકસાથે વાત કરીશું.

ફિલ્મોમાં શું છે?

‘રિવેન્જ ઈઝ અ ડિશ બેસ્ટ સર્વ્ડ કૉલ્ડ.’ બદલો એક એવી ડિશ યા તો વાનગી છે જેને ઠંડી જ પીરસવાની હોય... અર્થાત બદલો ઠંડે કલેજે જ લેવાનો હોય! ફિલ્મની શરુઆત જ આ ક્વોટથી થાય છે, જે પાર્ટ વન અને ટુ બન્નેનો ટોન સેટ કરી નાખે છે. વાર્તા એક યુવાન સ્ત્રી (ઉમા થર્મન)ની છે. પહેલા ભાગમાં એને માત્ર ‘બ્રાઈડ’ તરીકે ઓળખવામાં આવી છે. એ ડેડલી વાઈપર એસેસિનેશન સ્કવોડ નામના ખતરનાક હત્યારાઓની એક ગેન્ગની ખૂંખાર સભ્ય છે. આ લોકો માર્શલ આર્ટ્સમાં માહેર છે, ગજબની તલવારબાજી કરી જાણે છે. ગેન્ગનો લીડર છે, બિલ (ડેવિડ કેરેડાઈન). બિલ બ્રાઈડનો માત્ર બૉસ નથી, એનો ગુરુ અને પ્રેમી પણ છે. બ્રાઈડની કૂખમાં બિલનું સંતાન છે એટલે એણે હવે શાંતિનું જીવન જીવવું છે. એક ગુપચુપ નાસીને ટેક્સાસ જતી રહે છે, સારો મુરતિયો શોધીને પરણવાનું નક્કી કરે છે. પણ બાપડીના કુંડળીમાં વિધાતા શાંતિ નામની વસ્તુ જ લખવાની ભુલી ગયા છે. ડ્રેસ રિહર્સલ વખતે જ બ્રાઈડનું પગેરું શોધતો શોધતો બિલ સ્કવોડના બાકીના મેમ્બરો સાથે ચર્ચમાં ધસી આવે છે. ‘ઈસ લાઈન મેં સિર્ફ આને કા રાસ્તા હોતા હૈ, જાને કા નહીં’ એ ન્યાયે બિલ એને ખતમ કરી નાખવા માગે છે. બ્રાઈડ એને કહે છે કે મારા પેટમાં તારું બાળક છે, છતાંય ક્રોધ અને ઈર્ષ્યાથી પાગલ થઈ ગયેલો બિલ એના માથામાં ગોળી મારી દે છે. ગવાહોને પણ છોડતા નથી. બ્રાઈડ જોકે મરતી નથી. એ કોમામાં સરી પડે છે. 

ચાર વર્ષ પછી એ ભાનમાં આવે ત્યારે એનું સંતાન ગાયબ છે. બ્રાઈડ સામે હવે એક જ લક્ષ્ય છે. પોતાના આવા હાલહવાલ કરનારા, પોતાના સંતાનનો ભોગ લેનારા પાંચેય જણાને વીણી વીણીને ખતમ કરવા. કોણ છે આ પાંચ દુશ્મનો? ઓ-રેન ઈશી (લ્યુસી લિઉ), વર્નીટા ગ્રીન (વિવિસા ફોક્સ), બડ (માઈકલ મેડસન), એલી ડ્રાઈવર (ડેરિલ હાના) એન્ડ લાસ્ટ બટ નોટ ધ લીસ્ટ, બિલ પોતે. સૌથી પહેલાં એ વર્નીટા ગ્રીનને પતાવે છે. પછી જપાનના હટ્ટોરી હેન્ઝો નામના તલવાર બનાવનાર એક્સપર્ટને મળે છે. હેન્ઝોએ આ કામ વર્ષો પહેલાં છોડી દીધું હતું, પણ બ્રાઈડના આગ્રહને વશ થઈને એ એના માટે જીવલેણ તલવાર બનાવી આપે છે. બ્રાઈડ હવે ટોકિયો જાય છે. વર્નીટાની દીકરી ઓ-રેન ઈશી ટોકિયોના અન્ડરવર્લ્ડની બૉસ બની ગઈ છે. એની રાક્ષસ જેવી એક સેના છે - ક્રેઝી એઈટીએઈટ! 

ખૂની તલવાર ધારણ કરીને બ્રાઈડ ઓ-રેનના હાઉસ ઓફ બ્લુ લીવ્ઝ પહોંચી જાય છે. જોઈને ચક્કર આવી જાય એવી તલવારબાજી કરીને એ એકલા હાથે ક્રેઝી એઈટીએઈટને ખતમ કરી નાખે છે. લોહીની રીતસર નદી વહે છે. પછી ઓ-રેનનો વારો આવે છે. બિલને સમાચાર મળી જાય છે કે તે બ્રાઈડ વહેલામોડો એનો ખાત્મો બોલાવવા આવી પહોંચવાની છે. એ બોલે છે: ‘શું બ્રાઈડને ખબર છે કે એની દીકરી જીવે છે?’ બસ, વોલ્યુમ-વનનો ધી એન્ડ આવે છે. વોલ્યુમ-ટુમાં બ્રાઈડે ત્રણ દુશ્મનોને પતાવવાના છે - બડ, જે બિલનો નાનો ભાઈ છે અને એક સ્ટ્રિપ ક્લબમાં બાઉન્સર તરીકે કામ કરે છે. એ સિવાય એક આંખવાળી એલી ડ્રાઈવર છે અને છેલ્લે બિલ ખુદ. બ્રાઈડનું ખરું નામ બિટ્રીક્સ કિડ્ડો હવે જાહેર થાય છે. એની થોડી બક-સ્ટોરી પણ આવે છે. બ્રાઈડ ચાઈનામાં રહેતા એક મહાન ગુરુ પાઈ મેઈ પાસે માર્શલ આર્ટ્સ શીખી હતી. ગુરુએ એને અત્યંત ગુપ્ત ટેક્નિક પણ શીખવી હતી કે જેના થકી એ ગમે તેવા ખેરખાંનો સામનો કરી શકે. બદલાની આગમાં સળગી રહેલી બ્રાઈડ, બડ અને એલીને વારાફરતી પતાવીને બિલ પાસે પહોંચી જાય છે. બિલના ઘરમાં એ શું જુએ છે? બિલ નાનકડી મીઠડી મજાની બાળકી સાથે રમી રહ્યો છે. એ બાળકી બ્રાઈડની દીકરી છે અને બિલે જ એને પાળીપોષીને મોટી કરી છે! બિટ્રીક્સ પહેલાં તો દીકરીને ખૂબ વહાલ કરે છે, એની સાથે વાતો કરે છે, એને ઊંઘાડી દે છે. હવે આવે છે ફિલ્મની ક્લાઈમેક્સ. બિલ બ્રાઈડને એક નાનકડું તીર મારે છે. આ તીરમાં એવી ખૂબી છે કે તે જેના શરીરમાં ખૂંચે એ પટ્ પટ્ કરતું સાચું બોલવા લાગે. બ્રાઈડ કબૂલે છે કે એ નહોતી ઈચ્છતી કે એમનું સંતાન ખૂનખરાબાના માહોલમાં મોટું થાય. આ કારણથી જ એ નાસી ગઈ હતી. બિલ આખરે તો બ્રાઈડનો પ્રેમી છે. એણે બ્રાઈડનો જીવ લેવાની કોશિશ કરી તે સાચું, પણ એણે જ એમની દીકરીને બહુ જ પ્રેમથી મોટી કરી તે પણ એટલું જ સાચું. આ હકીકત જાણ્યા પછી બ્રાઈડ બિલને માફ કરી દેશે? કે એનો જીવ લેશે? આ પ્રશ્ર્નનો ઉત્તર તમારે ફિલ્મ જોઈને મેળવી લેવાનો છે.

કથા પહેલાંની અને પછીની

‘કિલ બિલ’ ફિલ્મોએ ટેેરેન્ટિનો અને ઉમા થર્મન બન્નેને ખૂબ પ્રતિષ્ઠા અપાવી છે. અગાઉ ‘પલ્પ ફિકશન’માં બન્નેએ સાથે કામ કરેલું. ‘પલ્પ ફિકશન’નાં શૂટિંગ દરમિયાન જ ‘કિલ બિલ’નો આઈડિયા આવેલો. બન્ને વચ્ચે ચર્ચા ચાલતી હતી કે ભવિષ્યમાં આપણે સાથે કામ કરી શકીએ તે ફિલ્મ કેવી હોઈ શકે. ક્વેન્ટિને કહ્યું કે મને ૧૯૭૦ના દાયકાની કૂંગ-ફૂ સ્ટાઈલની એક્શન થ્રિલર બનાવવાની ઈચ્છા થઈ રહી છે. ઓપનિંગ સીનનો હિરોઈન વેડિંગ ગાઉનમાં હોય માર ખાધેલી હાલતમાં લોહીલુહાણ પડી છે તે આઈડિયા ઉમા થર્મનનો હતો. 

