‘ચશ્મે બદ્દૂર’: ક્લાસિક એટલે ક્લાસિક

 દિવ્ય ભાસ્કર - સન્ડે સપ્લીમેન્ટ - 31 માર્ચ 2013 

કોલમ: મલ્ટિપ્લેક્સ

સઈ પરાંજપેની ફિલ્મોમાં બધું જ માપસરનું અને જરુર પૂરતું જ હોય. એક્સપ્રેશન્સ, સંવાદો, વાર્તાની ગતિ, બધું જ. ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ અને ‘કથા’ જેવી ફિલ્મોમાં હ્યુમર અફલાતૂન પણ હતું અને સંયમિત પણ. 

તો આવતા શુક્રવારે જૂની ક્લાસિક ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ સામે ડેવિડ ધવનની નવી ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ની લડાઈ થવાની છે. આને જોકે લડાઈ કેવી રીતે કહેવાય. નવી ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ આખા દેશમાં વ્યવસ્થિત રીતે રિલીઝ થશે, જ્યારે જૂની ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ની ફક્ત 40 પ્રિન્ટ્સ મૂકાવાની છે. જે શહેરોમાં ઓરિજિનલ ફિલ્મ રિ-રિલીઝ થવાની છે તેમાં મુંબઈ ઉપરાંત અમદાવાદ, વડોદરા અને સુરતનો પણ સમાવેશ થાય છે.

મૂળ ક્લાસિકનાં સિનિયર ડિરેક્ટર સઈ પરાંજપે પોતાની ફિલ્મની રિમેક સામે સ્પષ્ટ અને તીવ્ર અણગમો જાહેર કરી ચુક્યાં છે. એની સામે જૂની જોડી ફારુખ શેખ અને દીપ્તિ નવલનો અભિગમ ઉદાર છે. એમનું કહેવું છે કે ભલેને ફિલ્મ ફરીથી બને. ભૂતકાળમાંય કેેટલીય ક્લાસિક્સની રિમેક બની જ છેને. જોકે સઈ પરાંજપેનો બળાપો અને ડર બન્ને સાચા છે. પ્રોમો પરથી જ એંધાણ મળી જાય છે કે ઓરિજિનલ ફિલ્મમાં જે નિર્દોષતા અને સાદગી છે તેનો ડેવિડ ધવન કચ્ચરઘાણ વાળી નાખ્યો હશે.   અનુરાગ કશ્યપે જેમ ‘દેવ.ડી’માં દેવદાસની આગલી ફિલ્મોની કુમાશની વાટ લગાડી દીધી હતી, તેમ.

જૂની ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ 1981માં રિલીઝ થઈ હતી. સઈ પરાંજપેની ફિલ્મમેકર તરીકેની કરીઅર મરાઠી ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં સરસ આગળ વધી રહી હતી. 1980માં તેમણે હિન્દી સિનેમામાં અદભુત શરુઆત કરી - ‘સ્પર્શ’થી. આ ફિલ્મમાં નસીરુદ્દીન શાહે અંધ વ્યક્તિનો યાદગાર અભિનય કર્યો હતો. ‘સ્પર્શ’ જેવી સંવેદનશીલ અને ગંભીર ફિલ્મની તરત પછી સઈ પરાંજપેએ ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ જેવી રોમેન્ટિક કોમેડી બનાવી. ફારુક શેખને હીરો તરીકે ચમકાવતી ‘નૂરી’ બે વર્ષ પહેલાં આવી ચૂકી હતી. તે પછી ફારુક શેખ પર ‘નૂરી’ ટાઈપની જ સારી-ખરાબ ફિલ્મોની ઓફર આવવા માંડેલી, પણ તેમણે એકેય સ્વીકારી નહોતી.  ‘નૂરી’ જેવી હિટ ફિલ્મ આપ્યા પછી તેઓ બબ્બે વર્ષ સુધી રીતસર ઘરે બેકાર બેસી રહેલા. સઈ પરાંજપેએ તેમનો સંપર્ક કર્યો. સ્ક્રિપ્ટ સંભળાવી. ફારુક શેખે તરત જ હા પાડી દીધી. દીપ્તિ નવલે ન્યુયોર્કથી ફાઈન આર્ટ્સનું ભણીને મુંબઈની ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં પ્રવેશ કરી લીધો હતો. એની ‘એક બાર ફિર’ અને ‘જૂનુન’ જેવી બે-ચાર ફિલ્મો આવી ચૂકી હતી. વાસ્તવમાં દીપ્તિની કરીઅરની સૌથી પહેલી ફિલ્મ ‘એક બાર ફિર’માં ફારુક શેખ હીરો બનવાના હતા, પણ તારીખોમાં છેલ્લી ઘડીએ થયેલા ફેરફારોને કારણે પછી પ્રદીપ વર્મા નામના કોઈ અજાણ્યા એક્ટર તેમની જગ્યાએ ફિટ થઈ ગયા. ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ની ‘મિસ ચમકો’ના રોલમાં દીપ્તિ અને દોસ્તારો તરીકે Ravi વાસવાની તેમજ રાકેશ બેદીની વરણી થઈ એટલે મુખ્ય કાસ્ટિંગ પૂરું થયું.

આ એ જમાનો હતો જ્યારે આર્ટ ફિલ્મો અથવા તો ઓછા બજેટની પેરેલલ ફિલ્મો ઓલરેડી બનવા માંડી હતી. નસીરુદ્દીન શાહ ઉપરાંત ઓમ પુરી, સ્મિતા પાટિલ અને શબાના આઝમી પેરેલલ ફિલ્મોનાં સુપરસ્ટાર્સ હતાં. ફારુક  શેખ અને દીપ્તિ પણ આ જ મંડળીનાં સભ્યો હતાં. પોડ્યુસર ગુલ આનંદનું મૂળ આયોજન તો એવું હતું કે દિલ્હી જઈને એક મહિનામાં ‘ચશ્મે બદ્દૂર’નું શૂટિંગ આટોપી લેવું. શિયાળાના દિવસો હતા. ફિલ્મ પૂરી થતાં એકને બદલે બે મહિના થયા. શૂટિંગ દરમિયાન માહોલ હલકોફૂલકો અને મજાકમસ્તીનો રહેતો. એ વખતે કોઈને કલ્પના સુધ્ધાં નહોતી કે આપણે જે ફિલ્મમાં કામ કરી રહ્યા છીએ તે આગળ જતા ક્લાસિક કે કલ્ટ ફિલ્મ બની જવાની છે.

ફિલ્મ રિલીઝ થઈ. વખણાઈ. ‘ંચશ્મે બદ્દૂર’ રિલીઝ થઈ તે વર્ષે બીજી કઈ કઈ મોટી હિન્દી ફિલ્મો આવી હતી? બચ્ચનસાહેબની ‘લાવારિસ’, ‘નસીબ’, ‘યારાના’ અને ‘કાલિયા’, કમલ હાસનની ‘એક દૂજે કે લિયે’, હેમા માલિનીની રાજેશ ખન્ના સાથે ‘કુદરત’, મનોજ કુમાર સાથે ‘ક્રાન્તિ’ અને જિતેન્દ્ર સાથે ‘મેરી આવાઝ સુનો’ તેમજ નવા નિશાળિયા સંજય દત્તની ‘રૉકી’ અને કુમાર ગૌરવની ‘લવસ્ટોરી’!  સુપરહિટ થઈ ચુકેલી આ ફિલ્મોની સાથે એ જ વર્ષે ‘36 ચૌરંધી લેન’ અને શ્યામ બેનેગલની ‘કલયુગ’ જેવી આર્ટ ફિલ્મો પણ આવેલી. આ બધા વચ્ચે સીધી સાદી ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ પોતાની જગ્યા બનાવી શકી. બોક્સઓફિસ પર પણ તે ઠીક ઠીક ચાલી એટલે પછી ફારુક શેખ - દીપ્તિ નવલની જોડી જામી ગઈ.  ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ પછી આ જોડીની કેટલીક ફિલ્મો આવી- ‘સાથ સાથ’, ‘એક બાર ચલે આઓ’, ‘કથા’, ‘રંગબિરંગી’, ‘કિસી સે ના કહના’, ‘ફાસલે’ અને પછી છેક 28 વર્ષ બાદ ‘ટેલ મી ઓ ખુદા’ તેમજ ‘લિસન અમયા’. સઈ પરાંજપે ફિલ્મનાં ડિરેક્ટર ઉપરાંત રાઈટર પણ હતાં. ફારુક શેખ ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ની સફળતાનો 80 ટકા જશ એકલાં સઈ પરાંજપેને આપે છે. ફારુખ-દીપ્તિની ત્રણ સૌથી મહત્ત્વની ફિલ્મો ‘ચશ્મે બદ્દૂર’, ‘કથા’ અને ‘સાથ સાથ’માંથી બે સઈએ બનાવી છે.

Sai Paranjpye

આ મહિનાની 19 તારીખે સઈ પરાંજપેએ 75 વર્ષ પૂરાં કર્યાં. સઈ પ્રગતિશીલ પરિવારનું ફરજંદ છે. એમનાં  માતાજી શકુંતલા પરાંજપેએ કેમ્બ્રિજમાંથી ડિગ્ર્ાી મેળવી હતી. તેઓ જિનીવામાં ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશનમાં કામ કરતાં. ફેમિલી પ્લાનિંગના ક્ષેત્રમાં કરેલાં નોંધપાત્ર કામ બદલ ભારત સરકારે તેમને (એટલે કે માતાજીને) પદ્મવિભૂષણથી નવાજ્યા હતા. જોકે માતાજીનું ખુદનું ફેમિલી ડામોડોળ હતું. રશિયન પતિ (જે અચ્છા પેઈન્ટર હતા) સાથેનું એમનું લગ્નજીવન બરાબર જામ્યું નહીં એટલે દીકરી સઈ નાના-નાની પાસે પુનામાં મોટી થઈ. મોસાળ સંપન્ન અને પ્રેમાળ હતું એટલે સઈનું બાળપણ સાહ્યબીમાં વીત્યું. ‘કથા’માં જોકે તેમણે ચાલ સિસ્ટમમાં રહેતા મધ્મય-મધ્યમ કે નિમ્ન મધ્યમવર્ગીય વર્ગના મજાના મહારાષ્ટ્રિયનો દેખાડ્યા છે. હિન્દી સિનેમામાં અધિકૃત તેમજ સુંદર રીતે મરાઠી કલ્ચર ઉપસાવનારા ગણ્યાગાંઠ્યા ફિલ્મસર્જકોમાં સઈ પરાંજપે મુખ્ય છે.