હોમવર્કના ભાગ રુપે ટેરેન્ટિનોએ આ ત્રણ ફિલ્મો જોઈ હતી- જોન વૂની ‘ધ કીલર’, સર્જીયો લિઓનીની ‘અ ફિસ્ટફુલ ઓફ ડોલર્સ’ અને જેકી બ્રાઉનને ચમકાવતી ‘કૉફી’. સ્ક્રિપ્ટ તૈયાર કરવામાં વર્ષો વીતી ગયા. મૂળ આયોજન પ્રમાણે ‘કિલ બિલ’ એક જ ફિલ્મ તરીકે રિલીઝ થવાની હતી, પણ એની સ્ક્રિપ્ટ જ ૨૨૦ પાનાંની થઈ (સામાન્ય રીતે આ આંકડો ૧૦૦ની અંદર યા તો આસપાસ હોય છે). તેથી ફિલ્મની વાર્તાને વચ્ચેથી ઊભી ચીરીને બે પાર્ટ યા તો વોલ્યુમમાં વહેંચી નાખવામાં આવી.

હિરોઈનનો રોલ ઉમા જ કરશે એ નિશ્ર્ચિત હતું. ઉમા અસલી લાઈફમાં પ્રેગનન્ટ થઈ તો ડિલીવરી બાદ એ નોર્મલ શેપમાં આવે ત્યાં સુધી ધીરજપૂર્વક રાહ જોવામાં આવી. ટેરેન્ટિનો બિલનો રોલ વૉરન બેટ્ટીને આપવા માગતા હતા. કેવિન કોસનરનો વિચાર પણ થયેલો, પણ આ બન્નેમાંથી કોઈનો મેળ ન પડ્યો એટલે ડેવિડ કેરેડાઈનને કાસ્ટ કરવામાં આવ્યા. ટેરેન્ટિનોનું માનવું છે કે જો વૉરન બેટ્ટી બિલ બન્યા હોત તો તે કેરેક્ટર ખાસ્સું સોફિસ્ટિકેટેડ બન્યું હોત - જેમ્સ બોન્ડ જેવું. ટેરેન્ટિનોએ ‘શાંઘાઈ નૂન’ નામની ફિલ્મમાં લ્યુસી લિઉનું પર્ફોર્મન્સ જોતાં તરત જ નક્કી કરી નાખેલું કે ઓ-રેન ઈશીનું કિરદાર તો આ એક્ટ્રેસને જ આપવું છે. મૂળ તેઓ જપાની એક્ટ્રેસને લેવા માગતા હતા, પણ લ્યુસી લિઉનું નક્કી થયું એટલે આ પાત્રને જપાની-અમેરિકન કરી નાખવામાં આવ્યું. 

ફિલ્મમાં એક વાયોલન્ટ સીનમાં પાત્રો એકાએક એનિમેટેડ બની જાય છે. માનો યા ના માનો, પણ એનિમેશનનો આ રીતે ઉપયોગ કરવાનો આઈડિયા ટેરેન્ટિનોને આપણા કમલ હસનની ‘અલવન્ધમ’ (હિન્દીમાં ‘અભય’) નામની દ્વિભાષી ફિલ્મ (૨૦૦૧) પરથી આવ્યો હતો! આ વાત ખુદ ટેરેન્ટિનોએ અનુરાગ કશ્યપને કહી છે. મનીષા કોઈરાલા અને રવીના ટંડનને ચમકાવતી ‘અભય’માં કમલ હાસન સિરિયલ કીલર બન્યા હતા. ‘કિલ બિલ’ના ફર્સ્ટ વોલ્યુમના ક્લાઈમેક્સની હિંસક સિકવન્સ આભા કરી દે તેવી છે. તેને શૂટ કરતાં આઠ વીક લાગ્યાં હતાં. સેન્સરના ડરથી આ સીનને બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ કરી નાખવામાં આવ્યો છે. જપાની વર્ઝનમાં જોકે આ સિકવન્સને કલરમાં જ રહેવા દેવાઈ છે. પહેલા ભાગમાં કુલ ૯૫ લાશ પડે છે. પાર્ટ વન અને ટુના શૂટિંગ દરમિયાન કુલ ૪૫૦ ગેલન નકલી લોહી વપરાયું હતું. આના પરથી લોહીની કેવી નદીઓ કેવી બેફામ વહી હશે તે કલ્પી લો! ટેરેન્ટિનોની ફિલ્મોમાં લોહી ઉપરાંત ગાળોની નદી પણ વહેતી હોય છે. ‘કિલ બિલ’ વોલ્યુમ વન એમણે ડિરેક્ટ કરેલી છઠ્ઠી ફિલ્મ છે. પહેલી વાર એવું બન્યું કે ટેરેન્ટિનોના ડિરેક્શનવાળી ફિલ્મમાં ‘એફ’થી શરુ થતી પોપ્યુલર ગાળ ૧૦૦ કરતાં ઓછી વખત વપરાઈ - ફક્ત ૧૭ વાર!

‘કિલ બિલ’ વોલ્યુમ વન અને ટુ એની સ્ટાઈલ અને ઓવરઓલ ઈમ્પેક્ટ માટે જોવાની હોય. ખાસ કરીને વોલ્યુમ વનમાં કોઈ પાત્રે અભિનયના અજવાળાં પાથરવાનાં પાથરવાની તસ્દી લીઘા વગર ફક્ત કુશળતાથી મારામારી જ કરવાની છે. એક્ટર માટે સેન્સિબલ દશ્યો કરવા આસાન હોય છે, પણ ચિત્રવિચિત્ર સીન્સ સફળતાપૂર્વક કરવા માટે ગજબનાક કન્વિન્સિંગ પાવર અને પર્સનાલિટી જોઈએ. તો જ આવાં દશ્યોમાં એ શોભે.

‘કિલ બિલ’ના બન્ને ભાગ સુપરડુપર હિટ થયા. તેમાં જે સીટી વાગે છે તે પણ હિટ છે! જાણીતા કટારલેખક દીપક સોલિયાએ એક જગ્યાએ નોંધેલું ઈન્ટેરસ્ટિંગ નિરીક્ષણ સાંભળવા જેવું છે: "કિલ બિલ’ના પહેલા ભાગના ક્લાઈમેક્સમાં હિરોઈન ઝપાઝપ-સટાસટ ૮૮ જણને કાપે છે. એમાં એટલી એનર્જી છે એના કરતાં ‘કિલ બિલ’ના બીજા ભાગના ક્લાઈમેક્સમાં બિલની ઠંડી, ધીમી, ધારદાર વાતો વધુ શક્તિશાળી છે. બેય ક્લાઈમેક્સ ધારદાર છે, અણિદાર છે, પણ પહેલા ભાગની વેગીલી મારામારી કરતાં બીજા ભાગની નિરાંતની વાતચીત વધુ અસરકારક છે. ‘કિલ બિલ’ની તલવારબાજી થ્રિલિંગ છે, પણ વાતચીત ચીલિંગ છે. થ્રિલર લોહી ગરમ કરે, ચીલર લોહી ઠારી નાખે. ઉકાળનાર કરતાં થીજાવે એવી થ્રિલર વધુ થ્રિલિંગ સાબિત થઈ શકે એનો અનુભવ લેવો હોય તો ‘કિલ બિલ’ના બન્ને ભાગ જોવા.’

બિલકુલ!

‘કિલ બિલ’ Vol 1-2 ફેક્ટ ફાઈલ 

રાઈટર - ડિરેક્ટર : ક્વેન્ટિન ટેરેન્ટિનો

કલાકાર : ઉમા થર્મન, ડેવિડ કેરેડાઈન, લ્યુસી લિઉ, ડેરિલ હાના, માઈકલ મેડસન

રિલીઝ ડેટ : અનુક્રમે ૧૦ ઓક્ટોબર ૨૦૦૩ અને

૧૬ એપ્રિલ ૨૦૦૪

મહત્ત્વના અવોર્ડ : પાર્ટ વન અને ટુ બન્ને માટે ઉમા થર્મનને બેસ્ટ એક્ટ્રેસનાં ગોલ્ડન ગ્લોબ નોમિનેશન, પાર્ટ ટુ માટે ડેવિડ કેરેડાઈનને બેસ્ટ સપોર્ટિંગ એક્ટરનું ગોલ્ડન ગ્લોબ નોમિનેશન

ટેક ઓફ : જરાક મથી જોઉં...એકાદ ગાંઠ ખૂલતી હોય તો

Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 20 Nov 2013

ટેક ઓફ 

જિંદગી સામે જીદ કરીએ, માથું ઊંચકીએ તો કારમા પ્રહારો કરીને,આપણને લોહીલુહાણ કરીને આખરે એ પોતાનું ધાર્યું જ નથી કરતી હોતી શું? 

બહુ દેખાતાં, બહુ ગાજતાં અને બહુ ઊછળતાં નામો સામાન્યપણે વધારે પોંખાતાં હોય છે. પવનકુમાર જૈનનું નામ ન અત્યધિક ગાજ્યું કે ન ઊછળ્યું. આમ છતાંય તે પોંખાયું ચોક્કસ. અલબત્ત, એક નિશ્ચિત અને નાના ઘેરાવાવાળા વર્તુળમાં. પવનકુમાર જૈન મુંબઈના કવિ-વાર્તાકાર. તેમણે ઓછું પણ બહુ જ ઘૂંટાયેલું, યાદગાર અને મહત્ત્વનું સર્જન કર્યું. ૧૨ નવેમ્બરે એટલે કે ગયા મંગળવારે તેમનું નિધન થયું. એમ જ. કશા જ પૂર્વસંકેત વગર મૃત્યુ આવ્યું અને પળવારમાં આ વિચક્ષણ વ્યક્તિનું અસ્તિત્વ શૂન્ય થઈ ગયું. પવનકુમારને કદાચ આવું જ મૃત્યુ ગમ્યું હોત. અચાનક ઝબકી ગયેલું. ધીમા પગલે, ડરામણી મુદ્રા ધારણ કરીને આવતાં મોતને એમણે સિરિયસલી લીધું ન હોત. ૬૭ વર્ષ પહેલાં થયેલા પોતાના જન્મને પણ ક્યાં સિરિયસલી લીધું હતું? પોતાનાં અવતરણની વાત કરતી 'ઓત્તારીની' શીર્ષકધારી કવિતામાં કૌતુક ઓછું ને ઉપહાસ વધારે છે. જુઓ,

પછી હું જન્મ્યો.

કહો, કેવો જન્મ્યો?

અહો, એવો જન્મ્યો:

ગંધાતી, સાંકડી તિરાડમાંથી

એક અળસિયું મેળેમેળે

બહાર આવે તેમ,

ઊંધે માથે,

નિર્લજ્જ, નીપટ નાગો,

ઝીણું-ઝીણું, હાસ્યાસ્પદ

કલપતો,

અબૂધ, આંધળો, મૂંગો,

ભૂખ્યો, તરસ્યો,

હાથપગ વીંઝી તરફડતો

અવતર્યો.

ત્યારે, લોકોએ હરખપદૂડા

થઈ પેંડા ખાધા બોલો!

ખુદને બહુ ગંભીરતાથી ન લેનાર પવનકુમારે અંતરંગ સંબંધોને ખૂબ ગંભીરતાથી લીધા અને નિભાવ્યા. એમના વ્યક્તિત્વમાં એક આકર્ષક વિરોધ હતો. રોજબરોજનાં કામોમાં એ ભયાનક ચોકસાઈ રાખશે, સામેનો માણસ થાકી જાય એટલું ઝીણું કાંતશે, પણ જીવન પ્રત્યેના એટિટયૂડમાં મસ્તમૌલા રહેશે. એમની એવી પ્રકૃતિ જ નહોતી કે જિંદગીને ચોક્કસ ઘાટ આપવા એકધારું દે-ઠોક કર્યા કરે. વિના અવરોધે લાગણીઓની ભરતી-ઓટ આવતી રહી અને જિંદગી એની સ્વાભાવિક લયમાં વહેતી રહી. ડુઝ એન્ડ ડોન્ટ્સની જાળથી ખુદને બચાવવી જોકે કઠિન હોય છે. આ કવિતા જુઓ :   

સુખમાં ઉલ્લાસિત થવું નહીં,

દુઃખમાં ઉદ્વિગ્ન થવું નહીં,

હારથી અકળાવું નહીં.

આવી શિખામણો માનું

તો હું

મૂર્તિમંત સુવાક્ય હોઈ શકું,

પથ્થરનું પૂતળું હોઈ શકું,

ભરમડાની જેમ ફરતા

સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા હોઈ શકું,

નાગા વરસાદથી રચાતું,

મેઘધનુષ્ય હોઈ શકું,

કાંઠાથી બંધાયેલો સમુદ્ર હોઈ શકું.

એવું અઢળક.

નહીં માનું આવી શિખામણો.

બાપલિયા માણસ છું,

મને માણસ રહેવા દો.

Pavankumar Jain

'મને માણસ રહેવા દો' કહીને સૌથી અઘરી વસ્તુ માગી લીધી પવનકુમારે. વધતી જતી વય સાથે નિર્ભેળપણું અને પારદર્શિતા બહુ ઓછા માણસો ટકાવી શકતા હોય છે. લો-પ્રોફાઇલ રહીને, પ્રચંડ સમપર્ણભાવ સાથે પહેલાં માંદી માને અને પછી માનસિક રીતે વિકલાંગ બહેનને વહાલ અને સેવા બન્ને કરતા રહીને ઝાઝી હાયવોય કર્યા વગર જીવવાનું પવનકુમારને વધારે પસંદ હતું. મહત્ત્વાકાંક્ષાઓમાં સળગતા રહેવાની તેમની તાસીર નહોતી. સતર્ક હોવું અને છતાંય નિસ્પૃહ રહી શકવું એ કેટલી મજાની વાત છે! એમણે સ્વીકૃતિભાવ કેળવી લીધો હતો. વત્તેઓછે અંશે આપણે સૌએ સ્વીકૃતિભાવ કેળવી લેવો પડતો હોય છે. જીદ કરીએ,માથું ઊંચકીએ તો જિંદગી કારમા પ્રહારો કરીને, આપણને લોહીલુહાણ કરીને આખરે પોતાનું ધાર્યું જ નથી કરતી હોતી શું? આ કૃતિમાં પવનકુમાર કેટલી મજાની વાત કરે છે : 

કાચી વયે દાદીમાએ

કહ્યું હતું: "બેટા, મનમાં 
ગાંઠ વાળ કે..."

પછી તો બા-બાપુજી,

નાના-નાની, મામા-માસી,

કાકા-કાકી, પડોશીઓ,

મિત્રો, પરિચિતો,

જ્ઞાનીઓ, સહુ કહેતાં

ગયાં: "મનમાં ગાંઠ

વાળો, તો કામો પાર પડશે.

આગળ વધશો, સુખી થશો."

હું વર્ષાનુવર્ષ મનમાં

ગાંઠો વાળતો રહ્યો.

આજે જોઉં છું તો

તમારા, મારા, આપણા

સહુનાં મનમાં

ગાંઠો જ ગાંઠો છે...

કોઈ કામ પાર નથી પડતું,

તસુંય ખસી નથી શકાતું.

ના, હવે કામો પાર

નથી પાડવાં,

આગળ નથી વધવું,

સુખી પણ નથી થવું.

નવરા બેઠા
અમસ્તુ

જરાક મથી જોઉં,

એકાદ ગાંઠ

ખૂલતી હોય તો...

મનમાં, સંબંધોમાં અને પરિસ્થિતિઓમાં પડી ગયેલી ગાંઠોને ખોલતા જવું. આપણું જીવનકર્મ આખરે તો અહીં આવીને જ અટકતું હોય છે.
                                                          0 0 0 

Ram-Leela Facebook Review

Facebook - 17 Nov 2013

‘રામ-લીલા’: પ્લીઝ કોઈ નગાડા લાવો, ઢોલ લાવો અને મહેરબાની કરીને કોઈ રાસ-ગરબાના પેલા અદભુત સ્ટેપ્સ શીખવો, કારણ કે હમણાં જ ‘રામ-લીલા’ જોઈને પાછો ફર્યો છું અને મનમાં ને બૉડીમાં જોરદાર થનગાન-થનગાટ અનુભવી રહ્યો છું. અોપનિંગ ક્રેડિટ્સમાં જ ઝવેરચંદમેઘાણીનો સ-સતવીર, સ-આદાર આભાર માનવામાં આવ્યો છે એટલે ફિલ્મની શરુઆતમાં જ જીવને ટાઢક થઈ જાય છે. ઈન ફેક્ટ, ફિલ્મની શરુઆત જ મેઘાણી રચિત ‘મન મોર બની થનગાટ કરે’ના સુપર્બ ઓડિયોથી થાય છે. આખી ફિલ્મમાં જ્યાં જ્યાં અને જ્યારે જયારે ગુજરાતી લોકસંગીતનો ઉપયોગ થયો છે ત્યારે દર વખતે જોરદાર ગૂઝબમ્પ્સ આવ્યા છે.