સઈ પરાંજપેને કમર્શિયલ સિનેમામાં બધું ‘વધું પડતું’ લાગતું - વધુ પડતી એક્ટિંગ, વધુ પડતો મેકઅપ, વધુ પડતા નાચગાના. હીરો -હિરોઈન પણ બનાવટી લાગે. તેથી સઈ હંમેશા ‘પોતાના પ્રકાર’ની ફિલ્મો બનાવતાં રહ્યાં, જેમાં એ સફળ પણ રહ્યાં. તેમને મિનીમલિસ્ટીક અપ્રોચ સૌથી વધારે માફક આવે છે. તેમની ફિલ્મોમાં બધું જ માપસરનું અને જરુર પૂરતું જ હોય. એક્સપ્રેશન્સ, સંવાદો, વાર્તાની ગતિ, બધું જ. ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ અને ‘કથા’ જેવી ફિલ્મોમાં અફલાતૂન હ્યુમર હતું પણ તેની માત્રા પણ માફકસરની જ હતી. તેથી જ સઈ પરાંજપેની ફિલ્મોના અઠંગ ચાહકો ભુલચુકેય ફૂવડ કોમેડી માટે જાણીતા ડેવિડ ધવનની ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ જોશે તો ચોક્કસપણે તેમના પર સિનેમેટિક અત્યાચાર થઈ જવાનો. અમે તો અત્યારથી નક્કી કરી નાખ્યું છે કે આવતા શુક્રવારે જૂનું ક્લાસિક ‘ચશ્મે બદ્દૂર’ જ જોવા જઈશું. તમે?

શો-સ્ટોપર 

હું ભલે ટોપની હિરોઈન ગણાઉં, પણ મારા જીવને સંતોષ નથી. મારે પ્રયત્નપૂર્વક મારી જાતને કહેવું પડે કે કેટરિના, તું સક્સેસફુલ છો, તેં સરસ ફિલ્મો કરી છે, જરા પોતાની જાતની કદર કરતાં શીખ. પછી પાંચ મિનિટ માટે જરા શાંતિ જેવું લાગે, પણ છઠ્ઠી મિનિટે પાછું મગજ ભમવા માંડે.

- કેટરિના કૈફ

બ્રેક કે બાદ

દિવ્ય ભાસ્કર - સન્ડે સપ્લીમેન્ટ - 20 જાન્યુઆરી 2013

કોલમ: મલ્ટિપ્લેક્સ

પ્રેમમાં હોય ત્યારે સામેના પાત્ર માટે સતત જતું કરવું, આપતા રહેવું એ બિપાશા બસુની મૂળભૂત તાસીર છે, પણ સંબંધોમાં એક કરતાં વધારે વખત પછડાટ ખાધા પછી એ હવે દિલના મામલામાં ‘પ્રેક્ટિકલ’ થવા માગે છે.

તીવ્રતાથી જોડાયેલા અને વર્ષો સુધી વહેતા રહેલા સંબંધની ગુણવત્તા શી રીતે નક્કી થાય? આવા સંબંધ પર પૂર્ણવિરામ મૂકાય ત્યારે શું થાય? માણસ કદાચ તૂટી જાય. જીવલેણ પીડાના ભાર નીચે કચડાઈ જાય. પણ ધીમે ધીમે બધું શાંત પડતું જાય. શક્ય છે કે સંબંધવિચ્છેદ પછી વ્યક્તિ ઊલટાની વધારે ખીલે, વધારે ખૂલે. પ્રેમના નામે અટકી રહેલો સંબંધ ખરેખર તો કેટલો નુક્સાન કરી રહ્યો હતો તે પછી સ્પષ્ટ થાય. પ્રેમ અને સંબંધોના મામલામાં બિપાશા બસુ ઘણું બધું જોઈ ચૂકી છે, અનુભવી ચુકી છે. જોન અબ્રાહમ સાથેનો તેનો જગજાહેર સંબંધ નવેક વર્ષ ચાલ્યો. તેમના બ્રેક-અપને પણ હવે તો દોઢ-બે વર્ષ થવા આવશે. જોન સાથેની પોતાની રિલેશનશિપને બિપાશા હવે કઈ રીતે જુએ છે?

‘પ્રેમભંગની પ્રક્રિયામાંથી પસાર થયા પછી તમે માણસ તરીકે ગ્ર્ાો થતા હો છો,’ એક મુલાકાતમાં બિપાશા કહે છે, ‘હાર્ટબ્રેક તમારી પર્સનાલિટીમાં એક પ્રકારનું ઊંડાણ ઉમેરી દે છે. તમારામાંથી છીછરાપણું કે આછકલાઈ ઓછાં થઈ જાય છે. તમે આસપાસના લોકોની અને પરિસ્થિતિઓની વધારે કદાર કરતા થઈ જાઓ છો. ખાસ તો તમારી જાતની. તમને સમજાય છે કે તમારા માટે સૌથી કોઈ મૂલ્યવાન હોય તો તે તમે પોતે જ છો. હું ‘લવ યોરસેલ્ફ’ની ફિલોસોફીમાં માનતી થઈ ગઈ છું. મારી મમ્મી આ જ રીતે પોતાની જિંદગી જીવી છે. પહેલાં મને તે સમજાતું નહોતું, પણ હવે જ્યારે હું પોતે કઠણાઈ અને પીડામાંથી પસાર થઈ ચુકી છું ત્યારથી મને આ ગુરુમંત્ર એકદમ સમજાવા લાગ્યો છે. સંબંધમાં હતી તે દરમિયાન મેં મારી જાતને સતત બીજા નંબર પર મૂકી. પહેલાં મારી રિલેશનશીપ, પહેલાં મારો બોયફ્રેન્ડ, પછી હું! પણ જ્યારથી મેં ખુદને ટોપમોસ્ટ પ્રાયોરિટી આપવાનું શરુ કર્યું છે ત્યારથી જાણે લાઈફ પલટાઈ ગઈ છે. હું વધારે ખુશ રહું છું. વધારે ખુશ દેખાઉં છું. આઈ એમ અ હેપીઅર પર્સન... અને લોકો મને જે રીતે રિએક્ટ કરે છે તે પરથી સમજાઈ રહ્યું છે કે આ આંતરિક સુખ મારા ચહેરા પર અને પર્સનાલિટીમાં પણ ઝળકવા લાગ્યું છે.’

આ વાતનો સીધો અર્થ એ થયો કે બિપાશા પ્રેમસંબંધના છેલ્લા તબક્કા દરમિયાન અંદરથી મુરઝાવા માંડી હશે. એ અને જોન સાથે હતા ત્યારે એક જોઈન્ટ ઈન્ટરવ્યુમાં બન્નેને પૂછવામાં આવેલું કે તમને કપલ તરીકે આઠ-આઠ વર્ષ થઈ ગયાં... ક્યારેય આ રિલેશનશિપમાંથી છુટકારો મેળવી લેવાનો વિચાર આવે ખરો? બન્નેએ બહુ જ નિખાલસતાપૂર્વક જવાબ આપ્યો હતો: હા, એવો વિચાર ક્યારેક ક્યારેક જરુર આવી જાય છે. જોને કહેલું, ‘તમે એક વ્યક્તિ સાથે આટલાં બધાં વર્ષો પસાર કર્યાં હોય એટલે કોઈ ને કોઈ સ્વરુપમાં પ્રેમ ટકેલો હોય, રિસ્પેક્ટ હોય, જવાબદારીની ભાવના હોય. રિલેશનશિપમાં ઘણા તાણાવાણા ગૂંથાયેલા હોય છે. તમે આ બધું ખંખેરીને ઊભા ન થઈ શકો.’

પણ કદાચ એક હદ પછી બધા તાણાવાણા તૂટી જતા હોય છે. અથવા તોડવા પડતા હોય છે. બિપાશાએ કહેલું: ‘સ્ત્રી અને પુરુષની પ્રેમ કરવાની રીતમાં ફર્ક હોય છે. મને ઘણી વાર થાય કે હું જોન માટે આટઆટલું કરું છું, પણ એ કેમ મારા માટે એવું બધું કરતો નથી, કેમ મને લાડ લડાવતો નથી. પણ પછી મને ભાન થયું કે જોન, જોન છે. એ મારી જેમ વિચારે કે વર્તે એવી અપેક્ષા હું શા માટે રાખું છું? એણે મને ચોખ્ખું કહી દીધું કે જો, મારા માટે આ જ પ્રેમ છે, હું આનાથી વધારે કરી શકું તેમ નથી. જો તને પ્રેમ દેખાતો ન હોય તો આપણા સંબંધ પર પૂર્ણવિરામ મૂકી શકે છે.’

આ વાતના અનુસંધાનમાં જોન અબ્રાહમે કહ્યું હતું, ‘એક તબક્કો એવો આવી ગયો હતો કે હું એકદમ સ્વાર્થી અને સ્વકેન્દ્રી બની ગયેલો. મેં બિપાશાને સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે મારી ટોપમોસ્ટ પ્રાયોરિટી મારું કામ છે, આપણો સંબંધ નહીં. મારી વાત બિપાશાને ખૂબ ચોંટી ગઈ... પણ પછી એણે બહુ સરસ રીતે આખો મામલો હેન્ડલ કરી લીધો.’

બિપાશાએ મામલો હેન્ડલ કરવાની ભરપૂર કરી હશે, પણ એક હદ પછી ઈનફ ઈઝ ઈનફ કરીને એણે હથિયાર હેઠાં મૂકી દેવા પડ્યાં હશે. સંબંધ તોડી નાખે એવી કોઈ એક જ વસ્તુનું નામ આપવાનું હોય તો તે કઈ? આ સવાલના જવાબમાં બિપાશા કહે છે, ‘બેવફાઈ. પીઠ પાછળ થતી દગાબાજી. ચીટીંગ ઈઝ ધ બિગેસ્ટ ડીલબ્રેકર.’

બિપાશા કે જોન બેમાંથી કોઈએ ક્યારેય સ્પષ્ટ શબ્દોમાં સંબંધવિચ્છેદનું કારણ જણાવ્યું નથી, પણ બિપાશાએ આડકતરી હિન્ટ્સ જરુર આપી છે. પ્રેમભંગ થવાથી માણસ ક્યારેક નિર્ભ્રાન્ત થઈ જતો હોય છે. સંબંધો પરથી એનો ભરોસો ઉઠી જાય છે. સદભાગ્યે બિપાશામાં એવી કોઈ કડવાશ આવી નથી. એ કહે છે, ‘મારાં મમ્મી-પપ્પા અને બહેન-બનેવીના ઉદાહરણ મારી આંખ સામે છે. અમે ત્રણેય બહેનો આટલી મોટી થઈ ગઈ તોય મારાં પેરેન્ટ્સનો રોમાન્સ ખતમ થયો નથી. તેઓ એયને જલસાથી જીવે છે. એકબીજાની કંપની તેઓ ખૂબ એન્જોય કરે છે, અવારનવાર વેકેશન ગાળવા બહારગામ ઉપડી જાય છે. મેં ખરાબ લગ્નો પણ જોયાં છે, પણ સાથે સાથે મારાં મમ્મી-પપ્પા જેવાં મજબૂત કપલ્સ પણ જોયા છે. ના, લગ્નસંસ્થા પરથી મારો ભરોસો જરાય ઉઠ્યો નથી. તમને તમારો સાચો સૉલમેટ મળી જાય તો સંબંધ આજીવન ટકી રહે છે.’