મેઘાણીના ઋણ-સ્વીકાર ઉપરાંત સંજય લીલા ભણસાલીએ ઑર એક કામ સારું કર્યું છે. રાધર, કરવું પડ્યું. આખી ફિલ્મમાંથી ‘રબારી’ અને ‘રાજપૂત’ શબ્દને રિપ્લેસ કરીને એની જગ્યાએ ભળતા ને કાલ્પનિક શબ્દો મૂકી દીધા તે બહુ સારું થયું, કારણ કે આ જ્ઞાતિઓના સંદર્ભો ફિલ્મમાં એટલી તીક્ષ્ણતાથી સતત વપરાતા રહે છે કે જો ઓરિજિનલ શબ્દો યથાવત રહ્યા હોત તો પરિસ્થિતિ ખરેખર સ્ફોટક બની જાત. ‘અંજાર’ અને ‘નખત્રાણા’ને બદલે એેવા જ ફોનેટિક્સવાળાં બીજાં નામ મૂકાયાં છે તે પણ ઠીક થયું છે. વાર્તા કાલ્પનિક છે, પાત્રો કાલ્પનિક છે, આખો માહોલ કાલ્પનિક છે પછી ઓથેન્ટિક સંદર્ભોની જરુર પણ શી છે.

રણવીર સિંહનો મુછ્છડ લૂક પહેલી વાર જોયો હતો ત્યારથી પસંદ નહોતો આવ્યો, પણ ફિલ્મમાં આ એનર્જેટિક એક્ટર બોમ્બની જેમ ફાટે છે. ‘રામ-લીલા’ રણવીરના કરીઅરને જુદી જ ઊંચાઈ પર પહોંચાડી દેશે. લીલાના રોલમાં પહેલાં કરીના કપૂરની પસંદગી થઈ હતી. બહુ મોડે મોડે પછી આ રોલમાં દીપિકા ફિટ થઈ હતી. ફિટ થઈ એટલે એવી ફિટ થઈ કે હવે આ રોલમાં બીજી કોઈ હિરોઈનને કલ્પવી ગમતી નથી. લીલા આવી જ હોય. તીખી, આક્રમક, હરીભરી, મજબૂત. સાઈઝ ઝીરો કરીના લીલા તરીકે દીપિકા જેવી ન જ જામત. સાઉથ ઈન્ડિયન દીપિકાનું અફલાતૂન રાસ-ગરબા પર્ફોર્મન્સ ઐશ્ર્વર્યા રાયના ‘ઢોલી તારો ઢોલ બાજે’ને ઝાંખુ પાડી દે એવું જાનદાર છે. ફિલ્મનાં બધાં જ ટોપ ફોર્મમાં છે. પૂરક પાત્રો પણ સરસ ઊપસ્યાં છે. સુપ્રિયા પાઠક ખાસ!

સંજય લીલા ભણસાલી - અ કમર્શિયલી સક્સેસફુલ ડિરેક્ટર - ઈઝ ફાયનલી back... એન્ડ હાઉ! આપણને તો જોકે તેમણે ડિરેક્ટ કરેલી ‘સાંવરિયાં’ સિવાયની બધી જ ફિલ્મો ગમી છે. ‘રામ-લીલા’માં એમનો એક અલગ અંદાજ સામે આવ્યો છે. ‘ખામોશી’થી ‘ગુઝારિશ’ સુધીની પોતાની તમામ ફિલ્મોમાં હીરો-હિરોઈનનો રોમાન્સને બહુ જ નજાકતથી, શાલીનતાથી અને ટિપિકલ પારિવારિક ફિલ્મોમાં શોભે એ રીતે ફિલ્માવ્યો, પણ ‘રામ-લીલા’માં એમણે આ સો-કોલ્ડ ભદ્રતાને રીતસર ગોળી મારી દીધી છે. પહેલી વાર એમણે નાયક-નાયિકાના ફિઝિકલ passion ને આશ્ર્ચર્ય થાય એટલી બોલ્ડ રીતે પેશ કર્યું છે. ફિલ્મમાં સેકસ્યુઅલ મજાકો બિન્ધાસ્ત રીતે થાય છે. વળી, સંજય ભણસાલીના ડિરેક્શનવાળી ફિલ્મમાં આટલી બધી હિંસા હોઈ શકે એવીય કલ્પના નહોતી! શું આ બધું ખૂંચે એવું છે? ના. ફિલ્મના માહોલ અને ટોન સાથે બધું સુસંગત છે. વેલ, ઓલમોસ્ટ.

આવતા વર્ષે અવોર્ડ ફંકશન્સમાં ઢગલાબંધ કેટેગરીઝનાં નોમિનેશન્સમાં એનું નામ ગાજવાનું છે. આ ફિલ્મ માસ્ટરપીસ કોઈ એંગલથી નથી, પણ તે એક હાઈલી એન્ટરટેનિંગ પિક્ચર જરુર છે. સો વાતની એક વાત. ‘રામ-લીલા’ જોવાય? બિલકુલ જોવાય.

Link:

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10152021073385792&set=a.76707920791.114271.715995791&type=1&theater

0 0 0 

મલ્ટિપ્લેક્સ : રામજી કી નિકલી સવારી

Sandesh - Sanskaar Purti - 17 November 2013 

મલ્ટિપ્લેક્સ

અતિ એનર્જેટિક અને અતિ ઉત્સાહી રણવીર સિંહ એવો એકટર છે,જેની પાસેથી મજબૂત ફિલ્મો અને તગડાં પરફોર્મન્સીસની અપેક્ષા રાખવાનું હંમેશાં મન થાય.

'રામ-લીલા' રિલીઝ થઈ ચૂકી છે. આ ફિલ્મે ગુજરાતીઓનાં મન એક કરતાં વધારે કારણોસર ઊંચાં કરી નાખ્યાં હતાં ને ખાસ્સી નેગેટિવિટી ફેલાવી દીધી હતી તે સાચું, પણ એનો હીરો રણવીર સિંહ ભાવનાની બડો ઇન્ટરેસ્ટિંગ એક્ટર છે તે પણ એટલું જ સાચું. રણવીર મુંબઈના સમૃદ્ધ સિંધી પરિવારનું ફરજંદ છે અને એની અટક ભાવનાની છે. ભાવનાની જેવી સરનેમ કરતાં 'સિંહ'નું પૂછડું વધારે ફિલ્મી ને પ્રભાવશાળી છે એટલે રણવીરે ખુદને કેવળ રણવીર સિંહ તરીકે પ્રસ્થાપિત કર્યો છે. 

રણવીરની પર્સનાલિટી મર્દાના ખરી, પણ એનો ચહેરો કંઈ ટિપિકલ બોલિવૂડ સ્ટાર જેવો ચોકલેટી કે સોહામણો નથી. આમ છતાંય યશરાજ બેનરે એને 'બેન્ડ બાજાં બારાત' (૨૦૧૦)માં લીડ હીરો તરીકે લોન્ચ કર્યો હતો. આદિત્ય ચોપડાને રણવીરનું ઓડિશન પસંદ પડયું ને એને અનુષ્કા શર્માના હીરો તરીકે પસંદ કરી લીધો, પણ ફર્સ્ટ-ટાઇમ-ડિરેક્ટર મનીષ શર્માનું મન આ અજાણ્યા છોકરામાં ઠરતું નહોતું. રણવીરને પછીનાં બે અઠવાડિયાં દરમિયાન કેટલીય વાર બોલાવવામાં આવ્યો, એની પાસે ઈમોશનલ સીન કરાવવામાં આવ્યા, નચાવવામાં આવ્યો, બીજા એક્ટરો સાથે રીડિંગ કરાવવામાં આવ્યું, લુક ટેસ્ટ્સ લેવામાં આવ્યો. આખરે મનીષ શર્મા કન્વિન્સ થયા ખરા કે મતવાલા વેડિંગ પ્લાનરનો બિટ્ટુનો રોલ રણવીર નિભાવી જશે.

એવું જ થયું. રણવીરે પહેલા જ બોલમાં સિક્સર ફટકારી. વેલ, ઓલમોસ્ટ. પોતે માત્ર નાચગાના જ નહીં પણ અભિનય પણ કરી શકે છે તે રણવીરે પહેલી જ ફિલ્મમાં પુરવાર કરી દીધું. અસલી જીવનમાં રણવીર રહ્યો નખશિખ બાન્દ્રાબોય. એની સામે સૌથી મોટો પડકાર બોલચાલમાં દિલ્હીની લઢણ પકડવાનો હતો. મનીષ શર્મા રેકી કરવા દિલ્હી ગયા ત્યારે રણવીરને પોતાની સાથે લઈ ગયા હતા (રેકી એટલે શૂટિંગ શરૂ કરતાં પહેલાં કરવામાં આવતી લોકેશનની શોધખોળ). દિલ્હી યુનિવર્સિટીનાં છોકરાંઓ સાથે રણવીરે પુષ્કળ સમય વીતાવ્યો, દિલ્હીના જુવાનિયાઓ કઈ રીતે બોલેચાલે છે એનો અભ્યાસ કર્યો. સદ્ભાગ્યે, 'બેન્ડ બાજાં બારાત'ના બિટ્ટુના કિરદાર જેવા જ એક યુવાન સાથે રણવીરની દોસ્તી થઈ ગઈ હતી. એ જ એનર્જી લેવલ, એવાં જ કપડાં, એવી જ ઢબછબ. રણવીરે પોતાનું પાત્ર દિલ્હીના આ અસલી લોંડાને ધ્યાનમાં રાખીને ઉપસાવ્યું.