તકલીફ એ છે કે સૉલમેટ યા તો જીવનસાથી સાચો (કે સાચી) છે કે તકલાદી તે ચહેરા પર લખાયેલું હોતું નથી. બિપાશા અત્યારે તો પોતાના સિંગલ સ્ટેટસમાં મોજ કરે છે. બોયફ્રેન્ડ કે પ્રેમી કે પતિને એ જરાય મિસ કરતી નથી. એ કહે છે, ‘બેઝિકલી, આઈ એમ અ ગિવર. સંબંધમાં હું હંમેશાં સામા પાત્રને આપતી રહું છું, જતું કર્યા કરું છું. આ મારી મૂળભૂત તાસીર છે... પણ હવે મારામાં આપતા રહેવાની તાકાત નથી રહી. હવે મારી લાઈફમાં જે કોઈ આવશે, એણે મારી રિધમ પ્રમાણે સેટ થવું પડશે. હું હવે મારી જાતને ફરી પાછી નવા ઢાંચામાં નહીં ઢાળું. હકીકત તો એ છે કે સ્ત્રી ખુદની કદર ન કરે કે ખુદની લાગણીઓની અવગણના કર્યા કરે તો એ કોઈને કશું આપી શકતી નથી. એટલે સ્ત્રી પોતાની જાતને ફર્સ્ટ પ્રાયોરિટી આપે તે મહત્ત્વનું છે. આ કંઈ ફેમિનિસ્ટ બનવાની વાત નથી. હું ફેમિનિસ્ટ છું પણ નહીં. પણ હું હવે ટીનેજરની જેમ વિચારી ન શકું. હું ત્રીસીમાં પહોંચી ગઈ છું. મારે હવે પ્રેમમાં પ્રેક્ટિકલ બનવું પડશે. ચલો જોઈએ, મને પ્રેમમાં પ્રક્ટિકલ થતા આવડે છે કે નહીં!’

બિપાશાનો ‘પ્રેક્ટિકલ’ બનવાનો મતલબ ક્યાંક એવો તો નથીને કે બોલીવૂડની બીજી હિરોઈનોની જેમ માલદાર પુરુષને પકડીને પરણી જવાનું? પછી એ બીજવર કે ત્રીજવર હોય તો પણ ચાલે. ખેર, એ તો દૂરની વાત થઈ, બાકી જોનથી છૂટા પડ્યા પછી બિપાશાએ ફિટનેસ પર ફોકસ કર્યું છે. ફ્રેન્ડ્સ સાથે ટોળટપ્પાં મારવાને બદલે એ જિમમાં જવાનું પસંદ કરે છે. બિપાશા અત્યારે જેટલી ફિટ છે એટલી અગાઉ ક્યારેય નહોતી. એણે ફિટનેસને લગતી ડીવીડી પણ બહાર પાડી છે, જે ખાસ્સી વખણાઈ છે. કરીઅરની વાત કરીએ તો એની ‘રાઝ-થ્રી’ સરપ્રાઈઝ હિટ પૂરવાર થઈ. આ શુક્રવારે ‘આત્મા’ નામની એક ઑર ભૂતપ્રેતની ફિલ્મ આવી છે. હોલીવૂડની એની ‘સિંગ્યુલારિટી’ નામની અટકી પડેલી ફિલ્મ ગમે ત્યારે રિલીઝ થાય એમ છે. ખાનત્રિપુટી કે મોટા બેનર્સ કે કોઈ કેમ્પના હિસ્સા બન્યા વગર બિપાશા બોલીવૂડમાં અત્યાર સુધી ટકી રહી છે.

સો વાતની એક વાત. બોયફ્રેન્ડ સહિત કે બોયફ્રેન્ડ વગર જિંદગી તો ચાલતી રહેવાની.

શો-સ્ટોપર 

અમુક વસ્તુઓ મેં હવે સ્વીકારી લીધી છે. જેમકે અમુક સ્ટાર્સ માત્ર એટલા માટે ડિમાન્ડમાં રહેવાના કે તેનામાં એક પ્રકારનો કરિશ્મા છે. પછી એનામાં ટેલેન્ટ હોય કે ન પણ હોય.

- મનોજ બાજપાઈ
 

‘લ્યો સાહેબ, આ રહ્યો સમાચારનો પુરાવો!’

ચિત્રલેખા - અંક તા. ૨૫ માર્ચ ૨૦૧૩ 

કોલમ: વાંચવા જેવું

Devendra Patel

ચિમનભાઈ પટેલ ગુજરાતના મુખ્યપ્રધાન હતા તે વખતની આ વાત છે. ભાવનગર જિલ્લાના દડવા ગામમાં દિનેશપુરી ગોસ્વામી નામનો એક પૂજારી રહે. એની પત્ની ભારે રુપાળી. નીતા એનું નામ. ગામના બદમાશોની લાંબા સમયથી એના પર કુદષ્ટિ. એક વાર લાગ જોઈને એ નીતાને ઉઠાવી ગયા. ગામની સીમમાં એના પર સામૂહિક બળાત્કાર કર્યો. લફંગાઓ એવા લોંઠકા કે પછી ચાર-ચાર દિવસ સુધી નીતાના વરને ઘરની બહાર પગ ન મૂકવા દીધો. આખરે માંડ માંડ દિનેશપુરીએ ઉમરાળા પોલીસ મથકે ફરિયાદ નોંધાવાની કોશિશ કરી તો પૂજાનો સામાન વેચતી એની દુકાન સળગાવી દેવામાં આવી. ભાવનગર ડીએસપીની મદદ માગવા ગયા તો એનું ખોરડું જલાવી દીધું. પરિવારને ગામમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યો. ત્રસ્ત થઈ ગયેલાં પતિ-પત્ની આત્મહત્યા કરવાની અણી પર પહોંચી ગયાં. કોઈએ એેમને સમજાવીને ‘ગુજરાત સમાચાર’ની અમદાવાદ સ્થિત ઓફિસે મોકલ્યા. અખબારના વરિષ્ઠ પત્રકારે એનો ઈન્ટરવ્યુ લઈ તેમને કોઈ અજુગતું પગલું ન ભરવાની સલાહ આપી. નીતાએ હિંમતપૂર્વક કહ્યું કે મારું જે નુક્સાન થવાનું હતું એ તો થઈ ગયું. તમતમારે મારા નામ અને ફોટા સાથે છાપજો!

લેખ છપાયો ને હોબાળો મચી ગયો. બળાત્કારની ભોગ બનેલી યુવતીની તસવીર સાથે અહેવાલ છપાયો હોય તેવું ગુજરાતી પત્રકારત્વનો આ સંભવત: પહેલો કિસ્સો હતો. બળાત્કારીઓ અને તેમને સાથ આપનાર ૧૮ માણસોની ધરપકડ થઈ. વર્ષો સુધી હાઈકોર્ટે તેમને જામીન ન આપ્યા. નીતા અને તેના પતિને ન્યાય મળ્યાનો સંતોષ થયો. અલબત્ત, વાત અહીં પૂરી થતી નથી. થોડા અરસા પછી અમદાવાદમાં એ સિનિયર જર્નલિસ્ટના પુસ્તકોનો લોકાર્પણ કાર્યક્રમ યોજાયો. મંચ પર ચિમનભાઈ પટેલ, ‘ગુજરાત સમાચાર’ના માલિક-તંત્રી શાંતિભાઈ શાહ અને સાહિત્યકાર ચંદ્રકાંત બક્ષી બિરાજમાન હતા. બક્ષીબાબુને એમની તાસીર મુજબ મંચ પરથી ચિમનભાઈ વિરુદ્ધ ભાષણ ઠપકાર્યું. પછી ચિમનભાઈનો વારો આવ્યો. બક્ષી ઈતિહાસના પ્રોફેસર હતા એટલે ચિમનભાઈએ ઠેકડી ઉડાવતા કહ્યું કે, ‘ઈતિહાસ લખનારા લખ્યા કરે અને ઈતિહાસ રચનારા રચ્યા કરે.’ અહીંથી ન અટકતા તેમણે મિડીયાને પણ હડફેટમાં લીધા: ‘સમાચાર લખનારાઓએ ક્યાં પૂરાવા રજૂ કરવાના હોય છે?’

છેલ્લે લેખકનો વારો આવ્યો. તેમણે પોતાના વકતવ્યમાં નીતા ગોસ્વામીની કહાણી વર્ણવીને ઉમેર્યું કે ચિમનભાઈ, તમારા પૂરાવા જ જોઈએ છેને, તો મેં હમણાં જેની વાત કહી એ નીતા અત્યારે ઓડિયન્સમાં જ બેઠી છે! નીતાને બોલવવામાં આવી. નીતા આત્મવિશ્વાસપૂર્વક માથા પર સાડીનો છેડો ઢાંકીને મંચ પર આવી. લેખકે કહ્યું: ‘લ્યો સાહેબ, આ રહ્યો પુરાવો!’ હૉલમાં પહેલાં સ્તબ્ધતા છવાઈ અને પછી તાળીઓનો ગડગડાટ થઈ ગયો. આ જ નીતા ગોસ્વામી પછી એક અવોર્ડવિનિંગ ડોક્યુમેન્ટરી બની. એટલું જ નહીં, જે ગામમાં એના પર ગેંગરેપ થયો હતો એ જ ગામની એ સરપંચ પણ બની!

જેમાં નીતાનો કિસ્સો જેમાં છપાયો એ અત્યંત લોકપ્રિય કોલમ એટલે ‘કભી કભી’ અને એ વરિષ્ઠ પત્રકાર એટલે પદ્મશ્રી દેવેન્દ્ર પટેલ. આજનાં પુસ્તક ‘આંતરક્ષિતિજ’માં એમની રોમાંચક અને ઘટનાપ્રચુર જર્નલિસ્ટિક કરીઅરના આવા તો કંઈકેટલાય રસપ્રદ કિસ્સાઓ આલેખાયા છે. ‘આંતરક્ષિતિજ’ પુસ્તક રીતસર આત્મકથા ભલે ન હોય, પણ આત્મકથાનાત્મક તો છે જ. સાબરકાંઠાના આકરુન્દ નામના ગામડામાં વીતેલાં તોફાની બાળપણથી લઈને ૪૫ વર્ષની પ્રલંબ કારકિર્દીના આલેખ ઉપરાંત તેમનું જીવનદર્શન પણ અહીં ઝીલાયું છે.

લેખક યોગ્ય જ કહે છે કે પત્રકારત્વ કંઈ ગ્લેમરસ ફિલ્ડ નથી. આ કોઈને ડરાવવા-ધમકાવવાનો કે વટ પાડી દેવાનો વ્યવસાય પણ નથી. પુષ્કળ પરિશ્રમ માંગી લે છે આ ફિલ્ડ. અહીં જોખમ પણ એટલું જ છે. ૧૯૮૦ના દાયકામાં ગુજરાતમાં ફાટી નીકળેલાં હિંસક અનામત આંદોલનનું જ ઉદાહરણ લો. દેવેન્દ્ર પટેલ પોતાની ‘વોહી રફ્તાર’ કોલમમાં પોલીસના જુલમનું બિન્ધાસ્ત વર્ણન કરતા. યોગાનુયોગે એ જ અરસામાં અંગત કારણસર એક પોલીસ કોન્સ્ટેબલની હત્યા થઈ ગઈ. આ ઘટના માટે ‘ગુજરાત સમાચાર’ને જવાબદાર ઠેરવવામાં આવ્યું. કેટલાંક અસામાજિક તત્ત્વો પણ કામે લાગી ગયાં. અખબારની ઈમારતને સળગાવી મૂકવામાં આવી. તોફાની ટોળું દેવેન્દ્ર પટેલના ઘરને પણ આગ ચાંપવા માગતું હતું. લેખક કે એના પરિવાર પાસે કોઈ પોલીસ પ્રોટેક્શન નહીં, પણ એમના નસીબ સારા કે કોઈ દુર્ઘટના ન ઘટી. વ્યાવસાયિક સાહસ કે દુ:સાહસના પછીય એકાધિક કિસ્સા બન્યા.