'રામ-લીલા'ના શૂટિંગ પહેલાં પણ રણવીર પોતાની કોસ્ચ્યૂમ ડિઝાઈનર મેક્ઝિમા બસુ સાથે ગુજરાતની એક કરતાં વધારે વખત મુલાકાત લઈ ગયો હતો. સ્થાનિક દુકાનોમાંથી કપડાં ખરીદ્યાં, જાતજાતનાં ઘરેણાં ને એક્સેસરીઝ ખરીદી, કચ્છી જુવાનિયાઓના ફોટા પાડયા, પાઘડી પહેરવાની રીતનો અભ્યાસ કર્યો, પણ રામના પાત્ર માટે રેફરન્સ પોઇન્ટ બનાવી શકાય એવો કોઈ કચ્છી માડુ એને મળ્યો નહીં. કદાચ ત્રણ ફિલ્મો ('બેન્ડ બાજાં બારાત','લેડીઝ વર્સીસ રિકી બહલ' અને લૂટેરે')ના અનુભવ પછી આવી કોઈ જરૂરિયાત નહીં વર્તાઈ હોય. કદાચ અસલી જીવનમાં એ ખુદ રામ જેવો જ મસ્તમૌલા છે એટલે બહારથી પ્રેરણા શોધવાની જરૂર નહીં પડી હોય.

'રામ-લીલા'નું શૂટિંગ શરૂ કરતાં પહેલાં સંજય ભણસાલીએ રણવીર અને દીપિકા સાથે ઘણાં વર્કશોપ કર્યા હતા. બન્ને અદાકારોને તેઓ સતત કહેતા રહ્યા હતા કે તમારી વચ્ચે ચુંબકીય કેમેસ્ટ્રી હોવી અત્યંત જરૂરી છે. રામ લીલા પ્રત્યે અને લીલા રામ પ્રત્યે જલદ શારીરિક આકર્ષણ ધરાવે છે. આ આકર્ષણ, આ આગ પડદા પર ઊભરશે તો જ વાત બનશે. સંજય ભણસાલીને 'રામ-લીલા' ફિલ્મનો આઈડિયા સૌથી પહેલી વાર 'ખામોશી' (૧૯૯૬)ના શૂટિંગ દરમિયાન આવ્યો હતો. જોકે 'ખામોશી' પછી એમણે બનાવી 'હમ દિલ દે ચૂકે સનમ'. એમાંય ગુજરાતી માહોલ હતો એટલે 'રામ-લીલા' માટે વચ્ચે થોડાં વર્ષો જવા દીધાં.

'રામ-લીલા'ને કારણે રણવીર સિંહે અનુરાગ કશ્યપની 'બોમ્બે વેલ્વેટ' નામની મહત્ત્વાકાંક્ષી ફિલ્મ ગુમાવવી પડી છે. સાઠના દાયકાના મુંબઈની વાત કરતી આ ફિલ્મ માટે અનુરાગની ફર્સ્ટ ચોઈસ રણવીર હતો, પણ 'રામ-લીલા' સાથે એનું શૂટિંગ શેડયુલ ટકરાતું હતું એટલે ભારે હૈયે 'બોમ્બે વેલ્વેટ' છોડવી પડી. ખરું-ખોટું રામ જાણે, પણ ઓફિશિયલ વર્ઝન તો આ જ છે. રણવીર સિંહવાળો રોલ હવે રણબીર કપૂર કરી રહ્યો છે. મુંબઈના ફિલ્મસિટી સ્ટુડિયોમાં 'રામ-લીલા'નું શૂટિંગ ચાલી રહ્યું હતું ત્યારે રણબીર કપૂર સેટ પર હાય-હેલો કરવા આવેલો. તે વખતે 'બોમ્બે વેલ્વેટ' વિશે રણબીર અને રણવીર વચ્ચે ખાસ્સી ચર્ચા પણ થઈ હતી. અંદરખાને બળતરા થતી હોય તો અલગ વાત છે, બાકી બહારથી તો રણવીર સિંહ એવું દેખાડે છે કે એના રિપ્લેસમેન્ટમાં કોઈ આલતુફાલતુ એક્ટર નહીં, પણ રણબીર કપૂર આવ્યો છે તે વાતનો એને સંતોષ છે.

જોકે, રણવીરે પણ એક પ્રોજેક્ટમાં રણબીર કપૂરને રિપ્લેસ કર્યો જ છેને. ઝોયા અખ્તર પોતાની આગામી ફિલ્મમાં કઝિન્સ રણબીર કપૂર અને કરીના કપૂરને ભાઈ-બહેન તરીકે કાસ્ટ કરવા માગતી હતી, પણ મેળ ન પડયો. આ બેના સ્થાને હવે રણવીર સિંહ અને પ્રિયંકા ચોપડા ગોઠવાઈ ગયાં છે. પ્રિયંકાને બહેન બનાવવાનું કોઈ હીરોને ગમે નહીં, પણ એવું વિચારીને સાંત્વન લેવાનું કે 'જોશ'ફિલ્મમાં શાહરૂખ ખાન અને ઐશ્વર્યા રાય સગાં ભાઈ-બહેન બન્યાં જ હતાંને. રણવીરની ઔર બે ફિલ્મો આવી રહી છે, બન્ને યશરાજ બેનરની છે. 'ગુંડે'ના ડિરેક્ટર અલી અબ્બાસ ઝફર છે અને સહ-ગુંડો બન્યો છે, અર્જુન કપૂર. બીજી છે 'કિલ દિલ'. એના ડિરેક્ટર શાદ અલી છે અને રણવીરની હિરોઈન છે, પરીણિતી ચોપડા.

રણવીર સિંહ અચ્છો પરફોર્મર છે. 'લૂટેરે' ભલે ચાલી નહીં, પણ આ ફિલ્મમાં એણે પોતાની ઇમેજ અને પર્સનાલિટીથી વિરુદ્ધ રોલ બખૂબીથી નિભાવ્યો હતો. રણવીર એવો અદાકાર છે, જેની પાસેથી મજબૂત ફિલ્મોની અપેક્ષા રાખવાનું મન થાય. રણવીર સિંહ, રણબીર કપૂર, સુશાંત સિંહ રાજપૂત, આયુષ્યમાન ખુરાના, આદિત્ય રોય કપૂર... બોલિવૂડની લેટેસ્ટ જનરેશનના આ તમામ જુવાનિયા માત્ર સ્ટાર નથી, પણ અચ્છા પરફોર્મર્સ પણ છે એ દિલને ટાઢક થાય એવી હકીકત છે. થ્રી ચિયર્સ ટુ જનરેશન-એક્સ!

શો-સ્ટોપર

હજુય કેટલું બધું કરવાનું બાકી છે. વધારે સારી ફિલ્મો, વધારે સારા રોલ્સ. આજે હું જે પોઝિશન પર છું એનાથી ખુશ જરૂર છું, પણ સંતુષ્ટ નથી.           

- દીપિકા પદુકોણ

હૉલીવૂડ હન્ડ્રેડ : ૪૮ : ‘ગ્રીઝ’

Mumbai Samachar - Matinee - 15 Nov 2013 હૉલીવૂડ હન્ડ્રેડ :  મરતાં પહેલાં જોવી પડે એવી ૧૦૦ વિદેશી ફિલ્મો બોલ બેબી બોલ... રૉક એન્ડ રૉલ

હોલીવૂડની મ્યુઝિકલ ફિલ્મોની એક અલગ જ મજા છે. ‘ગ્રીઝ’ એક ટીનએજ લવસ્ટોરી છે. જોન ટ્રવોલ્ટા એના મેઈન હીરો હોવાથી ફિલ્મનો ચાર્મ બેવડાય છે. 

                                                     

ફિલ્મ ૪૮ :  ‘ગ્રીઝ’

આ ફિલ્મ તમને બે કારણોસર ગમી શકે: એક, જો તમે જોન ટ્રવોલ્ટાના ચાહક હો તો અને બે, જો તમને હોલિવૂડની મ્યુઝિકલ્સમાં જલસો પડતો હોય તો. આ જ નામનું એક સુપરહિટ બ્રોડવે મ્યુઝિકલ હતું, જે ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૨માં ઓપન થયું હતું. તેના કુલ ૩૩૮૮ શોઝ થયા છે. ઈવન રએલ પદમસીએ પ્રોડ્યુસ કરેલું દેસી ‘ગ્રીઝ’ના પ્રીમિયર શોઝ મુંબઈસ્થિત એનસીપીએમાં ગયા ઓગસ્ટમાં યોજાયા હતા. ફિલ્મ આ જ બ્રોડવે પ્રોડકશન પર આધારિત છે. ‘ગ્રીઝ’ શબ્દ એક અમેરિકન સ્લેન્ગ છે, જેનો એક અર્થ છે, જુની રુઢિઓને તોડીફોડી નાખવી. બીજો અર્થ છે, સેક્સ માણવું અને ત્રીજો મતલબ છે, કોઈને બરાબરનો ધીબેડવો. ફિલ્મમાં આ ત્રણેય અર્થો લાગુ પડે છે.