આ પુસ્તકમાં સૌથી ધ્યાન ખેંચતી ઑર એક બાબત હોય તો એ છે લેખકનો ગુજરાતના જુદાજુદા મુખ્યપ્રધાનો સાથેના લેખકના અંતરંગ સંબંધ. આ સંબંધ માત્ર વ્યાવસાયિક ન રહેતા અંગત સ્તર સુધી વિસ્તરતો. અમરસિંહ ચૌધરી અને તેમનાં પ્રેમિકા નિશાબહેન ગામીત બન્ને પરિણીત હતાં. એક દિવસ નિશાબહેને લેખકને કહ્યું કે તમે તમારા મિત્રને સમજાવો કે મારી સાથેનાં (બીજાં) લગ્નની વાત જાહેર કરી દે. અમરસિંહે દલીલ કરી કે એમ કરું તો તો મારી રાજકીય કારકિર્દી ખતમ થઈ જાય. લેખકે સમજાવ્યું કે તમારા સંબંધ વિશે આમેય ગુજરાતના આગેવાનો જાણે જ છે. તમે લગ્નને કાયદેસરનું રુપ આપી દેશો તો ગોસિપ બંધ થઈ જશે. વળી, તમે બન્ને જે આદિવાસી સમાજમાંથી આવો છે એમાં આમેય આ પ્રકારનાં લગ્ન માન્ય ગણાય છે. આખરે ફ્રન્ટપેજ સ્ટોરી છપાઈ: ‘નિશા સાથેના પ્રણયને પરિણયમાં ફેરવતા અમરસિંહ.’ અહેવાલની બાયલાઈન દેવેન્દ્ર પટેલની હોવાની અમરસિંહનાં પ્રથમ પત્ની ગજરાબહેન જોેકે એમના પર નારાજ થઈ ગયેલાં.

૨૦૦૭થી ‘સંદેશ’ અખબાર સાથે સંકળાયેલા દેવેન્દ્ર પટેલ ‘ચિત્રલેખા’ને કહે છે કે, ‘આ પુસ્તકનો હેતુ કંઈ સનસનાટી સર્જવાનો નથી. કેટલાય શક્તિશાળી નેતાઓની અંતરંગ વાતો હું જાણું છું, પણ એ વાતો તેમણે મારા પર વિશ્વાસ રાખીને એક મિત્ર તરીકે share કરી છે. એ વાતો હું ક્યારેય જાહેર ન કરું. આ પુસ્તક મેં કેવળ પાંત્રીસ દિવસમાં લખ્યું છે. મેં જીવનમાં ક્યારેય ડાયરી કે નોંધો લખી નથી. પુસ્તકમાં આલેખાયેલી તમામ ઘટના તેમજ વિગતો મેં સ્મૃતિના આધારે લખી છે.’

એક જ બેઠકમાં પૂરું કરી શકાય એટલું રસાળ બન્યું છે આ પુસ્તક. ગુજરાતી પત્રકાત્વના જુદા જુદા રંગો ઝીલતાં પુસ્તકો બહુ ઓછા લખાયાં છે એવી સ્થિતિમાં નવયુવાન પત્રકારો તેમજ જર્નલિઝમમાં જોડાવા માગતા યંગસ્ટર્સ માટે આ પુસ્તક એક તગડું રેફરન્સ મટિરિયલ બની રહેશે એ તો નક્કી.        000

                                                                               
આંતરક્ષિતિજ

લેખક: દેવેન્દ્ર પટેલ

પ્રકાશક: નવભારત સાહિત્ય મંદિર, અમદાવાદ-૧

ફોન: (૦૭૯) ૨૨૧૩ ૯૨૫૩, ૨૨૧૩ ૨૯૨૧
કિંમત:  ૨૦૦ /
પૃષ્ઠ: ૨૪૪ 

                                                                                     





‘’

હોલીવૂડ હંડ્રેડ: ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર : ના તુમ હમેં જાનો... ના હમ તુમ્હેં જાને

 મુંબઈ સમાચાર- ઈન્ટરવલ પૂર્તિ - તા. ૨૦ માર્ચ ૨૦૧૨  

કોલમ: હોલીવૂડ હંડ્રેડ: મરતાં પહેલાં જોવી પડે એવી ૧૦૦ વિદેશી ફિલ્મો

પતિ-પત્નીના સંબંધમાં તિરાડ પડે તે ઘટનાની સૌથી ભયાનક અસર સંતાન પર પડે છે. તેનો કોઈ વાંક-ગુનો હોતો નથી, તો પણ. અલબત્ત, વિચ્છેદ પછી પણ કશુંક બાકી રહી જતું હોય છે. ‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’માં આવા તૂટેલા પરિવારની વાત અત્યંત હૃદયસ્પર્શી રીતે પેશ થઈ છે.

ફિલ્મ નંબર ૧૫. ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર

હોલીવૂડ એક બાજુ ચિત્રવિચિત્ર પ્રાણીઓ, એલિયન્સ, હથોડાછાપ મારામારી અને સ્પેશિયલ ઈફેક્ટ્સની રમઝટ બોલાવતી ફિલ્મો પ્રોડ્યુસ કરે છે, તો બીજી બાજુ, માનવસંબંધનાં સંવેદનશીલ પાસાંને રજૂ કરતી લાગણીભીની ફિલ્મો પણ બનાવે છે. ‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ બીજા પ્રકારની ફિલ્મ છે. બિનજરુરી મેલોડ્રામાથી ક્યાંય દૂર રહેતી આ યાદગાર ફિલ્મ દર્શકના દિલ-દિમાગ પર તીવ્ર અસર છોડી  જાય છે.

ફિલ્મમાં શું છે?

એક શહેરી કપલ છે. પતિ ટેડ (ડસ્ટિન હોફમેન), પત્ની જોઆના (મેરિલ સ્ટ્રીપ) અને સાત વર્ષનો રુપકડો દીકરો બિલી (જસ્ટિન હેનરી).  નાનકડા સરસ મજાના ફ્લેટમાં તેઓ રહે છે. ટેડ કોઈ કંપનીમાં એડવર્ટાઈઝિંગ એક્ઝિક્યુટિવ છે. અતીશય કામઢો છે. પોતાની જોબ પાછળ એટલો બધો સમય ખર્ચી નાખે છે કે એનું લગ્નજીવન ભંગાણ તરફ ધકેલાઈ રહ્યું છે એના તરફ તેનું ધ્યાન પણ નથી. એક સાંજે એ ઘરે આવે છે ત્યારે પત્ની જોઆના આક્રમક મૂડમાં છે. ‘ટેડ, હું તને છોડીને જઈ રહી છું...’ એના અવાજમાં નિશ્ચયાત્મક રણકો છે, ‘મારાથી હવે તારી સાથે એક છત નીચે નહીં રહી શકાય. આ રહી ઘરની ચાવીઓ, આ રહી બેન્કની પાસબુક, આ રહ્યાં ક્રેડિટ કાર્ડસ. હું મારી સાથે ફક્ત બે હજાર ડોલર લઈને જાઉં છું, કારણ કે આપણાં લગ્ન થયાં ત્યારે એટલી રકમ મારા ખાતામાં પડી હતી.’

ટેડ હાંકોબોંકો થઈ જાય છે. એ જોઆનાને સમજાવવાની બહુ કોશિશ કરે છે, પણ પેલી કશું સાંભળવા તૈયાર નથી. ટેડ કહે છે, ‘અને દીકરો? એનું શું?’ જોઓના કહે છે, ‘દીકરાને હું તારી પાસે છોડતી જાઉં છું. એને તારે સાચવવાનો છે.’ જોઆના જતી રહે છે. સાત વર્ષના લગ્નજીવન પર એકઝાટકે પૂર્ણવિરામ મૂકાઈ જાય છે.

હવે બાપ-દીકરાના સંબંધમાં એક નવો અધ્યાય શરુ થાય છે. ઘરમાં પત્ની નથી, માતા નથી. બિલી મૂંઝાઈ ગયો છે. ટેડ દીકરાને હિંમતભેર કહે છે: મમ્મી નથી તો શું થઈ ગયું? હું છું ને! બોલ, શું ખાઈશ નાસ્તામાં? ટેડને બહુ જલદી સમજાય જાય છે કે  નાનકડા છોકરાને એકલા હાથે ઉછેરવો એ લોઢાના ચણા ચાવવા કરતાંય અઘરું કામ છે. બિલી વાતવાતમાં જીદ કરે છે, ડેડીની વાત માનતો નથી. ફિલ્મમાં એક બહુ અસરકારક સીન છે, જેમાં ટેડ ના પાડે છે તોય ટેણિયો ભરેલી થાળીને તરછોડીને ધરાર ફ્રિજ ખોલીને આઈસક્રીમ ખાવા લાગે છે. ટેડની કમાન છટકે છે. દીકરાને ઊંચકીને પથારી પર પટકે છે. દીકરો ચિલ્લાઈ ઉઠે છે: આઈ હેટ યુ, ડેડ!

ખેર, ધીમે ધીમે બાપ-બેટા વચ્ચે અનુકૂળ સમીકરણ રચાવા લાગે છે. દીકરાને સારી રીતે સાચવવાની લાહ્યમાં ટેડ ઓફિસના કામમાં પૂરતું ધ્યાન આપી શકતો નથી. સારી નોકરી ગુમાવીને એણે ઓછા પગારવાળા નોકરીમાં ગુજારો કરવો પડે છે. વચ્ચે વચ્ચે કટોકટી પણ પેદા થાય છે. જેમ કે, એક વાર બિલી પાર્કમાં રમતા રમતા પડી ગયો હતો. ટેડે લોહીલુહાણ દીકરાને ઊંચકીને ગાંડાની જેમ ભરટ્રાફિકમાં હોસ્પિટલ તરફ ભાગવું પડ્યું હતું. પાડોશમાં માગાર્રેટ (જેન એલેક્ઝાન્ડર) નામની ડિવોર્સી મહિલા રહે છે. તે પણ સિંગલ પેરેન્ટ છે. બિલીને સાચવવામાં એ હંમેશાં ટેડને ઘણી મદદ કરે છે.

પંદર મહિના પછી જોઆના ઓચિંતા પાછી પ્રગટે છે. એ કહે છે, હું મારા દીકરાને સાથે લઈ જવા આવી છું. ટેડ ભડકી ઉઠે છે: ‘તને બિલી નહીં મળે. એને મારી સાથે રહેેવું છે.’ જોઆના કહે છે: ‘તું શી રીતે ખાતરીપૂર્વક કહી શકે કે બિલીને મારી સાથે નથી રહેવું?’ હવે શરુ થાય છે બિલીની કસ્ટડી માટે પીડાદાયી કોર્ટકેસ. (ટેડની અટક ક્રેમર છે. ‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ એટલે અદાલતમાં ક્રેમર દંપતી વચ્ચે થતી અથડામણ.) બન્નેના વકીલ કાબેલ છે. જાતજાતની દલીલબાજી થાય છે, સાવ અંગત વાતો જાહેરમાં ઉછળે છે. ચારિત્ર્ય પર આંગળી ચીંધાય છે.  ટેડ જોઆનાને કહે છે: ‘જો, તું ગઈ પછી બહુ તકલીફ સહીને મેં અને દીકરાએ નવેસરથી માળો બાંધ્યો છે. તું મહેરબાની કરીને એને પાછી વીંખતી ન નાખતી. દીકરો બહુ મુશ્કેલીથી નવી પરિસ્થિતિથી ટેવાયો છે. તું બીજી વાર એના પર ઘા ન કરતી...’ આંખો ભીની કરી દે એવું આ દશ્ય છે આ. ટેડનો વકીલ એકવાર જોઆનાને ભીંસમાં લે છે: તમે માનો છો કે એક પત્ની તરીકે, એ મા તરીકે તમે સદંતર નિષ્ફળ ગયાં છો? જોઆના રડી પડે છે. એનાથી ટેડ તરફ જોવાઈ જાય છે. ટેડ સહાનુભૂતિપૂર્વક એને તાકી હ્યો છે. તે નકારમાં માથું હલાવીને સંકેતમાં કહે છે: ના પાડ, જોઆના. પત્ની તરીકે તું નિષ્ફળ નથી ગઈ! અદભુત છે આ મોમેન્ટ. બન્ને એકબીજા સામે યુદ્ધે ચડ્યાં છે, છતાંય બન્ને વચ્ચે કશુંક બચી ગયું છે. અદાલતના ઝેરીલા માહોલમાં પણ પતિને વિખૂટી પડી ચૂકેલી પત્નીની ગરિમાની પરવા છે!

ખેર, અદાલત આખરે જોઆનાની તરફેણમાં ચુકાદો આપે છે. ટેડ ભાંગી પડે છે. જોઆના દીકરાને તેડવા ઘરે આવે છે. સાવ છેલ્લી ઘડીએ  જોઆના આંસુભરી આંખે કહે છે, ‘ટેડ, મને સમજાય છે કે બિલીનું સાચું ઘર આ જ છે. એ અહીં જ ખુશ રહેશે, તારી પાસે. ના, હું બિલીને સાથે નહીં લઈ જાઉં...’ ટેડ એને ભેટી પડે છે. જોઆના એક વાર બિલીને મળી લેવા માગે છે. લિફ્ટમાં જતી વખતે એ આંસુ લૂછી નાખે છે, વાળ ઠીક કરે છે. ટેડને પૂછે છે, ‘કેવી લાગું છું હું?’ ટેડ મલકીને કહે છે, ‘ટેરિફિક!’ આનંદિત થઈ ગયેલી જોઆનાને લઈને લિફ્ટ ઉપર ચડે છે. આ બિંદુ પર ફિલ્મ પૂરી થાય છે.

કથા પહેલાંની અને પછીની

‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ એવરી કોર્મન નામના લેખકે લખેલી નવલકથા પર આધારિત છે. સિત્તેરના દાયકામાં અમેરિકાના સામાજિક માળખામાં પરિવર્તન આવી રહ્યું હતું. માતૃત્વ અને પિતૃત્વની વ્યાખ્યાઓ બદલાઈ રહી હતી. આ ફિલ્મમાં આ બદલાતો સામાજિક પરિવેશ અસરકારક રીતે ઝીલાયો છે. આ ફિલ્મ બની તે અરસામાં મેરિલ સ્ટ્રીપની અભિનેત્રી તરીકે નવી અને પ્રમાણમાં અજાણી હતી. મૂળ તેને ડસ્ટિન હોફમેન જેની સાથે વન-નાઈટ-સ્ટેન્ડ કરે છે તે સ્ત્રીના પાત્રમાં કાસ્ટ કરવામાં આવી હતી, પણ પછી ડસ્ટિનની પત્નીનો રોલ આપવામાં આવ્યો. ફિલ્મમાં ડસ્ટિન અને મેરિલ બન્નેનો અભિનય હૃદયસ્પર્શી બન્યો છે એનાં અંગત કારણો પણ છે. ડસ્ટિન હોફમેન ખુદ તે વખતે ડિવોર્સની કાનૂની પ્રક્રિયામાંથી પસાર થઈ રહ્યા હતા, જ્યારે મેરિલનો પ્રેમી મૃત્યુ પામ્યો હતો. તે હજુ એના દુખમાંથી પૂરેપૂરી બહાર નહોતી આવી. બન્ને કલાકારોની અંગત વેદના તેમના અભિનયમાં એટલી હૃદયસ્પર્શી રીતે ઝિલાઈ કે બન્ને ઓસ્કર અવોર્ડના હકદાર બન્યા. મેરિલની કરીઅરનો તે પ્રથમ ઓસ્કર.

ફિલ્મના મેકિંગ દરમિયાન કેટલાંય દશ્યો સેટ પર ઈમ્પ્રોવાઈઝ થયાં. જેમ કે, મેરિલ પહેલી વાર દીકરાની કસ્ટડીની માગણી કરે છે ત્યારે ડસ્ટિન ક્રોધે ભરાઈને દીવાલ પર કાચના ગ્લાસનો ઘા કરી દે છે. આ સીનમાં હું આવી કંઈક ચેષ્ટા કરવાનો છું એવું ડસ્ટિને એકમાત્ર કેમેરામેનને જ ક્હ્યું હતું. ગ્લાસ ફેંકાતા મેરિલ જે રીતે હેબતાઈ જતી દેખાડવામાં આવે છે તે એનું કુદરતી રિએક્શન હતું! કોર્ટમાં પત્ની જુબાની આપે છે એ ડાયલોગમાં મેરિલને મજા નહોતી આવતી. બીજે દિવસે એ ઘરેથી જાતે, પોતાની ભાષામાં તે સંવાદ લખીને આવી. રાઈટર-ડિરેક્ટર રોબર્ટ બેન્ટનને તે ડાયલોગ એટલો પસંદ પડ્યો કે સહેજ પણ કાપકૂપ વગર યથાતથ શૂટ કર્યો. બાપ-દીકરાનો આઈસ્ક્રીમવાળો સીન પણ મૂળ સ્ક્રિપ્ટમાં નહોતો. તે ડસ્ટિને બાળકલાકાર જસ્ટિન સાથે સેટ પર ઈમ્પ્રોવાઈઝ કર્યો હતો. આ આઠ વર્ષના ટાબરિયાને બેસ્ટ સપોર્ટિંગ એક્ટર કેટેગરીમાં ઓસ્કર નોમિનેશન એનાયત થયું હતું. આટલી નાની ઉંમરે ઓસ્કરની કોઈ પણ કેટેગરીમાં નોમિનેશન મેળવનાર તે વિશ્વનો પહેલો એક્ટર હતો!

‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ પરથી આપણે ત્યાં ‘અકેલે હમ અકેલે તુમ’ નામની ફિલ્મ બની છે તે તમે જાણો છો. આમિર ખાન અને મનીષા કોઈરાલાએ તેમાં અભિનય કર્યો હતો. અંગ્રેજી ઓરિજિનલની બેઠ્ઠી નકલ હોવા છતાં ‘અકેલે હમ અકેલે તુમ’ સારી ફિલ્મ બની હતી. કોર્ટરુમ ડ્રામા ધરાવતી હોલીવૂડની ટોપ ટેન ફિલ્મોમાં ‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’નો સમાવેશ થાય છે. માનવસંબંધોનું નાજુક નિરુપણ કરતી ફિલ્મોમાં રસ પડતો હોય તો ‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ જોવી તમારા માટે અનિવાર્ય છે.  

‘ક્રેમર વર્સસ ક્રેમર’ ફેક્ટ ફાઈલ

રાઈટર-ડિરેક્ટર      : રોબર્ટ બેન્ટન 

મૂળ નવલકથાકાર   : એવરી કોર્મન

કલાકાર           : ડસ્ટિન હોફમેન, મેરિલ સ્ટ્રીપ, જસ્ટિન હેનરી   

રિલીઝ ડેટ        : ૧૭ ડિસેમ્બર ૧૯૭૯

મહત્ત્વના અવોર્ડઝ: બેસ્ટ ફિલ્મ, બેસ્ટ ડિરેક્ટર, બેસ્ટ એક્ટર, બેસ્ટ સપોર્ટિંગ એક્ટ્રેસ, બેસ્ટ એડપ્ટેડ સ્ક્રીનપ્લે માટેના ઓસ્કર અવોર્ડઝ

‘મને અંધારાં બોલાવે... મને અજવાળાં બોલાવે’... પુસ્તક સ્વરુપે

પુસ્તક આવી ગયું, ફાયનલી! મને આ વાત શર કરતાં અત્યંત આનંદ થઈ રહ્યો છે કે ‘ચિત્રલેખા’માં ધારાવાહિક ફોર્મેટ છપાયેલી મારી નવલકથા ‘મને અંધારાં બોલાવે... મને અજવાળાં બોલાવે’ પુસ્તક સ્વરુપે પ્રગટ થઈ ચુકી છે. પ્રકાશક છે, નવભારત સાહિત્ય મંદિર. નવલકથાનાં બે ભાગમાં ફેલાયેલી છે. ગુજરાતી ચોપડીઓ વેચતી ઘણીખરી બુકશોપ્સ પર પુસ્તક ઓલરેડી પહોંચી ગયું છે. નહીં પહોંચ્યું હોય તો બે-એક દિવસમાં પહોંચી જવાનું. booksonclick.com નામની સરસ મજાની વેબસાઈટ પર પણ તે ઉપલબ્ધ છે. 

મને રોમાંચ એ વાતને થઈ રહ્યો છે કે નવલકથા હવે પુસ્તકાકારે સાવ નવા વાચકવર્ગ સામે મુકાયું છે. હવે લેખક તરીકે નવા ભાવકો સાથે સંબંધ બંધાશે. મને સમજાઈ રહ્યું છે કે આ પ્રત્યક્ષ કે અપ્રત્યક્ષ સંબંધ જ લેખકની સૌથી મોટી મૂડી હોય છે! કોઈ પણ કથાને હપ્તે હપ્તે વાંચવામાં અને સળંગ વાંચવામાં જુદી અનુભૂતિ થઈ હોય છે. બન્નેની આગવી મજા છે. પુસ્તક આવ્યું એટલે લાગે છે કે ચાલો, નવલકથા-લેખનની પ્રક્રિયા તેના લોજિકલ એન્ડ સુધી પહોંચી ગઈ. જાણે એક ચક્ર પૂરું થયું. પણ પ્રક્રિયા એમ ક્યાં પૂરી થતી હોય છે? કદાચ પ્રત્યેક નવો વાચક નવલકથાના ભાવવિશ્વમાં, એની ચેતનામાં કશુંક ઉમેરતો હોય છે! નવી પ્રતિક્રિયાઓનો, નવા ફીડબેકનો, નવા મંતવ્યોનો ઈંતજાર રહેશે... 0 0 0

જોલી ગુડ ફેલો

દિવ્ય ભાસ્કર - સન્ડે સપ્લીમેન્ટ - 17 માર્ચ 2013

કોલમ: મલ્ટિપ્લેક્સ

 સાવ નાની ઉંમરે અનાથ થઈ ગયેલા અરશદ વારસીએ મુંબઈની ફટપાથો પર અને લોકલ ટ્રેનોમાં લાલી-લિપસ્ટિક જેવી આઈટમો વેચી છે. કાયમ હસતા-હસાવતા રહેતા અરશદની બોલીવૂડે સાચી કદર થવાની હજુ બાકી છે.  