ફિલ્મમાં શું છે?

‘ગ્રીઝ’ એક ટીનએજ ફેન્ટસી યા તો મ્યુઝિકલ લવસ્ટોરી છે. ૧૯૫૦ના દાયકાની એક અમેરિકન હાઈસ્કૂલનું બેકગ્રાઉન્ડ છે. અમેરિકામાં હાઈસ્કૂલ એટલે મુંબઈમાં આપણે જેને જુનિયર કોલેજ કહીએ છીએ, તે. અહીં ભણતાં છોકરા-છોકરીઓ માંડ સોળ-સત્તર વર્ષનાં છે. ફિલ્મની શરુઆતમાં હીરો ડેની (જોન ટ્રવોલ્ટા) અને હિરોઈન સેન્ડી (ઓલિવિયા ન્યુટન-જોન) એક બીચ પર રોમાન્સ કરતાં દેખાય છે. વેકેશન પૂરું થતાં જ સેન્ડી ઓસ્ટ્રેલિયા જતી રહેવાની છે. પોતાની લવસ્ટોરીનો આ રીતે અંત આવી જવાનો હોવાથી એ દુખી-દુખી છે, પણ ડેની એને સધિયારો આપે છે કે દેશ અલગ થઈ જવાથી આપણી રિલેશનશિપમાં કશો ફર્ક નહીં પડે.

વેકેશન ખૂલતાં જ ડેની પોતાના ટપોરીછાપ દોસ્તો સાથે રાઈડેલ હાઈસ્કૂલમાં પાછો ફરે છે. બોય્ઝ ગેન્ગનું નામ ‘ધ ટી-બર્ડ્ઝ’ છે. ડેની આ સૌનો લીડર છે. છોકરાઓની જુવાની ફાટ ફાટ થઈ રહી છે અને સૌનું મન ચોવીસે કલાક સેક્સ અને છોકરીઓના વિચારોમાં રમમાણ રહે છે. હાઈસ્કૂલમાં છોકરીઓની પણ એક ગેન્ગ છે. એનું નામ ‘ધ પિન્ક લેડીઝ’ છે. બને છે એવું કે સેન્ડીનું ઓસ્ટ્રેલિયા જવાનું કેન્સલ થાય છે. એક્સચેન્જ પ્રોગ્રામ હેઠળ એ પણ રાઈડેલ હાઈસ્કૂલમાં એડમિશન લે છે. સેન્ડી બિચારી સાવ સીધીસાદી છોકરી છે. ‘ધ પિન્ક લેડીઝ’ એને પોતાના ગ્રુપમાં ખેંચી લે છે. એક બાજુ એ શરમાતી શરમાતી બહેનપણીઓને વેકેશનમાં થઈ ગયેલા પ્રેમની વાત કરે છે, તો બીજી બાજુ જોન આ જ વાત પોતાના દોસ્તોને વધારી-વધારીને, સેક્સમાં ઝબોળી-ઝબોળીને વર્ણવે છે. ટિપિકલ હિન્દી ફિલ્મોમાં હોય એવી આ સોંગ-એન્ડ-ડાન્સ સિકવન્સ છે. બન્નેને હજુ સુધી ખબર નથી પડી કે તેઓ એક જ જગ્યાએ ભણે છે. 

સેન્ડીની એક બહેનપણીને ત્યાં બધી છોકરીઓ રાત રોકાય છે. સેન્ડી નથી સિગારેટ પીતી, નથી દારુને હાથ અડાડતી. એક જણી એના કાન વીંધવાની કોશિશ કરે છે પણ લોહીનું એક ટીપું જોતાં જ એને ઊલટી થઈ જાય છે. ગેન્ગલીડર રિઝો (સ્ટોકાર્ડ ચેનિંગ) એનાથી કંટાળી જાય છે. નીચે છોકરાઓ ધમાલ કરી રહ્યા છે. બિન્દાસ રિઝો બાલ્કનીમાંથી નીચે ઉતરીને પોતાના બોયફ્રેન્ડ કેનીકી (જેફ કોનવે) સાથે કારમાં નીકળી પડે છે. એક જગ્યાએ કાર પાર્ક કરીને પાછલી સીટ પર બન્ને હોશકોશ ગુમાવીને ફાટી ગયેલા કોન્ડોમની પરવા કર્યા વિના સેક્સમાં ગુલતાન થઈ જાય છે. 

એક વાર સેન્ડી અને જોન અચાનક આમનેસામને થઈ જાય છે. જોન એની સાથે એકદમ શુષ્કતાથી વર્તે છે. કેમ? સાથે ભાઈબંધો છે, એટલે. રોમાન્સના ટાયલાં તો સ્ત્રૈણ છોકરાઓ કરે, બાકી મર્દાનગીભર્યા મચો છોકરાઓએ તો છોકરીને પગની જૂતી સમજવાની હોય, એનો ઉપભોગ કરીને ફેંકી દેવાની હોય. આવું કરે તો જ એ ‘કૂલ’ ગણાય! જોકે ડેનીને પછી પોતાની ભુલ સમજાય છે. એને સેન્ડી ખરેખર પસંદ છે. સેન્ડીને ઈમ્પ્રેસ કરવાની એ ખૂબ કોશિશ કરે છે. સેન્ડી આખરે માની જાય છે. પછી સામાન્યપણે હાઈસ્કૂલ-કોલેજમાં જે પ્રકારની ભંકસ થતી હોય છે તે બધું જ અહીં થાય છે. રિસામણા-મનામણા, હરીફ ગેન્ગ સાથે મારામારી, કાર રેસ, ટીચરો સામે દાંડાઈ, ડાન્સ કોમ્પિટીશન, ઈર્ષ્યા, માલિકીભાવ, વગેેરે. ડેની બહુ સરસ નાચી જાણે છે. એક ડાન્સ-શોમાં એ અધવચ્ચેથી સેન્ડીને છોડીને બીજી કોઈ ક્ધયાને પકડે છે એટલે પેલી પાછી વીફરે છે. ડ્રાઈવ-ઈન થિયેટરમાં એ સેન્ડી સાથે છૂટછાટ લેવાની કોશિશ કરે છે ત્યારે પણ એને માઠું લાગી જાય છે. દરમિયાન રિઝોને ખબર પડે છે કે પોતે પ્રેગનન્ટ છે. વાયુવેગે આખી હાઈસ્કૂલમાં વાત ફેલાઈ જાય છે. રિઝોની છાપ આમેય વંઠેલ છોકરીની છે. પોતાના બોયફ્રેન્ડને એ કહી દે છે: તારે ટેન્શન લેવાની જરુર નથી. મારા પેટમાં છે બાળક છે તે તારું નથી, બીજા કોઈનું છે. જોકે પ્રેગનન્સીવાળી વાત પછી ખોટી સાબિત થાય છે. બસ, આવું જ બધું ચાલતું રહે છે. ફિલ્મના એન્ડમાં સેન્ડીનું અણધાર્યું મેકઓવર થાય છે. એ રાતોરાત અતિ સ્ટાઈલિશ ક્ધયા બની જાય છે. નાચતાં-ગાતાં જોન અને સેન્ડી સૌને બાય-બાય કરીને સરસ મજાની કારમાં રવાનાં થાય છે. ફિલ્મ અહીં પૂરી થાય છે. 

કથા પહેલાંની અને પછીની

‘ગ્રીઝ’ જોતી વખતે એક વાત ખાસ યાદ રાખવી પડે કે ફિલ્મની વાર્તાનો સમયગાળો ૧૯૫૦ના દાયકાનો છે. આ સંદર્ભ સતત મનમાં નહીં રાખીએ તો ફિલ્મ સાવ મામૂલી લાગશે અને મનમાં થયા કરશે કે આમાં શું નવું છે. આવી સ્ટોરી, આવાં ડાન્સ સ્ટેપ્સ આપણે અસંખ્ય વખત જોઈ ચુક્યા છીએ. 

                                   

 

ફિલ્મનાં તમામ કિરદાર સોળ-સત્તર વર્ષનાં છે, પણ સમ ખાવા પૂરતો એક પણ મુખ્ય કલાકાર આ એજગ્રુપનો નથી. ફિલ્મ બની ત્યારે જોન ટ્રવોલ્ટા ૨૩ વર્ષના હતા, હિરોઈન ઓલિવિયા ૨૮ની હતી, જેફ કોનવે ૨૬નો હતો અને રિઝો બનતી સ્ટોકાર્ડ ચેનિંગ તો ૩૩ વર્ષની હતી! આ જ કારણ છે કે ફિલ્મ જોતી વખતે બધા જ છોકરા-છોકરીઓ બહુ મોટાં-મોટાં દેખાય છે. ‘ગ્રીઝ’નો આ મોટો માઈનસ પોઈન્ટ છે. જોકે ફિલ્મનું મુખ્ય આકર્ષણ જોન ટ્રવોલ્ટા છે. અમેરિકામાં એમને એક કલ્ચરલ આઈકોન તરીકે જોવાય છે. શુઝમાં સ્પ્રિંગ ફિટ કરાવી હોય તેમ એમની કૂદતા કૂદતા ચાલવાની સ્ટાઈલ, એમનું ડાન્સિંગ, છબઢબ આ બધું ખૂબ ચાર્મિંગ છે. લીડ હિરોઈન ઓલિવિયા ન્યુટન-જોનને ‘ગ્રીઝ’ની પહેલાં અભિનયનો ખાસ અનુભવ નહોતો. ક્ાસ્ટ કરતાં પહેલાં ઓડિશન લેવામાં આવ્યું ત્યારે એની પાસે ડ્રાઈવ-ઈન થિયેટરવાળો સીન કરાવવામાં આવ્યો હતો. 

                                             

ફિલ્મ સુપરડુપર હિટ સાબિત થઈ. એક સમયે તે સિનેમાના ઈતિહાસની સૌથી વધારે કમાણી કરનારી ત્રીજા નંબરની ફિલ્મ હતી. પહેલી બે ફિલ્મો હતી, ‘જાઝ’ અને ‘સ્ટાર વોર્સ’. ‘ગ્રીઝ’ નાટકમાં સેકસ્યુઅલ ઉલ્લેખો ઘણા વધારે હતા, પણ સેન્સરના ડરે ફિલ્મમાં ઘણું બધું ગાળી લેવામાં આવ્યું છે. બ્રોડવે મ્યુઝિકલનાં ઘણાં ગીતો ફિલ્મમાં સમાવી શકાયાં નથી. જોકે ફિલ્મનું મ્યુઝિક આલબમ પણ ધૂમ વેચાયું. એમાં કુલ ૨૬ ગીતો છે. ‘હોપલેસલી ડીવોટેડ ટુ યુ’, ‘યુ આર ધ વન ધેટ આઈ વોન્ટ’, ટાઈટલ સોંગ સહિતનાં કેટલાંય ગીતો ચાર્ટબસ્ટર બન્યાં. ૧૯૮૨માં ‘ગ્રીઝ-ટુ’ નામની સિક્વલ બની હતી. તેમાં મેક્સવેલ કોલફિલ્ડ અને મિશેલ ફાઈફર લીડ એક્ટર્સ હતાં. આ ફિલ્મ ફ્લોપ થઈ ગઈ. વાસ્તવમાં પેરેમાઉન્ટ સ્ટુડિયોનું પ્લાનિંગ તો ત્રણ સિક્વલ અને એક ટીવી સિરીઝ બનાવવાનું હતું, પણ ‘ગ્રીઝ-ટુ’ ન ચાલી એટલે બધું પડતું મૂકાયું. 

લેખની શરુઆતમાં કરી હતી તે વાત ફરી એક વાર. જો તમે જોન ટ્રવોલ્ટા યા તો મ્યુઝિકલ્સના ચાહક હો તો જ આ ફિલ્મ જોજો. જોન ટ્રવોલ્ટાની ઑર એક સુપરડુપર હિટ મ્યુઝિકલ ‘સેટરડે નાઈટ ફિવર’ વિશે આપણે આ સિરીઝમાં અગાઉ વાત કરી ચુક્યા છીએ. ‘ગ્રીઝ’ અને ‘સેટરડે નાઈટ ફિવર’માંથી કોઈ એકની પસંદગી કરવી હોય તો ‘સેટરડે...’ને સિલેક્ટ કરજો, કારણ કે ‘ગ્રીઝ’ કરતાં તે અનેકગણી બહેતર ફિલ્મ છે.

 ‘ગ્રીઝ’ ફેક્ટ ફાઈલ 

ડિરેક્શન : રેન્ડલ ક્લીઝર

મૂળ બ્રોડવે મ્યુઝિકલ : જિમ જેકોબ્સ અને વોરન કેસી રચિત ‘ગ્રીઝ’ 

સ્ક્રીનપ્લે : બ્રોન્ટ વૂડાર્ડ, એલન કાર

કલાકાર : જોન ટ્રવોલ્ટા, ઓલિવિયા ન્યુટન-જોન, સ્ટોકાર્ડ ચેનિંગ, જેફ કોનવે

રિલીઝ ડેટ : ૧૬ જૂન, ૧૯૭૮

મહત્ત્વના અવોર્ડઝ : જોન ફેરરે ગાયેલાં ‘હોપલેસલી ડીવોટેડ ઈન લવ’ ગીતને બેસ્ટ ઓરિજિનલ સોંગનું ઓસ્કર નોમિનેશન

                                                   0 0 0 

ટેક ઓફ : હાજી કાસમ તારી વીજળી વેરણ થઈ

Sandesh - Ardh Saptahik Purti - 13 Nov 2013

ટેક ઓફ 

સવાસો વર્ષ અગાઉ માંડવી બંદરેથી ૭૪૬ માણસોને લઈને ઊપડેલું 'વીજળી' નામનું સુંદર જહાજ મુંબઈ પહોંચે તે પહેલાં જ ભયાનક દરિયાઈ તોફાનનો ભોગ બની રહસ્યમય રીતે ગાયબ થઈ ગયું. 'વીજળી' કઈ રીતે તૂટી તે નહીં, પણ આજ સુધી તેના અવશેષનો એક અંશ સુધ્ધાં કેમ મળ્યો નથી તે ખરું રહસ્ય છે.

બરાબર સવાસો વર્ષ પહેલાં એક ઘટના બની હતી. પાક્કી તારીખ સાથે વાત કરીએ તો ૮ નવેમ્બર, ૧૮૮૮ની આ વાત. કચ્છના માંડવી બંદરેથી સવારના સાડા સાત વાગ્યે 'વૈતરણા' નામનું એક જહાજ રવાના થાય છે. 'વૈતરણા' ઓફિશિયલ નામ, પણ જહાજ પર ઇલેક્ટ્રિક લાઇટો જડી હોવાને કારણે એ 'વીજળી'ના નામથી વધારે ઓળખાય. મુસાફરો અને કર્મચારીઓ મળીને કુલ ૭૪૬ માણસો આ ત્રણ વર્ષ જૂની આગબોટ પર સવાર છે. 'વીજળી'નું ગંતવ્યસ્થાન છે મુંબઈ. માંડવીથી દરિયાઈ માર્ગે મુંબઈ સુધીનું અંતર કાપતા સામાન્ય સંજોગોમાં ત્રીસેક કલાક થાય, પણ આવનારા કલાકોમાં અત્યંત અસામાન્ય અને ભયંકર સંજોગો ઊભા થવાના છે એવી તો કલ્પના પણ ક્યાંથી હોય!

ખેર, મુંબઈ પહોંચતા પહેલાં 'વીજળી' દ્વારકા લાંગરે છે. અહીં થોડા મુસાફરોની ચડ-ઊતર થાય છે. પછીનું સ્ટોપ છે પોરબંદર. અહીંથી લગભગ સો મુસાફરો ચડવાના છે, પણ આજે દરિયો તોફાની છે, તેથી પોરબંદરના બંદરમાં લાંગરવાને બદલે 'વીજળી' વ્હિસલ મારીને મુંબઈ તરફ આગળ વધી જાય છે. તે વખતે સાંજના સાડા પાંચ થયા છે. રાત્રે એક વાગ્યે 'વીજળી' માંગરોળ પાસેથી પસાર થાય છે. તે પછી સંભવતઃ માધવપુર (ધેડ) પાસે પણ અમુક લોકો દૂરથી 'વીજળી'ને દરિયામાં સરકતી જુએ છે. બસ. 'વીજળી'ની આ અંતિમ ઝલક. મધદરિયે ભયાનક તોફાન ઊઠે છે અને 'વીજળી' દરિયાના પેટાળમાં ગરક થઈ જાય છે. 'વીજળી' માત્ર ડૂબતી નથી, તે સંપૂર્ણપણે અદૃશ્ય થઈ જાય છે. નથી એના ભંગારનો એક અંશ જડતો કે નથી એના પર સવાર થયેલા એક પણ મનુષ્યજીવનો દેહ મળતો. 'વીજળી' એક વિરાટ પ્રશ્નચિહ્ન, એક કરુણાંતિકા, એક રહસ્ય બનીને રહી જાય છે.