અરશદ વારસીને જો દુશ્મનો હોય તો એ પણ કબૂલશે કે બોલીવૂડે એની પૂરતી કિંમત કરી નથી. સરસ અદાકાર છે, એક જમાનામાં એ ખુદ કોરિયોગ્ર્ાાફર રહી ચુક્યો છે એટલે ફાંકડો ડાન્સ કરી જાણે છે, દેખાવમાં ય ઠીકઠાક છે પણ કોણ જાણે કેમ હિન્દી ફિલ્મોમાં અરશદ એક અફલાતૂન સેકન્ડ લીડ બનીને અટકી ગયો છે. હીરોના દોસ્તારના રોલમાં અરશદ જીવ પૂરી દે છે. જેમ કે, મુન્નાભાઈ સિરીઝનું સરકીટનું યાદગાર કેરેક્ટર. યા તો પછી ‘ગોલમાલ’ અને ‘ધમાલ’ જેવી મલ્ટિસ્ટારર ફિલ્મોમાં એ ચક્રમ ટોળકીનો હિસ્સો બનશે.  આ શુક્રવારે રિલીઝ થયેલી ‘જોલી એલએલબી’માં એ ‘સહર’ નામની ફ્લોપ ફિલ્મ પછી લગભગ આઠ વર્ષ બાદ પહેલી વાર સોલો હીરો તરીકે ચમક્યો છે.

પોતે એકલો જ હીરો હોય તેવી ઓછી ફિલ્મો કરનાર અરશદનું બાળપણ ખાસ્સું એકલવાયું પસાર થયું છે. આઠ વર્ષનો થયો ત્યારે એનાં મમ્મી-પપ્પાએ એને નાસિક પાસે આવેલા દેવલાલીના એક boarding- હાઉસમાં  મૂકી દીધો હતો. વેકેશન પડે ત્યારે જ ઘરે આવવાનું. મતલબ કે વર્ષમાં ફક્ત બે વાર. દિવાળીમાં અને ઉનાળાની રજાઓમાં. નિયમ એવો હતો કે નાની-મોટી રજાઓ વખતે માબાપે boarding-હાઉસના વોર્ડનને ચિઠ્ઠી લખવી પડતી: મારા દીકરા (કે દીકરી)ને ઘરે મોકલવા વિનંતી. ઓફિશિયલ લેટર આવે તો જ ઘરે જવાની પરમિશન મળે. અરશદનાં માબાપ કેટલીય વાર ચિઠ્ઠી મોકલવાનું ભુલી જતાં. એમને યાદ જ ન હોય કે દીકરાને હવે રજાઓ પડવાની છે. આખું boarding હાઉસ ખાલી થઈ ગયું હોય અને નાનકડો અરશદ એકલોઅટૂલો ભીંતો સાથે વાતો કરતો હોય. એ પોતાને ને પોતાને કાગળો લખતો: અરશદ, કેમ છે તું? મજામાં તો છેને? પ્યુન બહાર જઈને કાગળ પોસ્ટ કરે. ટપાલમાં એનો એ કાગળ પાછો આવે. અરશદ વાંચે, રાજી થાય. boardingના હાઉસ-માસ્ટર અરશદના આ નાટકને જોયા કરતા.

‘ફિલ્મોમાં મા-દીકરાનાં ઈમોશનલ સીન જોતી વખતે મારી આંખો કોરીકટ રહી જાય છે,’ અરશદ એક મુલાકાતમાં કહે છે, ‘એ લાગણી, મા-દીકરા વચ્ચેનું એ  bonding મને ક્યારેય સમજાયાં નથી. ઘણાં છોકરા-છોકરીઓ જ્યારે કહેતાં હોય કે મમ્મી-પપ્પા વગર હું રહી ન શકું ત્યારે મને થાય કે આ લોકો શું વાતો કરી રહ્યાં છે?’ આટલું કહીને અરશદ ઉમેરે છે,  ‘સંતાનને boarding-હાઉસમાં મોકલ્યું હોય વાલીએ એને નિયમિત કાગળ લખતા રહેવું જોઈએ, કમ્યુનિકેટ કરતા રહેવું જોઈએ. તું અમને ખૂબ વહાલો છે એવી લાગણી સતત બચ્ચા સુધી પહોંચતી રહેવી જોઈએ. નહીં તો એને ચોક્કસપણે એવું ફીલ થવાનું કે મમ્મીપપ્પાએ છૂટકારો મેળવવા પોતાને આટલે દૂર boarding-હાઉસમાં ધકેલી દીધો છે.’

અરશદનાની મૂળ અટક ખાન છે, પણ એના પપ્પા વારસી પાક નામના પવિત્ર સૂફી સંતને બહુ માનતા. વારસી પાકના અનુયાયીઓ ‘વારસી’ કહેવાયા. આ રીતે અરશદ ખાન, અરશદ વારસી બની ગયો. એના પિતાજી આમ તો પૈસાદાર માણસ હતા. સાઉથ બોમ્બેમાં એમની માલિકીની બબ્બે બિલ્ડિંગ્સ હતી. જુહુમાં બંગલો હતો, પણ પરિસ્થિતિ પલટાઈ. જાહોજલાલી ભૂતકાળ બનતી ગઈ. પરિવાર એક કમરાના ખોબા જેવડા ઘરમાં શિફ્ટ થયો. અરશદ તે વખતે હજુય boarding-હાઉસમાં હતો. એ 14 વર્ષનો થયો ને પપ્પા હાડકાંના કેન્સરથી પીડાઈને ગુજરી ગયા. બે વર્ષ પછી બન્ને કિડની ખરાબ થઈ જતાં મમ્મી પણ મૃત્યુ પામી. અરશદ દસમું ધોરણ ભણીને ઉઠી ગયો. પેલું ખોબા જેવડું ઘર પણ વેચી નાખવું પડ્યું. ભાઈ-બહેનો નાની ખોલીમાં રહેવા ચાલ્યા ગયા. ખોલી એટલી નાની હતી કે હાથ પહાળા કરીને આળસ મરડે તો ભીંત સાથે ભટકાઈ જવાય. અરશદ મહેનત કરવા લાગ્યા. જાતજાતનાં કામ કર્યાં. ફૂટપાથ પર લાલી-લિપસ્ટિક-નેઈલ પોલિશ વેચી. બોરીવલીથી બાંદરા વચ્ચે લોકલ ટ્રેનમાં ફરીને ઝીણી ઝીણી આઈટમો વેચી. જે કંઈ કમાણી થતી તે મમ્મીની ટ્રીટમેન્ટમાં ખર્ચાઈ જતી.

અરશદે આ જ વર્ષોમાં મહેશ ભટ્ટને ‘કાશ’ અને ‘ઠિકાના’ જેવી ફિલ્મોમાં આસિસ્ટ કર્યા. એના જીવનમાં વણાંક આવ્યો અકબર સામીના ડાન્સિંગ ક્લાસમાં જોડાયા પછી. એને સમજાયું કે પોતાનામાં ડાન્સની ટેલેન્ટ છે. એ ખુદને કહ્યા કરતો કે દુખના આ દિવસો કાયમ રહેવાના નથી. સારો સમય પાછો આવશે જ. ડાન્સિંગમાં એ જબ્બર ખંત સાથે મચી પડ્યો. એણે એટલી બધી મહેનત કરી કે લંડનમાં યોજાયેલી વર્લ્ડ ઈગ્લિંશ જાઝ ડાન્સિંગ કોમ્પિટીશનમાં એ ચોથો નંબર લાવ્યો. તે વખતે એની ઉંમર હતી 21 વર્ષ. એણે જુદા જુદા ડાન્સ ફોર્મ્સ શીખ્યા. કોરિયોગ્ર્ાાફી શરુ કરી. મુંબઈના અંગ્ર્ોજી થિયેટરમાં અરશદ જાણીતો બનતો ગયો. અલેક પદમસી અને ભરત દાભોલકરનાં કેટલાય અંગ્ર્ોજી મ્યુઝિકલની કોરિયોગ્ર્ાફી અરશદે કરી. બમન ઈરાની પણ એ જમાનામાં અંગ્ર્ોજી નાટકો કરતા. બન્નેની પહેલી મુલાકાત આ જ અરસામાં થઈ હતી.

‘એક દિવસ ફિલ્મ ડિરેક્ટર જોય ઓગસ્ટિન મને મળ્યા,’ અરશદ કહે છે, ‘એણે મને લોકોને હસાવતા અને એન્ટરટેઈન કરતા જોયા હતા.  એમણે ‘તેરે મેરે સપને’માં હીરોનો રોલ ઓફર કર્યો. મેં ના પાડી. તે વખતે કોરિયોગ્ર્ાાફર તરીકે હું એસ્ટાબ્લિશ થઈ ચુક્યો હતો. મને ડર હતો કે કોરિયોગ્ર્ાાફીની દુકાન બંધ કરી દઉં ને પછી ફિલ્મોમાં ના ચાલ્યો તો? હું નહીં ઘરનો રહું કે ન ઘાટનો... પણ એક દિવસ જયા બચ્ચનનો ફોન આવ્યો. કેન યુ બિલીવ ઈટ? જયા બચ્ચન ખુદ ફોન પર હતાં! એમનો અવાજ સાંભળીને મને લાગ્યું કે હું બેહોશ થઈને ઢળી પડીશ! કોણ જાણે એમણે મારામાં શું જોયું. એક્ટિંગ સાથે મને નહાવા-નિચાવવાનો ય સંબંધ નહોતો. પણ આ વખતે મેં હા પાડી દીધી. આ રીતે એબીસીએલની ‘તેરે મેરે સપને’થી મારી ફિલ્મી કરીઅર શરુ થઈ.’

1996માં રિલીઝ થયેલી ‘તેરે મેરે સપને’માં અરશદ ઉપરાંત ચંદ્રચૂડ સિંહ નામનો બીજો હીરો પણ હતો. ફિલ્મ સારી ચાલી. એનાં ગીતો હજુય ક્યારેક કાને પડી જાય છે. અરશદનું કામ વખાણાયું. ફિલ્મો પણ મળવા લાગી. દર વર્ષે એની એક-બે ફિલ્મો રિલીઝ થઈ જતી, પણ હરામ બરાબર એક પણ ચાલી હોય તો. વળી પાછા ત્રણ વર્ષ એવાં આવ્યાં કે અરશદ પાસે બિલકુલ કામ નહોતું.   એની પત્ની મારિયા એમટીવી અને એનડીટીવી ગુડ ટાઈમ્સ ચેનલ પર વીજે તરીકે કામ કરતી, કમાતી અને અરશદ ઘર સંભાળતો.

ફરી પાછો વણાંક આવ્યો ‘મુન્નાભાઈ એમબીબીએસ’થી. એના ડિરેક્ટર રાજુ હિરાણી અને જોય ઓગસ્ટિન મિત્રો છે. રાજુ ‘તેરે મેરે સપને’નું એડિટિંગ જોવા આવતા. એ જ વખતે એની નજરમાં અરશદ વસી ગયો ગયો. સાત વર્ષ પછી રાજુએ જ્યારે ડિરેક્ટર તરીકે પોતાની પહેલી સુપરડુપર ફિલ્મ બનાવી - ‘મુન્નાભાઈ એમબીબીએસ’ - ત્યારે સરકિટ નામના ક્યુટ ટપોરીના રોલમાં અરશદને કાસ્ટ કરી લીધો. આ ફિલ્મે તો ઈતિહાસ રચ્યો.