વાય.એમ. ચીતલવાલાએ ભારે જહેમત ઉઠાવીને 'વીજળી હાજી કાસમની' નામનું નાનું પણ મહત્ત્વનું પુસ્તક લખ્યું છે. આ સિલસિલાબંધ પુસ્તકમાં તેઓ 'વીજળી'ને યોગ્ય રીતે 'ટાઇટેનિક' સાથે સરખાવે છે. બન્ને જહાજ ઇંગ્લેન્ડમાં બન્યાં હતાં. 'વીજળી' પર લંડનસ્થિત શેફર્ડ કંપનીની માલિકી હતી. તેનું રજિસ્ટ્રેશન પણ લંડનમાં થયેલું. 'વીજળી' ૧૮૮૮માં ડૂબી, 'ટાઇટેનિક' એનાં ચોવીસ વર્ષ પછી ૧૯૧૨માં ગરક થઈ. બન્નેની બનાવટના મૂળ સિદ્ધાંતો સરખા હતા. 'ટાઇટેનિક'માં જાણે 'વીજળી'ના એન્જિનનું વિરાટ સ્વરૂપ ફિટ કરાયું હતું. 'વીજળી'ની જેમ 'ટાઇટેનિક'માં પણ સાત વોટરટાઇટ કમ્પાર્ટમેન્ટ હતાં કે જેથી એકથી વધુ કમ્પાર્ટમેન્ટમાં પાણી પેસી જાય તોપણ તે તરતી રહી શકે, પરંતુ ભયાનક વેગ સાથે ફૂંકાતા પવન સામે ઝીંક ઝીલવાની 'વીજળી'ની તાકાત કેટલી? કદ અને વૈભવની દૃષ્ટિએ બન્ને જહાજો વચ્ચે કોઈ તુલના નથી. 'વીજળી' ૧૭૦ ફૂટ લાંબી, ૨૬.પ ફૂટ પહોળી અને ૯.૨ ફૂટની ઊંડાઈ ધરાવતી હતી, જ્યારે 'ટાઇટેનિક' ૮૮૨ ફૂટ લાંબી અને ૧૦૪ ફૂટ એટલે કે લગભગ દસ માળની બિલ્ડિંગ જેટલી ઊંચી હતી. 'વીજળી' પર સવાર થયેલા તમામ ૭૪૬ જેટલાં સ્ત્રી-પુરુષો-બાળકો નામશેષ થઈ ગયાં, જ્યારે 'ટાઇટેનિક'ની સાથે ૧૫૧૩ માણસોએ જળસમાધિ લીધી, પણ ૭૧૧ માણસો બચી ગયા. 

સૌથી મોટો ફર્ક ઇતિહાસે જે રીતે આ જહાજોને યાદ રાખ્યાં છે તેમાં છે. 'ટાઇટેનિક'ના કાટમાળ સંબંધે સઘન સંશોધનો થયાં, પુષ્કળ લેખો અને પુસ્તકો લખાયાં, કેટલીય ડોક્યુમેન્ટરી બની, ભવ્ય મ્યુઝિયમ ઊભું થયું અને હોલિવૂડના ફિલ્મમેકર જેમ્સ કેમરોને 'ટાઇટેનિક' જેવી અપ્રતિમ ફિલ્મ બનાવીને આ જહાજને અમર બનાવી દીધું છે. તેની તુલનામાં 'વીજળી'ને યાદ રાખવા માટે ગુજરાતે શું કર્યું છે? થોડી લોકવાયકાઓને જન્મ આપી અને થોડું (પણ બહુ મહત્ત્વનું) સાહિત્ય રચ્યું, બસ.

રહસ્યના ધુમ્મસમાં ઓગળી જતી કરુણાંતિકા હંમેશાં દંતકથાઓને જન્મ આપી દે છે. તે સમયે મેટ્રિકની પરીક્ષા મુંબઈમાં ડિસેમ્બર માસમાં લેવાતી. તેથી 'વીજળી'માં તે ગોઝારા દિવસે કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ હતા. કહે છે કે આ જહાજમાં તેર વરરાજા ને જાનૈયા મુસાફરી કરી રહ્યા હતા. આ સૌનો જીવનદીપ એક ઝાટકે બુઝાઈ જવાથી હાહાકાર મચી ગયો. એક અત્યંત કરુણ કાવ્ય આ જ અરસામાં રચાયું:

વાણિયા વાંચે, ભાટિયા વાંચે, ઘરોઘર રુંગા થાય... કાસમ

મામા-ભાણેજો ડૂસકે રુએ, રુએ ઘરની નાર... કાસમ

સગાં રુએ ને સગવા રુએ, બેની રોવે બારે માસ... કાસમ 

પીઠી ચોળેલી લાડકી રુએ, માંડવે ઊઠી આગ... કાસમ 

ફટ રે ભૂંડી વીજળી તુંને તેરસો માણસ જાય... કાસમ 

વીજળી કે મારો વાંક નહીં બાવા, લખ્યા છઠ્ઠીના લેખ... કાસમ.

કાસમ એટલે 'વીજળી'ના કપ્તાન કાસમ ઇબ્રાહિમ. આ ઉપરાંત એક હાજી કાસમ નૂરમોહમ્મદ હતા, જેમને શેફર્ડ કંપનીએ પોરબંદર ખાતે બુકિંગ એજન્ટ નીમ્યા હતા. વાય. એમ. ચીતલવાલાનું નિરીક્ષણ કહે છે કે વિખ્યાત સાહિત્યકાર ગુણવંતરાય આચાર્યે ૧૯૫૪માં 'હાજી કાસમ તારી વીજળી ડૂબી' નામની નવલકથા લખીને શ્રેષ્ઠ કામ કર્યું છે, પણ આ કથામાં ઐતિહાસિક તથ્યો કરતાં કલ્પનાને વધારે પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. 'વીજળી' ડૂબી પછી ટૂંક સમયમાં જામનગરના કવિ દુર્લભરાય વિ. શ્યામજી ધ્રુવે 'વીજળી વિલાપ' નામનો કાવ્યસંગ્રહ પ્રગટ કર્યો. તે પછી ભીખારામ સવજી જોશીએ એ જ શીર્ષક હેઠળ વિલાપિકાની રચના કરી. જહાજ ડૂબું ડૂબું થઈ રહ્યું છે ત્યારે કલ્પાંત કરતા લોકોને કપ્તાન કહે છેઃ

નહીં ગભરાવો અમને લોકો, લીઓ ખુદાનું નામ,

ગરબડ થાતાં ગમ નથી પડતી બોલો નહીં મુદ્દામ,

રે સૌ ઠીક થવાનું ખુદા ખલકને સહીસલામત રાખશે.

પણ 'વીજળી'ની મદદે ન ભગવાન આવ્યા, ન અલ્લાહ. 'વીજળી' વેરણ થતાં કેટલાય પ્રશ્નો અનુત્તર રહી ગયા. શું કપ્તાને દરિયાઈ તોફાનની ચેતવણી અવગણી હતી? શું જહાજ પોરબંદરથી પાછું માંડવી તરફ વાળી શકાયું હોત?

ઉત્તર દખણ વાયરા વાયા, વીજલી ઝોલાં ખાય કાસમ,

લેલી સાહબની ચીઠીયું મલીયું, વીજળી પાછી વાળ કાસમ.

મિસ્ટર લેલી એટલે પોરબંદરના તે સમયના અંગ્રેજ એડમિનિસ્ટ્રેટર, જેમણે 'વીજળી'ને પાછી વાળવાનું ફરમાન કર્યું હતું. જોકે કપ્તાનને ખરેખર આવો કોઈ આદેશ મળ્યો હોવાનો પુરાવો સાંપડયો નથી. લોકોમાં થતી ચર્ચાને આધારે કવિએ એક યુવાન અને કપ્તાન વચ્ચેનો કાલ્પનિક સંવાદ કવિતારૂપે લખ્યો છેઃ

એક જુવાનિયો - કેમ ઉતાર્યો નહીં પોરમાં, દે કપ્તાન જવાબ,

નહીં તો હમણાં વાત કરું છું, પીધો હતો શરાબ.

કપ્તાન- નહીં કર ગુસ્સો, બેસ જગાએ, હતી ઝડીની ચોટ,

થાય પછી શું જવાબ દે તું ટકી શકી નહીં બોટ...

'વીજળી' કઈ રીતે તૂટી તે નહીં, પણ આજ સુધી તેના અવશેષનો એક અંશ સુધ્ધાં કેમ મળ્યો નથી તે ખરું રહસ્ય છે. દુર્ઘટના ઘટી પછી વર્ષો સુધી સૌરાષ્ટ્રના દરિયામાં ક્યારેક 'વીજળી'નું ભૂત એટલે કે ઘોસ્ટ શિપ દેખાતું રહ્યું એવી પણ વાયકા છે. ગુજરાતના સામુદ્રિક ઇતિહાસમાં 'વીજળી' હંમેશાં ચમકતી રહેશે, મન-હૃદયને પીડા આપતા જખમની જેમ.

                                         0 0 0