અરશદને વચ્ચે પ્રોડ્યુસર બનવાના ધખારા પણ ઉપડેલા. 2010માં એણે ‘હમ તુમ ઔર ઘોસ્ટ’ નામની ફિલ્મ બનાવી. ફિલ્મ ઊંધે માથે પછડાઈ. અરશદ કબૂલે છે, ‘આઈ એમ અન ઈડિયટ, સ્ટુપિડ પ્રોડ્યુસર. હું ગાંડાની જેમ મચી પડ્યો હતો. મેં એટલા બધા પૈસા વેડફ્યા અને ગુમાવ્યા છે કે ન પૂછો વાત. નવ નવ મહિના હું ઘરથી દૂર રહ્યો, જેની અસર મારા લગ્નજીવન પર પણ પડી. મારી ટીમ મારા ખર્ચે અને જોખમે જલસા કરતી હતી. આખરે જે ફિલ્મ બની તે તદ્દન વાહિયાત સાબિત થઈ. બટ ઈટ્સ ઓકે. હું ભવિષ્યમાં વહેલા મોડો ફિલ્મ પ્રોડ્યુસ તો કરીશ જ. હા, મેં જે ભુલો કરી છે તે રિપીટ નહીં થાય એની ગેરંટી.’

નજીકના ભવિષ્યમાં અરશદની એક ઈન્ટરેસ્ટિંગ ફિલ્મ આવી રહી છે - ‘દેઢ ઈશ્કિયા’. નસીરુદ્દીન શાહ અને માધુરી દીક્ષિત એના  કો-સ્ટાર્સ છે. ‘ઈન્ડસ્ટ્રીમાં કોઈએ મને પહેલી વાર સાચી રીતે પારખ્યો હોય તો એ છે જયા બચ્ચન,’ અરશદ કહે છે, ‘એમણે કહેલું કે અરશદ, તું કોમેડી ફિલ્મો વધારે કરે છે ને આખો દિવસ જોકરવેડા કરતો રહે છે પણ એ તો તારો મુખવટો છે. તું તારા વિષાદને ઢાંકવા, તારી પીડા અને સેન્સિટિવીટીને લોકોથી છુપાવવા મજાકમસ્તીનું મહોરું પહેરી રાખે છે...’

અરશદે જીવનમાં ઘણું દુખ જોયું છે. ઘણી સ્ટ્રગલ કરી છે. રીતસર સડક પરથી એ આગળ આવ્યો છે. એક કલાકાર તરીકેની અને માણસ તરીકેની એની ઈમાનદારી અકબંધ રહી તો ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં એની સાચી કદર થવાની જ.


શો સ્ટોપર 

ઈન્ટરનેશનલ બેસ્ટ-સેલર લેખક જેફ્રી આર્ચરે ગયા સોમવારે મુંબઈમાં એક ઈવન્ટ દરમિયાન ‘લગાન’ને ખૂબ વખાણી. ‘ઈટ વોઝ અન અમેઝિંગ ફિલ્મ,’ એમણે કહ્યું. એ જ દિવસે, લગભગ એ જ કલાકો દરમિયાન મુંબઈના બીજા ખૂણે વિખ્યાત ફિલ્મમેકર સ્ટીવન સ્પિલબર્ગ કહી રહ્યા હતા, ‘મેં વધારે હિન્દી ફિલ્મો જોઈ નથી, બટ આઈ લવ્ડ ‘થ્રી ઈડિયટ્સ’’.

 શાબાશ, આમિર!

હોલીવૂડ હંડ્રેડ: ઈ.ટી. : આસમાન સે આયા ફરિશ્તા

 મુંબઈ સમાચાર- ઈન્ટરવલ પૂર્તિ - હોલીવૂડ હંડ્રેડ - તા. ૧૩ માર્ચ ૨૦૧૩  

કોલમ: હોલીવૂડ હંડ્રેડ: મરતાં પહેલાં જોવી પડે એવી ૧૦૦ વિદેશી ફિલ્મો

સ્ટીવન સ્પીલબર્ગની આ ફિલ્મે દસ-દસ વર્ષ સુધી સૌથી વધુ કમાણી કરનારી ફિલ્મનો વિશ્વવિક્રમ ટકાવી રાખ્યો. આખરે આ રેકોર્ડ ‘જુરાસિક પાર્કે’ તોડ્યો. આ ફિલ્મ બનાવનારા પણ સ્પીલબર્ગ જ હતા. આને કહેવાય સાતત્ય! 

ફિલ્મ નંબર ૧૪: ઈ.ટી. - ધ એક્સ્ટ્રા ટેરેસ્ટ્રીઅલ 

સ્ટીવન સ્પીલબર્ગ શા માટે મહાન કહેવાય છે એનાં અનેક કારણોમાંનું એક કારણ એટલે આજની ફિલ્મ, ‘ઈ.ટી. - ધ એક્સ્ટ્રા ટેરેસ્ટ્રીઅલ’ અથવા ટૂંકમાં ‘ઈ.ટી.’ સ્પીલબર્ગના કેટલાંય મહત્ત્વના ટ્રેડમાર્કસ આ ફિલ્મમાં છે - બાળકો, અજીબોગરીબ પ્રાણી (યા તો એલિયન), હૃદય ભીંજવી દેતી લાગણીઓ અને આંખો પહોળી કરી દેતી સ્પેશિયલ ઈફેક્ટ્સ. લાંબી પ્રસ્તાવના બાંધ્યા વગર સીધા ફિલ્મ પર આવી જઈએ. 

ફિલ્મમાં શું છે?

અમેરિકાનાં એક નાનકડાં નગરમાં એેક દિવસ અજબગજબની ઘટના બને છે. દૂર અવકાશમાંથી એક અજાણ્યું સ્પેસશિપ અચાનક અહીં ઉતરી આવે છે. એમાંથી કેટલાક એલિયન્સ એટલે કે પરગ્રહવાસીઓ ઉતરે છે. તેઓ કદાચ પૃથ્વી પરથી નમૂના લેવા આવ્યા છે. અચાનક કેટલાક માણસોનું ટોળું આવી ચડતાં પરગ્રહવાસીઓ ગભરાઈને પાછા સ્પેસશિપમાં ચડીને અવકાશભેગા થઈ જાય છે. બન્યું એવું કે એક એલિયન ફરતો ફરતો થોડો દૂર જતો રહ્યો હતો. ધમાલ અને ઉતાવળમાં એના સાથીઓ એને લીધા વગર જ પાછા જતા રહ્યા. એકલો પડી ગયેલો એલિયન નજીકની વસાહતમાં કોઈક ઘરના પાછલા વરંડામાં છુપાઈ જાય છે.

આ ઘર ઈલિયટ (હેનરી થોમસ) નામના દસ વર્ષના છોકરાનું છે. એના પરિવારમાં મા છે, ટીનેજર ભાઈ માઈકલ (રોબર્ટ મેકનોટન) છે અને નાનકડી ક્યુટ બહેન ગર્ટી (ડ્રુ બેરીમોર, જે મોટી થઈને હોલીવૂડની સફળ હિરોઈન બની) છે. મમ્મી મેરી (ડી વૉલેસ) એકલી છે. પપ્પા સૌને છોડીને મેક્સિકો જતા રહ્યા છે. ઈલિયટ ઠીંગુજી એલિયનને જોઈને ફફડી ઉઠે છે. એલિયન પણ ટાબરિયાને જોઈને ભયભીત થઈને પાછું જંગલમાં નાસી જાય છે. ઈલિયેટ ઘરમાં સૌને એના વિશે વાત કરે છે, પણ આવી ચક્રમ જેવી વાત કોઈ કેવી રીતે માને? ઈલિયેટ ઘરની બહાર બેઠો હોય છે ત્યારે પેલો એલિયન પાછો એની પાસે આવે છે. આ વખતે બન્ને એકમેકથી ડરતા નથી. આ વખતે ઈલિયેટ એને ધ્યાનથી જુએ છે. વિચિત્ર કાર્ટૂન જેવો એનો દેખાવ. બદામી રંગનું લીસ્સુ વાળ વગરનું નીચું શરીર, ઘાટઘૂટ વગરનું તોતિંગ માથું, મોટી મોટી આંખો અને થઈ શકતી ગરદન. ઈલિયટ એને ફોસલાવીને પોતાના કમરામાં લાવી છુપાવી દે છે.

બીજા દિવસે તાવનું બહાનું કરીને ઈલિયટ સ્કૂલ બંક કરીને આખો દિવસ એલિયન સાથે ગાળે છે. એને જુદી જુદી વસ્તુઓ બતાવે છે, એની સાથે વાતો કરવાની કોશિશ કરે છે. એલિયન પણ એને સરસ રિસ્પોન્સ આપે છે. ઈલિયટને સમજાય છે કે એલિયન તો મારો બેટો ભારે રમતિયાળ અને મજા પડે એવો છે. સાંજે પોતાના ભાઈ માઈકલ અને ગર્ટીને વારાફરતી કહે છે: હું તમને એક વસ્તુ બતાવીશ, પણ પ્રોમીસ કરો કે તમારે એના વિશે કોઈને કશું જ કહેવાનું નહીં! તેઓ હા પાડે છે એટલે તેમની સામે એલિયનને પેશ કરવામાં આવે છે. આ વખતે એલિયન પોતાની જાદુઈ શક્તિનો પરચો બતાવે છે. ઘરમાં એક મુરઝાયેલો ઈન્ડોર પ્લાન્ટ પડ્યો હતો. એલિયન કંઈક એવો જાદુ કરે છે કે ફુલ અને પાંદડાં પાછાં ખીલી ઉઠે છે. બચ્ચાઓને નવાઈનો પાર નથી. ગર્ટી એને બોલતા શીખવવાની કોશિશ કરે છે. ઈલિયટ એને નામ આપે છે - ઈ.ટી. મતલબ કે એક્સ્ટ્રા ટેરિસ્ટ્રીઅલનું શોર્ટ ફોર્મ. ઈ.ટી. કોઈક રીતે એને સમજાવે છે કે એને એક એવું મશીન બનાવવું છે જેના થકી એ મારા ગ્રહના લોકો સાથે કમ્યુનિકેટ કરી શકે. મમ્મીને હજુ ખબર પડી નથી કે છોકરાઓએ ઘરમાં એક વિચિત્ર જીવ છુપાવી રાખ્યો છે. 

ગામમાં હેલોવીનનો તહેવાર આવે છે. આ તહેવારમાં લોકો જાતજાતના વેશ કાઢે એવો રિવાજ છે. મોકાનો લાભ લઈને ઈલિયટ ઈ.ટી. પર કપડું ઢાંકીને ગામની બહાર જંગલમાં લઈ જાય છે. અહીં ઈ.ટી. કમ્યુનિકેશન માટેનું મશીન બનાવી સંદેશો રવાનો કરે છે. રાત પડી જાય છે, પણ એના હોમ-પ્લેનેટ પરથી કોઈ સંદેશો આવતો નથી. ઈલિયટ થાકીને સૂઈ જાય છે. બીજે દિસવે એની ઊંઘ ઉડે છે ત્યારે જુએ છે કે ઈ.ટી. ગાયબ છે. એ ઘરે પણ નથી. ઈલિયટ આખી રાત ગાયબ રહ્યો હતો એટલે મમ્મીને ચિંતા કરી કરીને અડધી થઈ ગઈ હતી. ઈલિયટ માઈકલ ઈ.ટી.ને જંગલમાં એક ખાબોચિયા પાસેથી અધમૂઈ હાલતમાં શોધી કાઢે છે. ઈ.ટી.ને જોઈને મમ્મી છળી ઉઠે છે. ઈલિયટ કહે છે કે મમ્મી, તું ડર નહીં. ઈ.ટી. તો બહુ મજાનો ‘માણસ’ છે. એ મરી રહ્યો છે. એને ટ્રીટમેન્ટની જરુર છે. ટ્રીટમેન્ટની જરુર તો ઈલિયટને પણ છે, કારણ કે બીમાર તો એ પણ પડી ગયો છે.

એ જ વખતે અચાનક સ્પેસ સુટ પહેરેલા માણસો ઘરમાં ઘૂસી આવે છે. એ સરકારી માણસો છે, જે લાંબો સમયથી ઈલિયટના ઘરની એકેએક હિલચાલ પર નજર રાખી રહ્યા હતા. એમણે આખા ઘરને સીલ કરી નાખ્યું છે. સરકારને ડર છે કે આ પરગ્રહવાસી માનવજાત માટે ખતરારુપ હશે તો? પૃથ્વી વિરુદ્ધ કોઈ ષડયંત્રના ભાગરુપે તે અહીં આવ્યો હશે તો? તાત્કાલિક ધોરણે ઘરમાં મેડિકલ સેટ-અપ ઊભું કરવામાં આવે છે. ઈલિયટ ચીસો પાડતો રહે છે કે ઈ.ટી. મને સોંપી દો, હું એની સંભાળ રાખીશ, પણ માંદા છોકરાનું કોણ સાંભળે? આ ધમાલ દરમિયાન ઈ.ટી. પ્રાણ ત્યજી દે છે. ઈલિયટને થોડો સમય ઈ.ટી.ના મૃતદેહ સાથે એકલો છોડવામાં આવે છે. છોકરો એને વળગીને ખૂબ રડે છે. એ જ વખતે જાણે ચમત્કાર થાય છે. ઈલિયટને ખબર પડે છે કે ઈ.ટી. મર્યો નથી, એ તો જીવે છે! ઈ.ટી. સંકેતથી સમજાવે છે કે મારા ગ્રહ પરથી મને લેવા માટે અવકાશયાન આવી રહ્યું છે. હવે ઈ.ટી.ને ચુપચાપ ઘરમાંથી બહાર કાઢીને જંગલમાં પેલું કમ્યુનિકેશન મશીન ગોઠવેલું છે ત્યાં લઈ જવાનો છે. 

હવે શરુ થાય છે જોરદાર ધમાચકડી. ઈલિયટ અને માઈકલના દોસ્તોની સાઈકલધારી ગેંગ ઈ.ટી.ને લઈને નાસે છે, પાછળ પોલીસના માણસો દેકારો બોલાવતા પીછો કરે છે. આખરે ઈ.ટી.ને જેમતેમ કરીને એના સ્પેસશિપ સુધી પહોંચાડવામાં આવે છે. હવે એને વિદાય આપવાની છે. ઈલિયટનું દિલ તૂટી જાય છે. આટલા દિવસોમાં ઈલિયટ અને ઈ.ટી. વચ્ચે લાગણીનો ગાઢ સંબંધ બંધાઈ ચૂક્યો હતો. ઈ.ટી. જતાં જતાં પેલો પ્રસિદ્ધ ડાયલોગ બોલે છે: ‘આઈ વિલ બી રાઈટ હિઅર...’ મતલબ કે ઈલિયટ, હું તારા દિલમાં રહીશ, તારા વિચારોમાં રહીશ. આખરે ઈ.ટી.ને લઈને સ્પેસશિપ દૂર અવકાશમાં અદશ્ય થઈ જાય છે.

કથા પહેલાંની અને પછીની   

સ્ટીવન સ્પીલબર્ગ  ‘રેઈડર્સ ઓફ ધ લોસ્ટ આર્ક’નું શૂટિંગ કરી રહ્યા હતા તે દરમિયાન સ્ક્રિપ્ટ-રાઈટર મેલિસા મેથિસનને પોતે અગાઉ વિચારેલી એક વાર્તા વિશે વાત કરી. વાર્તામાંથી એવું હતું કે માથાભારે એલિયન્સની ટોળકી એક પરિવારના સભ્યોને હેરાનપરેશાન કરી મૂકે છે. અંતમાં એલિયન્સ પૃથ્વી છોડીને જતા રહે છે, માત્ર એક એલિયન પાછળ રહી જાય છે. આ એલિયન સજ્જન છે, માણસોનો દોસ્ત છે. સ્ટીવને મેલિસાને કહ્યું કે તું આ છેડો પકડીને એક નવી વાર્તા બનાવ. મેલિસાએ આઠ અઠવાડિયામાં સ્ક્રિપ્ટ લખી કાઢી. સ્પીલબર્ગને સંતોષ થયો. બે ઓર ડ્રાફ્ટ બન્યા અને ‘ઈ.ટી.’ કાગળ પર રેડી થઈ ગઈ. 

સૌથી મોટો પડકાર ઈ.ટી. બનાવવાનો હતો. લખખૂટ ખર્ચે ઈ.ટી.ના એનિમેટ્રોનિક્સ બનાવવામાં આવ્યા. સ્પીલબર્ગની એક જ સૂચના હતી: ઈ.ટી.નો દેખાવ એવો ઘાટઘૂટ વગરનો હોવો જોઈએ કે જેની પાસે માનું દિલ હોય એને જ એના માટે વહાલ થાય! માનો યા ન માનો, પણ ઈ.ટી.નો ચહેરો બનાવવા માટે વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન અને સાહિત્યકાર અર્નેસ્ટ હેમિંગ્વેની તસવીરોને રેફરન્સ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવી હતી! ઈ.ટી.નાં દશ્યોને શૂટ કરવા માટે બે સાચુકલા ઠીંગુજી અને પગ વગર જન્મેલા બાર વર્ષનાએક છોકરાનો ઉપયોગ કરવામાં આવેલો. એેમના માથા પર ઈ.ટી.ની માસ્ક પહેરાવી દેવામાં આવતી. આઈડિયા ચોરાય ન જાય એ માટે ‘અ બોયઝ લાઈફ’ ટાઈટલથી ફિલ્મનું શૂટિંગ શરુ કરવામાં આવ્યું. ૬૧ દિવસમાં આખી ફિલ્મ શૂટ થઈ ગઈ.

ફિલ્મ રિલીઝ થતાં જ ધમાલ મચી ગઈ. ઓડિયન્સ અને સમીક્ષકો બન્ને પરગ્રહવાસીનાં ઊંધેકાંધ પ્રેમમાં પડી ગયા. દોસ્તી, કરુણા, સહિષ્ણુતા તેમજ મનુષ્ય અને પરગ્રહવાસી વચ્ચેના પ્રેમની વાત કરતી આ ફિલ્મ અત્યંત હૃદયસ્પર્શી પૂરવાર થઈ. છેલ્લે ઈ.ટી. વિદાય લે છે એ દશ્ય વખતે ઈલિયટની સાથે પ્રેક્ષકો પણ રડી પડતા. આ ફિલ્મ ૨૯ વર્ષ પહેલાં બનેલી છે, છતાંય એની સ્પેશિયલ ઈફેક્ટસ તેમજ ટેક્નિકલ પરફેક્શન આજે પણ પ્રભાવશાળી લાગે છે. ‘ઈ.ટી.’એ બોક્સઓફિસના તમામ રેકોર્ડસ તોડી નાખ્યા. આ ફિલ્મે એટલી બધી કમાણી કરી કે આગલા દસ વર્ષ સુધી બીજી કોઈ ફિલ્મ એની સફળતાને આંબી ન શકી. આખરે તેનો વિક્રમ ‘જુરાસિક પાર્ક’એ તોડ્યો. આ ફિલ્મ પણ સ્ટીવન સ્પીલબર્ગે જ બનાવી હતી! ‘ઈ.ટી.’ને ચાર-ચાર ઓસ્કર અવોર્ડ મળ્યા. બેસ્ટ ફિલ્મનો અવોર્ડ, અલબત્ત, રિચર્ડ એટનબરોની ‘ગાંધી’ જીતી ગઈ. જોકે એટનબરોએ ખુદ પછી કબૂલ્યું હતું કે આ અવોર્ડ ખરેખર તો ‘ઈ.ટી.’ને જ મળવો જોઈતો હતો. 

હૃતિક રોશનની ‘કાઈ મિલ ગયા’માં ‘ઈ.ટી.’ના કેટલાય આઈડિયાઝ અને દશ્યોની બેઠી ઉઠાંતરી કરવામાં આવી હતી તે સૌ જાણે છે, પણ તમને  એ ખબર છે કે મહાન બંગાળી ફિલ્મમેકર સત્યજિત રેઅે સ્પીલબર્ગ પર ઉઠાંતરીનો આક્ષેપ લગાવ્યો હતો? એમની ‘ધ એલિયન’ નામની ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટ હોલીવૂડમાં કેટલાય લોકોના હાથમાં ફરી હતી. આ ફિલ્મ ભલે ક્યારેય બની નહીં, પણ સત્યજિત રેનું કહેવું હતું કે જો ‘ધ એલિયન’ લખાઈ ન હોત તો ‘ઈ.ટી.’નો જન્મ ક્યારેય થયો ન હોત. સિનિયર ફિલ્મમેકર્સ માર્ટિન સ્કોર્સેઝી અને રિચર્ડ એટનબરોએ પણ કહ્યું હતું કે ‘ઈ.ટી.’ની વાર્તા પર સત્યજિત રેની સ્ક્રિપ્ટની તીવ્ર અસર છે.  સ્પીલબર્ગ જોકે આ આક્ષેપોને નકારી કાઢે છે. સાચું ખોટું ભગવાન જાણે, બાકી ‘ઈ.ટી.’ જેટલી વાર જોઈએ ત્યારે દર વખતે જોરદાર જલસો પડે છે તે હકીકત છે.

‘ઈ.ટી.’ ફેક્ટ ફાઈલ 

ડિરેક્ટર-પ્રોડ્યુસર : સ્ટીવલ સ્પીલબર્ગ 

સ્ક્રીનપ્લે         : મેલિસા મેથિસન 

કલાકાર           : ડી વૉલેસ, હેનરી થોમસ, ડ્રુ બેરીમોર, રોબર્ટ મેકનોટન 

સંગીત            : જોન વિલિયમ્સ

રિલીઝ ડેટ        : ૧૧ જૂન, ૧૯૮૨

મહત્ત્વના અવોર્ડઝ: ઓરિજિનલ સ્કોર, સાઉન્ડ, સાઉન્ટ ઈફેક્ટ એડિટિંગ અને વિઝ્યુઅલ ઈફેક્ટસ માટેના ઓસ્કર અવોર્ડઝ